دکتر سید مهدی میرغضنفری : پزشک، دکتری تخصصی ؛ (PhD) فیزیولوژی پزشکی، پژوهشگر طب سنتی ایرانی - عضو هیات علمی و معاون پژوهشی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ارتش
تنظیم و گردآوری : مریم قره گزلو
تحریریه زندگی آنلاین : معده ورودی اصلی مواد به بدن است بنابراین از اهمیت بالایی برخوردار است. علت دیگر اهمیت این عضو در این است که انتخاب مواد ورودی به معده با شخص است اما به‌طور مثال ورودی ریه هواست و ما برای انتخاب هوای ورودی در بیشتر مواقع قدرت انتخابی نداریم.
سلامت معده نه‌تنها در سلامت جسم بلکه در سلامت روان نیز مؤثر است. در کل به دلایلی از جمله ورود غذاها و نوشیدنی‌های مختلف، احتمال اینکه مزاج معده به سمت سردی برود بیشتر است، اما خداوند بزرگ هم تمهیداتی در بدن قرار داده است تا معده به‌سرعت سرد نشده و حرارت حداقل پایه‌ای را داشته باشد.
ریشه بعضی از سردردها معده است. ریشه بعضی از تیرگی‌های پوستی نیز مشکلات مربوط به معده است. ریشه بعضی از مشکلات عصبی نیز ممکن است به معده بازگردد. علت این موضوع واضح است: تا زمانی که معده خوب کار (هضم) نکند، و غذا را به‌خوبی هضم و آماده جذب در روده و کبد نکند، کیفیت خونی هم که از آن تشکیل می‌شود مناسب نخواهد بود و تمامی اعضا که از خون برای ادامه حیات و عملکرد مناسب خود استفاده می‌کنند نیز هر کدام به میزانی تحت تأثیر قرار می‌گیرند. بنابراین برای درمان مشکلات بهتر است ریشه مشکل را که سوء مزاج معده می‌باشد برطرف کرد تا خونی که تشکیل می‌شود خون سالمی باشد.
بیشتربخوانید:
چرا معده باید دارای حرارت باشد؟
وقتی غذا مصرف می‌کنیم غذا را می‌جوییم و سپس غذا وارد معده می‌شود تقریباً اولین مرحله هضم در معده صورت می‌گیرد. البته ما می‌دانیم بخشی از شکسته شدن مواد غذایی در بزاق و دهان صورت می‌گیرد و اهمیت جویدن نیز در اصول طب مطرح است. اما هضم اول به اعتقاد حکما در معده صورت می‌گیرد. معده مانند یک دیگ غذا است که مواد خام غذایی داخلش ریخته شده است و حال نیاز به حرارت و زمان دارد تا این غذا به یک مرحله از پختگی برسد. و بعد از معده وارد روده‌ها و سپس وارد کبد می‌شود و هضم دوم در کبد صورت می‌گیرد.
در بدن انسان اطراف معده اعضایی واقع شده‌اند از جمله، کبد در بالا و راست، طحال در سمت چپ و عضلات شکمی و عضلات کناری ستون فقرات که دور معده را پوشانده و احاطه کرده‌اند. این‌ها، اعضای پر خون بدن ما هستند و مزاجشان گرم و تر است. به نظر می‌رسد این اعضای گرم به معده کمک می‌کنند تا حرارت کافی را برای هضم غذا داشته باشد.
البته معده می‌تواند دچار سوء مزاج گرم و خشک نیز بشود. اما به‌طور کلی مستعد سوء مزاج سرد و یا تر است، خصوصاً با وجود آداب زندگی و غذایی که امروزه بین افراد رایج است.
علائم سوء مزاج معده را چطور بشناسیم؟
یکی از مهم‌ترین علائم برای بررسی شرایط معده وضعیت هضم است. آیا هضم ما خوب است یا بعد از غذا دچار بادگلو و مانده‌گی غذا در معده می‌شویم. خیلی‌ها امروز دچار اختلالات هضم هستند که در طب رایج به‌عنوان سوءهاضمه گفته می‌شود که انواع مختلفی هم دارد.
