شکوفه قاسمی : کارشناس ارشد صنایع غذایی ؛ دانشگاه علوم پزشکی تهران
تحریریه زندگی آنلاین : در حال حاضر اهمیت کاربرد گیاهان دارویی در زمینه‌های دارو و درمان، نوشیدنی و خوراکی، بهداشتی و آرایشی و به خصوص اقتصادی بر کسی پوشیده نیست. یکی از این گیاهان که ویژگی‌های غذایی - دارویی فوق‌العاده‌ای دارد، مورینگا اولیفرا می‌باشد.
مورینگا اولیفرا که در جنوب ایران به نام گز روغنی شناخته می‌شود، درختی است که تقریباً در تمام کمربند گرمسیری زمین می‌روید و گنجینه‌ای غنی از مواد معدنی، ویتامین‌ها، پروتئین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها می‌باشد که موجب تمایز این درخت و مطرح شدنش در جوامع علمی شده است. تمام بافت‌های این درخت از جمله برگ، غلاف، دانه و ... قابل خوردن و دارای خواص چشمگیری هستند، به طوری که آن را رفع‌کننده سوء‌تغذیه و غذای مهم در زمان قحطی می‌دانند. علاوه بر خواص درمانی و تغذیه‌ای، مورینگا کاربرد‌های صنعتی و خواص دیگری نیز دارد. مورینگا اولیفرا با تمام خصوصیات منحصر به فردش توانسته لقب «درخت معجزه» را از آن خود کند.
برگ‌های آن منبع غنی از ویتامین A، گروه B و C می‌باشد. همچنین یکی از بهترین منابع گیاهی حاوی مواد معدنی، کلسیم، آهن و پتاسیم است. برگ‌های این گیاه منبع عالی پروتئین و اسیدهای آمینه ضروری مانند لیزین، متیونین و سیستئین است که در رژیم غذایی معمولاً کمبود آنها وجود دارد. میزان چربی و کربوهیدرات برگ‌ها کم می‌باشد. برگ‌های مورینگا سرشار از کاروتنوئیدها، توکوفرول‌ها و اسیدآسکوربیک است. همچنین حاوی مقدار قابل‌توجهی ترکیبات فنولی و فلاونوئیدها می‌باشد که به عنوان آنتی‌اکسیدان هستند.
بیشتر بخوانید:
امروزه پژوهشگران به دنبال این هستند که با افزودن مواد ارزشمند مختلف به فرمول فرآورده‌های غذایی زمینه‌ساز تولید محصولاتی شوند که علاوه بر تأمین نیازهای تغذیه‌ای، موجب تضمین سلامت مصرف‌کننده نیز شوند.
در کشورهای توسعه یافته در انواع کیک و نان از این ماده استفاده شده و اخیراً در کشور ما هم در تولید چای، دمنوش گیاهی و روغن مورینگا استفاده شده است.
در 100 گرم برگ خشک شده مورینگا اولیفرا مواد مغذی زیر وجود دارد:
کلسیم 003/2 میلی‌گرم (16 برابر شیر)
منیزیم 368 میلی‌گرم
فسفر 204 میلی‌گرم
پتاسیم 324/1 میلی‌گرم (5/3 برابر موز)
مس 57/0 میلی‌گرم
آهن 28/2 میلی‌گرم (7/5 برابر اسفناج پخته)
کالری 205
رطوبت 5/7 درصد
پروتئین 1/27 گرم
چربی 3/2 گرم
کربوهیدرات 38/2 گرم
فیبر 19/2 گرم (35)
فواید استفاده از مورینگا
محافظت و تغذیه پوست و مو
روغن دانه مورینگا برای محافظت از مو در برابر رادیکال‌های آزاد مفید بوده و آن را تمیز و سالم نگه می‌دارد. همچنین مورینگا حاوی پروتئین است، بنابراین از سلول‌های پوستی در برابر آسیب محفاظت می‌کند. این گیاه حاوی عناصر آب‌رسان و سم‌زدا نیز هست که باعث تقویت پوست و مو می‌شود. مورینگا می‌تواند برای درمان عفونت‌های پوستی و زخم‌ها نیز مفید باشد.
بیشتربخوانید:
جلوگیری از پیری پوست
این ویژگی بیشتر در مورد برگ‌های مورینگا صادق است. برگ‌های این گیاه همچنین حاوی آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند ویتامین‌های A، B و C است که می‌تواند در سلامت پوست نقش مهمی داشته باشد. نتایج مطالعات انجام شده نشان می‌دهد؛ استفاده از کرم صورت حاوی مورینگا باعث بهبود خاصیت ارتجاعی و آبرسانی (هیدراتاسیون) پوست می‌شود.
این گیاه همچنین تقسیم فیبروبلاست‌ها (سلول‌های موجود در بافت همبند که کلاژن و سایر فیبرها را تولید می‌کنند) را بالا برده و از این طریق ظاهر و بافت پوست را بهبود می‌بخشد.
