بهای هر لیتر بنزین در بازارهای مختلف جهان با احتساب بهای نیمایی تا آزاد ارز، رقمی بین 15 تا 20هزار تومان است. در این شرایط احتساب قیمت فعلی هر لیتر بنزین صادراتی نزدیک به 18هزار تومان منطقی به نظر می‌‌‌رسد؛ آن‌‌‌هم در شرایطی که قیمت‌های جهانی بنزین هنوز افزایشی است. در این وضعیت، اگر هر ایرانی سهمیه بنزین خود را صرف‌‌‌جویی کند، می‌تواند انتظار داشته باشد به ازای هر لیتر بنزین، حداقل 15هزار تومان دریافتی داشته باشد؛ این واقعیت در صورت پذیرش مردم می‌تواند تغییر عمیقی در نحوه توزیع بنزین، جذابیت سرمایه‌گذاری، رشد تولید و صادرات و همچنین میزان مصرف در کشور برجای گذارد. ذات تخصیص بنزین به افراد به جای وضعیت فعلی که تخصیص بنزین به خودروهاست، بارها در گزارش‌‌‌های «دنیای‌اقتصاد» مورد بررسی قرار گرفته است و می‌توان گفت، گام اول عدالت یارانه‌‌‌ای در حوزه بنزین است.
نگاه‌‌‌ها به طرح‌‌‌های مختلف سهمیهبندی بنزین
مدیرعامل بورس‌انرژی ایران در گفت‌وگویی با «دنیای‌اقتصاد» به نگاه‌‌‌ها و تنوع آنها در بازتوزیع یارانه بنزین پرداخت و گفت: بحث‌‌‌های موجود در خصوص سهمیهبندی بنزین یا به‌طور دقیق‌‌‌تر، بازتوزیع منابع حاصل از آن از اختلاف نرخ واقعی و رسمی در چند ایده امکان طرح دارد؛ اگرچه در نهایت هدف این است که از اقشار ضعیف‌‌‌تر جامعه که بهره‌‌‌ای از این یارانه ندارند یا بهره کمتری می‌‌‌برند، به صورت واقعی حمایت شود. بنابراین اولویت اصلی، بازتوزیع شفاف منابع حاصل از یارانه بنزین است. البته سرفصل مشترک تمامی ایده‌‌‌های موجود این نکته است که به هر ایرانی بر اساس کد ملی، مقدار مشخصی بنزین تخصیص یابد که می‌تواند این بنزین را مصرف یا در بازار مبادله کند. در خصوص نوع مبادله این بنزین چند ایده مطرح است: یکی اینکه این حجم از بنزین به تحویل منجر نشده و یک سهمیه ریالی است که فرد می‌تواند از آن بهره ببرد؛ آن‌‌‌هم در شرایطی که این رقم یک اعتبار پرداخت است و فرد می‌تواند از این اعتبار به عنوان یک ابزار مالی یا منبع مالی استفاده یا به فرد دیگری واگذار کند. به عبارت ساده‌‌‌تر، سهمیه بنزین اساسا یک ابزار پولی محسوب می‌شود و شاید بتواند در مکانیزم نظام بانکی بین افراد مورد مبادله قرار گیرد. چیزی که هم‌‌‌اکنون در فکر و ذهن طراحان طرح قرار دارد، در این رویکرد قرار می‌گیرد.
پیشنهاد بورس انرژی برای بازتوزیع عادلانه یارانه بنزین
علی نقوی در ادامه به پیشنهاد بورس انرژی ایران در خصوص سهمیه یا معادل یارانه بنزین پرداخت و گفت: می‌توانیم به هر نفر، مقدار مشخصی بنزین به ازای هر کد ملی تخصیص دهیم. این مقدار مشخص یک دوره مصرف خواهد داشت که فرض می‌‌‌کنیم یک یا سه‌ماه خواهد بود. مثلا هر ایرانی می‌تواند در این بازه زمانی از 10 یا 15لیتر بنزین استفاده کند. به این صورت که به پمپ‌‌‌های بنزین مراجعه و این بنزین را برای مصرف دریافت کند. در صورتی که بعد از این زمان مقرر از این حق امتیاز خود استفاده نکند، شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌‌‌های نفتی به وکالت از دارندگان این سهمیه می‌تواند مجموع سوخت (بنزین) استفاده‌نشده یا به عبارت دقیق‌‌‌تر صرفه‌‌‌جویی‌شده را در قالب عرضه‌‌‌های یکجای صادراتی در رینگ صادراتی بورس انرژی ایران به مقاصد مختلف منطقه‌‌‌ای و بین‌المللی، صادر کند و بدنه بازار سرمایه با محوریت بورس انرژی مبالغ حاصل از آن را به حساب آن افراد به صورت مستقیم از طریق سامانه‌‌‌های شرکت سپرده‌‌‌گذاری مرکزی (همچون سجام) واریز خواهد کرد.