یکی دیگر از علائم، بررسی حالت دهان است. اینکه دهانمان در بعضی مواقع طعم ترش و یا تلخ احساس می‌کنیم، و یا بیش از حد در دهانمان بزاق ترشح می‌شود و در هنگام خواب آب دهانمان جاری می‌شود یا خیر می‌تواند در بررسی سلامت معده کمک کننده باشد.
علامت دیگر که می‌تواند در بررسی سلامت معده کمک کننده باشد بررسی تمایل به غذاها در شخص است. معمولاً براساس یک قاعده کلی معده شخص تمایل به غذاهایی دارد که موافق مزاج همان وقت شخص است. شخص ممکن است خیلی به ترشی علاقه داشته باشد یا برعکس به شیرینی‌ها علاقه دارد.
اما آیا مصرف این نوع خوراکی‌ها برای شخص مفید است یا مضر؟
سیستمی در بدن به نام قوه مدبره درونی وجود دارد که وظیفه آن مدیریت وضعیت سلامتی ما است و باعث می‌شود فرد به خوردنی‌ها و آشامیدنی‌هایی تمایل پیدا کند که موافق مزاج اوست. این قوه به حفظ حیات ما و تداوم بقا کمک می‌کند و اگر شخص سالم باشد و مزاجش به‌طور نسبی متعادل باشد این قوه به سمت مواد موافق مزاج تمایل دارد. به‌طور مثال اگر مزاج ما گرم است این قوه معمولاً ما را به سمت مصرف مواد گرم سوق می‌دهد. بنابراین افراد با مزاج گرم و تر بیشتر تمایل شاید به مصرف گوشت‌ها، نان‌ها، کباب‌ها، یا شیرینی‌جات خواهند داشت و یا کسانی که مزاجشان سرد است معمولاً به ماست و لبنیات و ترشیجات علاقه دارند (مگر به تجربه متوجه شده باشند که مصرف این مواد باعث اذیت شدن بعدی برایشان می‌شود که جبراً از ادامه مصرف آنها امتناع خواهند نمود)، که همان قاعده حفظ سلامتی به مثل است.
اما چه اتفاقی در عمل می‌افتد؟ در عمل ما انسان‌ها زیاده‌روی می‌کنیم مثلاً شخصی که مزاجش گرم است در مصرف گرمیجات زیاده‌روی می‌کند و دچار سوءمزاج گرم می‌شود یا برعکس شخصی که مزاج سرد دارد دچار سوءمزاج سرد می‌شود که معمولاً معده را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
بیشتر بخوانید:
انواع سوءمزاج معده، و توصیه‌ها سبک زندگی مناسب هر مزاج
سوء مزاج گرم معده
افرادی که هضم خوب و قوی دارند و سر وقت گرسنه می‌شوند، هیچ‌وقت دچار ماندگی غذا در معده نمی‌شوند و به‌راحتی غذا را هضم می‌کنند معده‌های گرمی دارند. این افراد در دفعیات خود غذای هضم نشده مشاهده نمی‌کنند و به شرط رعایت اعتدال، مشکل هضم مانند نفخ و باد گلو نخواهند داشت.
اما اگر معده این افراد گرم‌تر از حد عادی بشود به علت هضم سریع‌تر از موعد غذا، دچار احساس سوزش در معده خواهند شد. به‌جای اینکه غذا آرام آرام در معده بپزد به‌طور ناگهانی با حرارت دادن زیاد به غذا، حالت نیمه سوختگی در غذا ایجاد می‌کند مخصوصاً غذاهایی که سریع‌الهضم هستند.
مصرف غذاهای سبک، مثلاً تخم‌مرغی عسلی یا تکه نان و این‌ها حتی ممکن است در این افراد ایجاد سردرد کند. معده گرم مانند یک قابلمه داغ است که اگر به‌طور ناگهانی مواد غذایی خنکی را داخل آن بریزیم و یک مقدار آب به آن اضافه کنیم بخار می‌کند و مشابه همین اتفاق در معده‌های گرم می‌افتد. این بخارات و گازها به سمت بالا و سر حرکت می‌کنند و این افراد را دچار سردرد می‌کنند.