همچنین آنتی‌اکسیدان‌های موجود در مورینگا خواص ضد پیری دارند که از سلول‌های پوست در برابر عوامل محرک و استرس‌زای محیطی مانند اشعه ماورای بنفش محافظت می‌کنند. این خواص، مورینگا را در ردیف مواد اصلی تهیه محصولات ضدپیری پوست قرار داده است.
درمان جوش و سایر بیماری‌های پوستی
به دلیل خاصیت ضد قارچی، گیاه مورینگا می‌تواند برخی از بیماری‌های پوستی را نیز درمان کند. فعالیت ضد میکروبی این گیاه در مقابل استافیلوکوکوس اورئوس ممکن است به درمان جوش، کورک، دمل و آبسه‌ها کمک کند.
بهبود سریع زخم
عصاره مورینگا به جوش خوردن زخم‌ها کمک کرده و ظاهر زخم را نیز بهتر می‌کند.
درمان ورم
ورم، بیماری دردناکی است که طی آن مایعات در بافت‌های خاصی از بدن تجمع می‌کنند. خواص ضد التهابی مورینگا می‌تواند در جلوگیری از بروز ورم بسیار مؤثر باشد.
درمان و پیشگیری از سرطان
عصاره مورینگا حاوی خواصی است که می‌تواند مانع از پیشرفت سرطان شود. همچنین این گیاه حاوی نیازیمایسین است، ترکیبی که مانع از رشد سلول‌های سرطانی می‌شود.
اوژنول ترکیب دیگری در مورینگا است که به پیشگیری از سرطان پوست، روده بزرگ و پروستات کمک می‌کند. این گیاه از تجمع سلول‌های سرطانی در بدن جلوگیری می‌کند. به عبارت دیگر مانع گسترش سرطان در بدن می‌شود. همچنین عصاره مورینگا می‌تواند سرطان کبد و ریه را مهار کند.
بیشتربخوانید:
درمان مشکلات معده
عصاره گیاه مورینگا به درمان برخی اختلالات معده مانند یبوست، ورم معده و کولیت اولسراتیو کمک می‌کند. خاصیت آنتی‌بیوتیکی و ضد باکتریایی مورینگا از رشد عوامل بیماری‌زای گوناگون جلوگیری کرده و ویتامین B بالای آن نیز به هضم غذا کمک می‌کند.
درمان کبد چرب
مورینگا با کاهش کلسترول اضافی در کبد جهت محافظت از کبد در برابر سموم مختلف مفید است. در طی آزمایشات مختلف، موش‌های مبتلا به کبد چرب با رژیم غذایی حاوی مورینگا تحت درمان قرار گرفتند و بعد از مدتی کاهش سطح تری‌گلیسیرید که نشانگر کبد سالم است، در آنها مشاهده شد. همچنین برگ‌های مورینگا ممکن است از استئاتوز کبدی (انباشته شدن مقدار زیادی چربی در کبد) و التهاب کبد جلوگیری کند. مورینگا باعث بهبودی آسیب‌های کبدی ناشی از داروهای ضد سل می‌شود.
مبارزه با بیماری‌های باکتریایی
عصاره مورینگا به دلیل خاصیت ضد باکتریایی، ضد قارچی و ضد میکروبی خود ممکن است با عفونت‌های ناشی از سالمونلا، ریزوپوس و ای‌کولای مبارزه کند.
کمک به درمان افسردگی
مورینگا در درمان افسردگی، اضطراب و خستگی نیز مفید است.
فواید استفاده از مورینگا
محافظت از سیستم قلبی عروقی
آنتی‌اکسیدان‌های موجود در عصاره گیاه مورینگا به جلوگیری از آسیب‌های قلبی و داشتن قلبی سالم کمک می‌کنند.
درمان دیابت
مورینگا به کاهش مقدار گلوکز خون و همچنین قند و پروتئین موجود در ادرار کمک می‌کند. این گیاه باعث بهبود سطح هموگلوبین و میزان پروتئین کلی بدن می‌شود.
درمان آسم
مورینگا به کاهش شدت برخی از حملات آسمی کمک کرده و از بدن در مقابل تنگی برونشی محافظت می‌کند. این گیاه همچنین به عملکرد بهتر ریه و بهبود کلی تنفس نیز کمک می‌کند.
جلوگیری از پوکی استخوان
مورینگا سرشار از کلسیم، منیزیم و فسفر است، که در سلامت استخوان‌ها نقش مهمی ایفا می‌کنند. همچنین این گیاه حاوی اسید آمینه‌ای با نام لیزین است که میزان جذب کلسیم را افزایش می‌دهد. مورینگا بر یکپارچگی استخوان اثر معجزه‌آسایی داشته و مانع از پوکی استخوان می‌شود.
فلاوونوئیدهای خاص در مورینگا سلول‌های استئوبلاستیک (سلول‌هایی که استخوان‌های جدید می‌‌سازند) را تحریک می‌کنند. با این وجود تحقیقات کمی در رابطه با تأثیر مثبت مورینگا در سلامت و حفاظت از استخوان‌ها صورت گرفته است.