وی افزود: این رویکرد نقاط مثبت بسیاری دارد. از آن جمله که برای تمام شهروندان مزیت درآمد حاصل از صادرات به حساب خودشان واریز می‌شود و مزیت صرف‌‌‌جویی را به صورت نقدی درک می‌کنند و قطعا درآمد بیشتری برای بخش بزرگی از خانوارها تامین خواهد شد. به عنوان یک مثال مشخص، هم‌‌‌اکنون بهای هر لیتر بنزین در منطقه خلیج‌فارس برای تحویل بار کشتی، رقمی نزدیک به 18هزار تومان است.
وی در ادامه افزود: با این چارچوب به ازای هر لیتر صرفهجویی هر کد ملی ایرانی می‌تواند پس از کسر هزینه‌‌‌های نقل و انتقال، بارگیری و انتقال ارز و همچنین کف قیمتی متعلق به دولت حدودا رقمی نزدیک به 15 تا 16هزار تومان و حتی بیشتر به ازای هر لیتر بنزین صرفه‌‌‌جویی‌شده به حساب خودش واریز کند. این منابع نیز چون حاصل از صادرات است، اثری بر پایه پولی ندارد، موجب افزایش محسوس درآمدهای صادراتی می‌شود و ارزآوری بیشتری را برای کشور به همراه خواهد داشت که مستقیما بر بهای ارز اثر می‌‌‌گذارد. به عبارت دیگر، دولت بخشی از درآمدهای ارزی صادراتی خود را با مردم شریک می‌شود؛ آن‌‌‌هم در شرایطی که بخش اعظم این درآمدزایی از مسیر صرفهجویی است؛ رخدادی که اثر چند جهی و قدرتمندی بر بازار می‌‌‌گذارد.
مدیرعامل بورس انرژی، در ادامه به نقاط مثبت این طرح اشاره کرد و گفت: حسن این طرح این است که مردم اثر صرفهجویی بنزین را در زندگی خود به‌وضوح مشاهده می‌کنند و می‌توانند با صرفهجویی بنزین، ارزش قیمت‌های صادراتی را وارد زندگی فردی خود کنند. اما ابهامی که در این طرح وجود دارد، در خصوص امکان تحویل آن است؛ یعنی این میزان بنزین آیا وجود دارد یا به صورت یک اعتبار است یا خیر. باید عنوان کرد، در شرایطی که دولت به همگان بنزین ارائه می‌کند، بر اساس یک شاخص این اقدام صورت خواهد گرفت که نسبتی از میزان مصرف خانوار، الگوی مصرف و وضعیت تولید بنزین کشور خواهد بود که متناسب با آن بتواند آن مدیریت را در سهمیه بنزین به کار گیرد تا به همه خانوارهای ایرانی به ازای هر کد ملی سهمیه اختصاص دهد. چیزی که اکنون مطرح است، اعتبار پولی است که بین افراد جابه‌جا می‌شود و ناظر بر حجم مصرف فعلی یا آینده افراد نیست و با توجه به این نکته که سقف قیمت بنزین آزاد فعلی تغییری نخواهد کرد، اساسا این سهمیه نیز باید در حدود همان ارقام مبادله شود. به صورت ساده‌‌‌تر، چنین اعتباری در بورس امکان دادوستد ندارد و نمی‌توان بنزین 1500تومانی را در بورس انرژی با رقم دیگر بر مبنای عرضه و تقاضای شهروندان مورد دادوستد قرار داد.
نقوی گفت:این مطلب به چند دلیل در بورس انرژی غیرقابل اجراست: اول آنکه امکان کشف قیمت بر مبنای حجم عرضه و تقاضای گسترده از سوی عرضه‌‌‌کننده و مصرف‌کننده داخلی وجود ندارد؛ دوم آنکه چون سهمیه بنزین چیزی شبیه به اعتبار است و بر این مبنا سنجیده می‌شود، منجر به تحویل نخواهد شد؛ سوم آنکه ساختار پمپ‌‌‌‌بنزین‌های کشورمان به‌‌‌گونه‌‌‌ای نیست که این سهمیه به صورت برخط بدون وقفه زمانی پس از خرید و فروش در بورس انرژی از طرف مردم قابلیت تحویل داشته باشد. نظر بورس انرژی بر این است که اگر این سهمیه را در چارچوب اوراق صرفهجویی مدنظر قرار دهیم و آن را به یک مزیت صادراتی وصل یا تبدیل کنیم، منافع بیشتری برای شهروندان خواهد داشت و این آمادگی در ارکان اجرایی بورس انرژی وجود دارد که با همکاری سایر ارکان همچون وزارت نفت یا شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌‌‌های نفتی یا نهادهای ذی‌ربط در این چارچوب طراحی آن انجام شود و مبادله‌‌‌پذیری سهمیه بنزین را در این مکانیزم قرار دهیم.