افرادی که معده‌های گرمی دارند به غذاهایی با مزاج گرم نیز علاقه دارند و به‌طور مرتب از این غذاها استفاده می‌کنند (دیدگاه شایع در بین مردم هم این است که گرمی بخور برای معده‌ات خوب است) و این امر باعث می‌شود مشکل‌شان بد و بدتر شود. زخم معده در این افراد بسیار شایع است. گرسنگی این افراد را به شدت آزار می‌دهد چرا که معده گرم اگر غذایی برای هضم کردن پیدا نکند شروع به هضم کردن بافت‌های مخاط معده و پرزهای معده می‌کند که باعث بروز التهابات می‌شود و زخم‌های معده و اثنی عشر در معده ایجاد می‌کند.
اگر گرمای معده شخص شدید باشد شخص همیشه تشنه است و دهانش خشک است. به علت حرارت بالا اشتها بعد از یک مدت کاهش پیدا می‌کند.
گازی که از معده به سمت بالا خارج می‌شود و آروغی که شخص میزند باعث ایجاد احساس سوزش در معده می‌شود. همچنین تلخی دهان در موارد غلبه صفرا شایع است.
در درمان سوء مزاج گرم معده پرهیز از گرمیجات، مانند غذاهای تند، سرخی کردنی‌ها و ... به کاهش حرارت کمک می‌کند. مصرف غذاهای متعادل غلیظ مانند پاچه، سیرابی، و خنکی‌جات مثل انار، زرشک، آب زرشک، آبغوره، سیب ترش برای فرونشاندن حرارت مفید است.
مصرف آش جو، و دوغ برای این دسته از افراد مفید است و به خنک شدن و متعادل شدن معده‌ی آنها کمک می‌کند.
افرادی که دچار سوء مزاج گرم معده هستند می‌توانند به‌صورت موضعی روغن‌های خنک مثل روغن کدو، بنفشه، کاهو یا آب کاهو را در قسمت بالا و چپ شکم ماساژ بدهند.
بیشتر بخوانید:
اگر مزاج معده‌ای خشک بشود چه اتفاقی می‌افتد؟
اگر معده دچار خشکی شود همین خشکی به دهان تسری پیدا می‌کند و شخص مدام تشنه است و عطش دارد، هر چه آب می‌خورد عطشش فروکش نمی‌کند و اتفاقاً تمایل به مصرف خوردنی‌های خشک و خشکبار دارند که شرایط او را بد و بدتر می‌کند.
باز هم اولین قدم در درمان خشکی معده پرهیز از شرایطی است که خشکی را افزایش می‌دهد مانند آفتاب زیاد، استرس و مصرف خوراکی‌هایی مانند نمک، ادویه‌های تند مانند فلفل، سرکه، سرخ‌کردنی‌ها، پسته، فندق، و مانند آنها است.
مشکل این افراد با مصرف با آب حل نمی‌شود. باید خوردنی‌هایی مصرف کنند که مزاج رطوبتی داشته باشند به‌طوری که رطوبت در معده باقی بماند. مثلاً مصرف شیر، دوغ، و ماست به این افراد توصیه می‌شود.
خوردنی‌ها و نوشیدنی‌هایی مثل انار، شربت انار، ماءالشعیر که به‌صورت خانگی و سنتی تهیه می‌شود به بدن رطوبت می‌دهد. روغن‌هایی مثل بنفشه و روغن بادام شیرین رطوبت خوبی دارند و می-توانند به‌صورت موضعی روی منطقه معده ماساژ داده شوند و در موارد شدید توصیه به خوردن این روغن‌ها نیز می‌شود.
به‌طور مثال افراد با معده‌ی خشک می‌توانند یک قاشق چای‌خوری روغن بادام شیرین یا روغن بنفشه خوراکی را هر 8 ساعت یا دوازده ساعت یک‌بار بخورند و این روغن به معده نفوذ می‌کند و رطوبت آن را بالا می‌برد و احساس عطش شدید را از بین می‌برد. استحمام با روغن‌مالی و مرطوبت کننده نیز برای این افراد بسیار توصیه می‌شود.
سوء مزاج‌تر معده
زمانی که معده که‌تر و رطوبتی می‌شود معده اصطلاحاً شل می‌شود. شل شدن دریچه فوقانی معده باعث ایجاد رفلاکس زیاد و ترش کردن زیاد خواهد شد.