کاهش احتمال سنگ کلیه
عصاره مورینگا ایجاد سنگ در کلیه، مثانه یا رحم را کاهش می‌دهد. مورینگا حاوی مقادیر زیادی آنتی‌اکسیدان است که ممکن است سطح مسمومیت در کلیه‌ها را نیز کاهش دهد.
درمان فشار خون بالا
گیاه مورینگا حاوی ایزوتیوسیانات و نیازیمایسین است، ترکیباتی که به جلوگیری از ضخیم شدن شریان‌هایی که باعث افزایش فشار خون می‌شوند، کمک می‌کنند.
بیشتربخوانید:
بهبود بینایی
مورینگا به دلیل داشتن سطح بالای آنتی‌اکسیدان باعث بهبود بینایی می‌شود. مورینگا ممکن است انسداد رگ‌های شبکیه را نیز متوقف کند. این گیاه، همچنین از ضخیم شدن غشای مویرگی جلوگیری کرده و مانع بروز اختلال در عملکرد شبکیه می‌شود.
کاهش التهاب پوست
التهاب، واکنش طبیعی بدن به عفونت یا جراحت و یک مکانیسم ضروری محافظتی است؛ اما اگر برای مدت زمان طولانی ادامه یابد ممکن است به یک بیماری جدی تبدیل شود. در حقیقت، التهاب پایدار، با بسیاری از بیماری‌ها مانند بیماری‌های قلبی و سرطان در ارتباط است.
اکثر میوه‌ها، سبزیجات، گیاهان و ادویه‌جات خاصیت ضد التهابی دارند، اما اثربخشی آنها به نوع و میزان ترکیبات ضد التهابی موجود در آنها بستگی دارد. دانشمندان معتقدند که ایزوتیوسیانات‌ها ترکیبات اصلی ضد التهابی در برگ، پوسته بیرونی و دانه‌های مورینگا هستند.
کاهش کلسترول خون
کلسترول بالا، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد. خوشبختانه بسیاری از مواد غذایی گیاهی، مانند بذر کتان، جو دوسر و بادام می‌توانند کلسترول را کاهش دهند. تحقیقات صورت گرفته روی حیوانات و انسان‌ها حاکی از آن است که گیاه مورینگا اولیفرا می‌تواند مانند این مواد غذایی باعث کاهش کلسترول خون شود.
محافظت بدن در برابر سموم آرسنیک
آلودگی مواد غذایی و آب‌ها به سم آرسنیک در بسیاری از نقاط جهان به یک مشکل اساسی تبدیل شده است. برخی از انواع برنج ممکن است حاوی مقادیر بسیار بالایی آرسنیک باشند. قرار گرفتن در معرض سم آرسنیک به مدت طولانی، ممکن است به مرور باعث بروز بیماری‌های جدی مانند ابتلا به سرطان و بیماری‌های قلبی شود.
آزمایشات صورت گرفته روی موش‌ها نشان می‌دهد که برگ و دانه‌های مورینگا اولیفرا ممکن است بدن آنها را در برابر برخی از اثرات سم آرسنیک محافظت کند. اگرچه چنین نتایجی امیدوار کننده است، اما هنوز مشخص نیست که آیا این نتایج در مورد انسان‌ها نیز صدق می‌کند یا نه!
بهبود سلامت مغز
آزمایشات صورت گرفته روی حیوانات نشان می‌دهد که مورینگا تخریب عصبی و اختلالات حافظه را کاهش می‌دهد. به نظر می‌رسد که مورینگا از کاهش تراکم عصبی جلوگیری می‌کند، پدیده‌ای که با افزایش سن همراه است.
همچنین این گیاه با استرس اکسیداتیو که عامل اصلی زوال سیستم شناختی است، مقابله می‌کند. نتایج مطالعات نشان می‌دهد که مورینگا، می‌تواند به عنوان دارو برای درمان زوال عقل استفاده شود.
توانایی مورینگا در مبارزه با استرس اکسیداتیو نیز می‌تواند در هنگام سکته مغزی از مغز محافظت کند. عصاره مورینگا به همراه برخی داروهای ضد افسردگی، به درمان افسردگی کمک می‌کند.
کمک به کاهش وزن
نتایج آزمایشات حاکی از آن است که عصاره مورینگا می‌تواند در کاهش و کنترل وزن موش‌ها نیز مؤثر باشد. مقادیر فراوان ویتامین B در این گیاه، هضم غذا را راحت‌تر و بهتر کرده و می‌تواند به بدن در تبدیل غذا به انرژی، به‌جای ذخیره آن به‌عنوان چربی، کمک کند، بنابراین مورینگا:
به کاهش وزن کمک می‌کند.
به کاهش کلسترول و فشار خون کمک می‌کند.
از بروز التهاب جلوگیری می‌کند.
به بدن کمک می‌کند چربی‌ها را به انرژی تبدیل کند.
به کاهش خستگی و بالارفتن سطح انرژی کمک می‌کند.