راه درمان آن چیست؟ برای درمان این معده باید تدابیری را اجرا کرد تا خشکی معده کمی بیشتر شود و تری آن کاهش پیدا کند تا آن دریچه سفت شود و فرد علائم رفلاکس پیدا نکند. این افراد احتیاج به آب کمتر پیدا می‌کنند. افرادی که دچار سوء مزاج‌تر معده می‌شوند آب دهان بسیار زیاد دارند. این افراد تهوع زیاد می‌گیرند چون رطوبت در معده آنها بالا است و بدن تلاش می‌کند تا این رطوبت را دفع کند بنابراین ایجاد تهوع می‌کند. به همین دلیل باید از مصرف خوردنی‌های لعاب‌دار، خورشت‌های آبکی، آش‌ها و ... پرهیز کنند.
مصرف آب زیاد و لبنیات نیز به این گروه توصیه نمی‌شود. غذا را باید کم کم بخورند، و وعده‌های غذایی خود را بیشتر کنند. از مصرف قسمت آبکی خورشت‌ها پرهیز کنند، تا رطوبت معده آرام آرام کاهش پیدا کند. همچنین مصرف مرباهای شیرین می‌تواند به کاهش‌تری و رطوبت معده این افراد کمک کند.
معده‌های سرد چه خصوصیاتی دارند؟
متأسفانه بیشتر افراد امروزه دچار سوء مزاج سرد معده هستند. مهم‌ترین دلیل این اتفاق این است که آداب غذا خوردن را رعایت نمی‌کنیم.
با آداب امروز یعنی مصرف بی‌رویه فست فودها و لبنیات معده‌ها به سمت سردی می‌روند. اگر می-خواهید سالم بمانید؛ تا گرسنه نشدید دست به غذا نبرید، هنوز در حالی که گرسنه هستید دست از غذا بکشید و غذا را خوب بجوید تا معده بتواند غذا را به‌خوبی هضم کند.
اگر ما غذا را نجویده قورت بدهیم معده به اجبار کار بیشتری باید انجام دهد و حرارتش کفاف هضم غذا را نمی‌دهد. به‌تدریج از حرارت آن کاسته می‌شود و دچار سردی معده می‌شویم. مصرف آب زیاد در بین غذا، مصرف لبنیات مخصوصاً در فصل‌های سرد و در افراد با مزاج سرد باعث حرکت معده به سمت سردی می‌شود. آروغ‌های زیاد، رفلاکس های مکرر (ترش کردن)، عدم احساس گرسنگی تا ساعت‌ها بعد از خوردن غذا (به علت عدم هضم غذا با سرعت مناسب) از علائم سردی معده هستند.
حتی ممکن است شخص مزاجش گرم باشد ولی معده‌اش سرد شده باشد. این دسته از افراد معمولاً تمایل به مصرف سردیجات هم دارند. به‌صورت کاذب تمایل به مصرف ماست، دوغ و شیر زیاد دارند و مشکلاتشان بدتر می‌شوند.
اولین قدم در درمان بسیاری از بیماری‌ها از دیدگاه طب سنتی اصلاح سیستم گوارش و مخصوصاً معده است. به همین علت است که حتی برای درمان مشکلات معده در فردی با مزاج گرم ممکن است او را یک یا دو هفته از مصرف لبنیات منع کنیم.
زمانی که سردی معده از یک حدی فراتر برود شخص دیگر احساس تشنگی نمی‌کند، این واکنش طبیعی بدن برای رفع سردی معده است.
جاری شدن آب دهان خصوصاً در هنگام خواب نشان دهنده سردی و مخصوصاً رطوبتی شدن معده است.
اما درمانش چیست؟ اولین و مهم‌ترین درمان همیشه پرهیز است. عدم مصرف لبنیات برای یک تا دو هفته، پرهیز ازمصرف ترشی جات، آب سرد خصوصاً به‌صورت ناشتا به این افراد توصیه می‌شود.
غذای خود را خوب بجوید. مصرف خوراکی‌های شیرین مثل انجیر یا کشمش بعد از غذا که در معده ایجاد حرارت می‌کند و به درمان سردی معده کمک می‌کند به این گروه توصیه می‌شود. خوراکی‌های گرم مثل دارچین، زنجبیل، هل، و زیره که طبع گرم دارند و در معده سریعاً ایجاد حرارت می‌کنند و معده را گرم می‌کنند و حالت سردی را از بین می‌برند برای این افراد مفید است.
افرادی که دچار سردی شدید در معده شده باشند علاوه بر پرهیزها و مصرف خوراکی‌ها با طبع گرم می‌توانند از درمان‌های موضعی نیز نفع ببرند.
ماساژ روغن‌های گرم در موضع معده در قسمت بالا و سمت چپ شکم یعنی تقریباً زیر دنده سمت چپ بدن به گرم شدن معده کمک می‌کند. ماساژ معده برای روزی دو تا سه بار مخصوصاً بعد از غذا به این افراد توصیه می‌شود. ماساژ دادن موضع معده در آن ایجاد حرارت می‌کند و روغن نیز در آن نفوذ می-کند و ایجاد حرارت می‌کند.
روغن‌هایی که طبع گرمی دارند، مانند روغن مصطکی، بابونه، بادام تلخ و سیاه‌دانه برای افراد با معده سرد توصیه می‌شود.
بیشتربخوانید:
سوء مزاج گرم معده
افرادی که هضم خوب و قوی دارند و سر وقت گرسنه می‌شوند، هیچ‌وقت دچار ماندگی غذا در معده نمی‌شوند و به‌راحتی غذا را هضم می‌کنند معده‌های گرمی دارند. این افراد در دفعیات خود غذای هضم نشده مشاهده نمی‌کنند و به شرط رعایت اعتدال، مشکل هضم مانند نفخ و باد گلو نخواهند داشت.
اما اگر معده این افراد گرم‌تر از حد عادی بشود به علت هضم سریع‌تر از موعد غذا، دچار احساس سوزش در معده خواهند شد. به‌جای اینکه غذا آرام آرام در معده بپزد به‌طور ناگهانی با حرارت دادن زیاد به غذا، حالت نیمه سوختگی در غذا ایجاد می‌کند مخصوصاً غذاهایی که سریع‌الهضم هستند.
مصرف غذاهای سبک، مثلاً تخم‌مرغی عسلی یا تکه نان و این‌ها حتی ممکن است در این افراد ایجاد سردرد کند. معده گرم مانند یک قابلمه داغ است که اگر به‌طور ناگهانی مواد غذایی خنکی را داخل آن بریزیم و یک مقدار آب به آن اضافه کنیم بخار می‌کند و مشابه همین اتفاق در معده‌های گرم می‌افتد. این بخارات و گازها به سمت بالا و سر حرکت می‌کنند و این افراد را دچار سردرد می‌کنند.
افرادی که معده‌های گرمی دارند به غذاهایی با مزاج گرم نیز علاقه دارند و به‌طور مرتب از این غذاها استفاده می‌کنند (دیدگاه شایع در بین مردم هم این است که گرمی بخور برای معده‌ات خوب است) و این امر باعث می‌شود مشکل‌شان بد و بدتر شود. زخم معده در این افراد بسیار شایع است. گرسنگی این افراد را به شدت آزار می‌دهد چرا که معده گرم اگر غذایی برای هضم کردن پیدا نکند شروع به هضم کردن بافت‌های مخاط معده و پرزهای معده می‌کند که باعث بروز التهابات می‌شود و زخم‌های معده و اثنی عشر در معده ایجاد می‌کند.
اگر گرمای معده شخص شدید باشد شخص همیشه تشنه است و دهانش خشک است. به علت حرارت بالا اشتها بعد از یک مدت کاهش پیدا می‌کند.
گازی که از معده به سمت بالا خارج می‌شود و آروغی که شخص میزند باعث ایجاد احساس سوزش در معده می‌شود. همچنین تلخی دهان در موارد غلبه صفرا شایع است.
در درمان سوء مزاج گرم معده پرهیز از گرمیجات، مانند غذاهای تند، سرخی کردنی‌ها و ... به کاهش حرارت کمک می‌کند. مصرف غذاهای متعادل غلیظ مانند پاچه، سیرابی، و خنکی‌جات مثل انار، زرشک، آب زرشک، آبغوره، سیب ترش برای فرونشاندن حرارت مفید است.
مصرف آش جو، و دوغ برای این دسته از افراد مفید است و به خنک شدن و متعادل شدن معده‌ی آنها کمک می‌کند.
افرادی که دچار سوء مزاج گرم معده هستند می‌توانند به‌صورت موضعی روغن‌های خنک مثل روغن کدو، بنفشه، کاهو یا آب کاهو را در قسمت بالا و چپ شکم ماساژ بدهند.
اگر مزاج معده‌ای خشک بشود چه اتفاقی می‌افتد؟
اگر معده دچار خشکی شود همین خشکی به دهان تسری پیدا می‌کند و شخص مدام تشنه است و عطش دارد، هر چه آب می‌خورد عطشش فروکش نمی‌کند و اتفاقاً تمایل به مصرف خوردنی‌های خشک و خشکبار دارند که شرایط او را بد و بدتر می‌کند.
باز هم اولین قدم در درمان خشکی معده پرهیز از شرایطی است که خشکی را افزایش می‌دهد مانند آفتاب زیاد، استرس و مصرف خوراکی‌هایی مانند نمک، ادویه‌های تند مانند فلفل، سرکه، سرخ‌کردنی‌ها، پسته، فندق، و مانند آنها است.
مشکل این افراد با مصرف با آب حل نمی‌شود. باید خوردنی‌هایی مصرف کنند که مزاج رطوبتی داشته باشند به‌طوری که رطوبت در معده باقی بماند. مثلاً مصرف شیر، دوغ، و ماست به این افراد توصیه می‌شود.
خوردنی‌ها و نوشیدنی‌هایی مثل انار، شربت انار، ماءالشعیر که به‌صورت خانگی و سنتی تهیه می‌شود به بدن رطوبت می‌دهد. روغن‌هایی مثل بنفشه و روغن بادام شیرین رطوبت خوبی دارند و می-توانند به‌صورت موضعی روی منطقه معده ماساژ داده شوند و در موارد شدید توصیه به خوردن این روغن‌ها نیز می‌شود.
به‌طور مثال افراد با معده‌ی خشک می‌توانند یک قاشق چای‌خوری روغن بادام شیرین یا روغن بنفشه خوراکی را هر 8 ساعت یا دوازده ساعت یک‌بار بخورند و این روغن به معده نفوذ می‌کند و رطوبت آن را بالا می‌برد و احساس عطش شدید را از بین می‌برد. استحمام با روغن‌مالی و مرطوبت کننده نیز برای این افراد بسیار توصیه می‌شود.
سوء مزاج‌تر معده
زمانی که معده که‌تر و رطوبتی می‌شود معده اصطلاحاً شل می‌شود. شل شدن دریچه فوقانی معده باعث ایجاد رفلاکس زیاد و ترش کردن زیاد خواهد شد.
راه درمان آن چیست؟ برای درمان این معده باید تدابیری را اجرا کرد تا خشکی معده کمی بیشتر شود و تری آن کاهش پیدا کند تا آن دریچه سفت شود و فرد علائم رفلاکس پیدا نکند. این افراد احتیاج به آب کمتر پیدا می‌کنند. افرادی که دچار سوء مزاج‌تر معده می‌شوند آب دهان بسیار زیاد دارند. این افراد تهوع زیاد می‌گیرند چون رطوبت در معده آنها بالا است و بدن تلاش می‌کند تا این رطوبت را دفع کند بنابراین ایجاد تهوع می‌کند. به همین دلیل باید از مصرف خوردنی‌های لعاب‌دار، خورشت‌های آبکی، آش‌ها و ... پرهیز کنند.
مصرف آب زیاد و لبنیات نیز به این گروه توصیه نمی‌شود. غذا را باید کم کم بخورند، و وعده‌های غذایی خود را بیشتر کنند. از مصرف قسمت آبکی خورشت‌ها پرهیز کنند، تا رطوبت معده آرام آرام کاهش پیدا کند. همچنین مصرف مرباهای شیرین می‌تواند به کاهش‌تری و رطوبت معده این افراد کمک کند.
جمع‌بندی
سوء مزاج گرم معده (علائم و نشانه‌ها)
هضم خوب و قوی
احساس سوزش
تولید گاز در معده و حرکت آن به سمت بالا که حتی ممکن است موجب سردرد بشود
ابتلا به زخم معده و اثنی عشر
تشنگی زیاد و خشک بودن دهان
کاهش اشتها
تلخی دهان
آروغ‌های زیاد
توصیه‌های سبک زندگی برای سوء مزاج گرم معده:
پرهیز از گرمی جات، خوراکی‌های تند، سرخ‌کردنی‌ها
مصرف متعادل غذاهای غلیظ مثل پاچه، سیرابی
استفاده از خنکی جات مثل انار، زرشک، آب زرشک، آبغوره، سیب ترش، آش جو و دوغ، ریواس
ماساژ روغن‌های خنک مثل روغن کدو و بنفشه روی معده
سوء مزاج سرد معده (علائم و نشانه‌ها)
تمایل کاذب به خوراکی‌های سرد، ماست، دوغ و شیر و آب زیاد
ابتلا به آروغ‌های ترش
نفخ معده
احساس سیری و گرسنگی کاذب
احساس تشنگی در این افراد از بین می‌رود
آب‌ریزش دهان خصوصاً در هنگام خواب
توصیه‌های سبک زندگی برای سوء مزاج سرد معده:
پرهیز از مصرف لبنیات، خوراکی‌های سرد، ترشی جات حداقل به مدت یک تا دو هفته
اجتناب از نوشیدن آب سرد ناشتا
خوب جویدن غذا
مصرف مواد شیرین مانند انجیر و کشمش بعد از غذا
استفاده از دارچین، زیره، زنجبیل و هل در غذا
ماساژ روغن‌های گرم مانند روغن مصطکی، بابونه، بادام تلخ و سیاه‌دانه بر روی موضع معده
سوء مزاج خشک معده (علائم و نشانه‌ها)
تسری خشکی معده به دهان و تشنگی و عطش مفرط
تمایل به خوراکی‌های خشک و خشکبار
توصیه‌های سبک زندگی برای سوء مزاج خشک معده:
پرهیز از شرایط خشک‌کننده و آفتاب زیاد
اجتناب از مصرف نمک، ادویه‌های تند مانند فلفل، سرکه، سرخ‌کردنی‌ها، پسته، فندق و...
دوری از استرس
مصرف لبنیات روزانه، انار، شربت انار، ماءالشعیر، عصاره سوپ جو
ماساژ روغن بنفشه خوراکی یا بادام شیرین به‌صورت موضعی روی معده
مصرف روغن بنفشه یک قاشق چای‌خوری هر دوازده ساعت یک‌بار
سوء مزاج مرطوب معده (علائم و نشانه‌ها)
ابتلا به پدیده اصطلاحاً شُلی معده
رفلاکس و ترش کردن زیاد
وجود آب دهان زیاد
ابتلا به حالت تهوع زیاد
توصیه‌های سبک زندگی برای سوء مزاج مرطوب معده:
پرهیز از مصرف خوراکی‌های لعابی مانند خورشت‌های آبکی، آش‌ها، آب زیاد و لبنیات
افزایش وعده‌های غذایی و کم خوردن در هر وعده
مصرف قسمت جامد خورشت، کباب، مربای شیرین
مصرف مربای هلیله
توصیه‌هایی برای حفظ سلامت معده
علاوه بر تدابیر گفته شده برای درمان انواع سوء مزاج معده تدابیری کلی برای حفظ سلامت معده وجود دارند. فرض کنید شخصی معده سالمی دارد، ترش نمی‌کند، معده‌اش گرم یا خشک یا تر یا سرد نیست. هضم خوبی دارد و دچار نفخ نمی‌شود.
حال این شخص چه کند تا وضعیت معده‌اش در حالت سلامت باقی بماند؟
یکی از مهم‌ترین پرهیزها برای حفظ سلامت معده پرهیز از پرخوری است. غذا را به کفایت بخورید. تا وقتی‌که گرسنه نشدید غذا نخورید. اگر هنوز گرسنه نشدید یعنی معده هنوز آمادگی پذیرش غذای جدید را ندارد چراکه هنوز از قبل موادی داخل معده وجود دارد و معده مشغول هضم آن است.
پرخوری و یا خوردن در زمان سیری باعث می‌شود تا معده‌ای که هنوز مشغول به کار دیگری است دوباره کار جدیدی را به آن تحمیل شود. این کار معده را به شدت ضعیف می‌کند. در احادیث توصیه شده است که فضای معده را سه قسمت کنید. یک قسمت برای غذا، یک قسمت برای نوشیدنی‌ها که مدتی بعد از صرف غذا استفاده می‌کنید و یک قسمت از آن هم خالی باشد (مانند سر قابلمه حاوی مواد غذایی در حال پخت) تا فضا برای افزایش حجم غذای در حال هضم وجود داشته باشد.
اگر حجم زیادی از غذا را یکجا مصرف کنیم به‌طوری که واقعاً راه نفس نماند شخص دچار رفلاکس می‌شود و محتویات معده وارد مری می‌شود و حتی بعضاً به دهان می‌رسد. تلخی‌های دهان، اخلاط ته حلق، تنگی نفس از معده نشأت می‌گیرد.
پرهیز از غذاهای چرب برای حفظ سلامت معده توصیه می‌شود. مصرف چربی‌ها برای عموم مردم زیاد مناسب نیستند مگر افرادی که فعالیت بدنی شدید دارند مانند کارگران ساختمانی یا ورزشکاران حرفه‌ای.
زیاده‌روی در مصرف غذاهای لزج باعث از بین بردن پرزهای معده شده و آن را ضعیف می‌کنند. بنابراین زیاده‌روی در مصرف ماست، سیرابی، شیردان و سایر غذاهای لزج ممکن است به معده آسیب بزند.
خوردن غذاهای مختلف در یک وعده نیز می‌تواند باعث آسیب به معده شود. چراکه هر غذایی مزاج خود را دارد، یک غذا ممکن است مزاج گرمی داشته باشد و دیگری سرد، بافت غذاها نیز با هم تفاوت دارد بنابراین میزان و نوع آنزیم‌هایی که بدن باید صرف کند تا هر یک از این غذاها را هضم کند نیز متفاوت است. یک غذا زودهضم و جذب می‌شود و دیگری دیرتر، بنابراین معده متحیر می‌ماند که کدام‌یک را هضم کند، کدام را زودتر هضم کند و کدام‌یک را بعداً هضم کند. بنابراین خوردن غذاهای متنوع در یک وعده توصیه نمی‌شود.
استفراغ زیاد از حد نوعی بیماری است و برای مری معده مشکلاتی ایجاد می‌کند.
گرسنگی مفرط نیز به معده آسیب می‌زنند. نخوردن شام برای کاهش وزن توصیه نمی‌شود. با معده خالی نخوابید چراکه در خواب حرارت به معده فشار می‌آورد و اگر معده خالی باشد معده آسیب می‌بیند.
نوشیدن آب در بین غذا نیز باعث آسیب به معده می‌شود.
در صورتی که معده فرد سالم است شخص می‌تواند با تجویز پزشک، ماهی یک بار الی دو بار استفراغی طبی و کنترل شده انجام بدهد که باعث پاک‌سازی معده می‌شود.
غذاهای مقوی و کم حجم معمولاً برای معده مناسب‌تر هستند. بچه خروس و کبک جزء این دسته از غذاها هستند.
استفاده گاه گاه از ادویه‌های گرم مثل دارچین و هل برای از بین بردن سردی غذاها می‌تواند به سلامت معده کمک کند.
شربت انار (انار شیرین برای مزاج‌های سرد) برای معده بسیار مفید است. مصرف انار با پیه آن خاصیت قابض دارد. کسانی که معده آنها شل و لزج است می‌توانند با مصرف انار به سفت شدن آن کمک کنند و از رفلاکس آن جلوگیری کنند. شربت سکنجبین و زرشک و لیمو بیشتر مناسب افراد با مزاج و معده‌های گرم است. مصرف زنجبیل پرورده نیز رطوبت‌های اضافی معده را رفع می‌کند.
