کویرنوردی یا تخریب میراث

راه «سیاه کوه» به علت ناامن بودن آن حوالی، دیگر به عنوان یک شاهراه برای رفت و آمد کاروان‌‌ها شناخته نمی‌شد. ما در این کوهستان فقط با سه چوپان کم‌‌حرف با چهره‌‌ای آفتاب‌‌خورده که بزهای خود را می‌‌چرانیدند و درباره این حوالی توضیحات کمی به ما دادند، روبه‌رو شدیم. نام «کرکس‌‌‌کوه» برای آنان ناآشنا بود. برای اینکه بتوانیم منظره اطراف را ببینیم، از دامنه کوهی که در شمال غربی تنگه «سیاه کوه» قرار داشت، بالا رفتیم. این کوه 1165 متر ارتفاع داشت و از «کوارتز پورفیریت» تشکیل شده بود. سطح آن کاملا سیاه و ورقه‌های نازکی از سنگ‌‌های آن فروریخته بود. در اثر هوازدگی حفره‌های مدور و نامنظمی در صخره‌ها به وجود آمده بود.»

بیابان لوت یکی از نقاط شگفت‌انگیز ایران است که گذشتن از آن رویای هر بیابان‌‌گرد و کویرنورد به حساب می‌‌آید. بیابانی که تا همین چندی پیش تصور عمومی این بود  که حیاتی در آن وجود ندارد‌‌، با این حال پژوهش‌ها نشان داد لوت زیستگاهی برای جانورانی منحصر به فرد است که توانسته‌‌اند خود را با آن شرایط آب و هوایی تطبیق دهند. با این حال آنچه باعث شد لوت به عنوان اثر طبیعی ایران در میراث جهانی یونسکو ثبت شود، نه آمال و آرزوهای کویرنوردان بود و نه حتی گونه‌های جانوری آن.

لوت به واسطه عوارض طبیعی‌‌ای که در آن وجود دارد و از جمله آنها بلندترین و طولانی‌‌ترین کلوت‌‌های جهان، بلندترین نبکاها‌‌ (عارضه‌‌ای که حاصل تعامل فرسایش بادی، خیسی منطقه و پوشش گیاهی است؛ به این صورت که وجود گیاه درمسیر فرسایش بادی مانع ایجاد می‌کند و باعث می‌شود در پای گیاه ماسه‌ها جمع شوند و به مرور زمان تله‌‌ای ازماسه با تاجی از پوشش گیاه ایجاد می‌شود که به آن نبکا یا تله گیاهی گفته می‌شود)، بلندترین تپه‌‌ ماسه‌‌ای جهان و...توانست این عنوان را در سال 2016 در چهلمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در استانبول به دست آورد. ثبت شدن در یونسکو به معنای محافظت بیشتر از لوت بود، اقدامی که به نظر می‌رسد تاکنون اتفاق نیفتاده است. از آن زمان تاکنون نه دستورالعمل مشخصی برای ورود گردشگران به این منطقه وجود دارد و نه همچنان مشخص است چند نفر در یک بازه زمانی می‌توانند وارد لوت شوند.

همین موضوع هم سبب شده هرازگاهی اجرای تورهای آفرود در تعداد زیاد صدای فعالان حوزه گردشگری پایدار را درآورد که لوت توان بازسازی خود  را با این فعالیت‌‌های بی‌‌ضابطه ندارد.

علاوه بر این شیوه گردشگری تهاجمی مشکلی که لوت این روزها با آن دست و پنجه نرم می‌کند به انجام یک فعالیت اقتصادی بدون مجوز قانونی در این بیابان برمی‌‌گردد. جاده‌‌کشی در حوالی کوه «ملک محمد» در همان روزی که خبر آن به رسانه‌ها درز کرد، سیلی از انتقادها را به همراه داشت و باعث شد این فعالیت اقتصادی به سرعت متوقف شود. با این حال برخی کارشناسان می‌گویند‌‌، با وجود توقف کار‌‌، رد این جاده برای مدت‌ها در حوالی «ملک محمد» همانند زخمی که گوشت آورده در این منطقه باقی خواهد ماند.

معین افضلی مدیر پایگاه جهانی لوت در کرمان در گفت‌وگویی در این باره عنوان کرد: «اشتباه از سوی هر نهاد و اداره‌‌ای ممکن است رخ بدهد. نمی‌خواهم الان نهاد یا سازمانی را مقصر جلوه بدهم. اینکه اشتباهی رخ داده اما کاملا محرز است.

ما به عنوان پایگاه جهانی لوت، از همان ابتدای ثبت جهانی، مکاتباتی را توسط معاون گردشگری کشور با همه نهادها و دستگاه‌ها انجام داده و ضوابط عرصه و حریم را اعلام کرده‌‌ایم و گفته‌‌ایم که برای هرگونه جاده‌‌سازی، معدن‌‌کاری، حفر چاه و... باید از شورای راهبری لوت مجوز لازم را بگیرند و سپس اقدام کنند. ما اطلاع‌‌رسانی لازم را انجام داده‌‌ایم و در همین چند سال اخیر، شاید از فعالیت حدود 10 معدن جلوگیری کرده‌‌ایم. خط پروژه فیبرنوری  راکه یکی از زیرساخت‌‌های مهم کشور است داشتند از روی کلوت‌‌ها و تپه‌های تخم‌‌مرغی عبور می‌‌دادند که با اقدام به موقع ما، مسیر آن را تغییر دادیم و بدون تخریب، عملیات انجام شد. دستگاه‌ها باید با ما هماهنگ باشند و بدانند که ما مخالف توسعه نیستیم اما توسعه باید پایدار باشد.»

مهران مقصودی، مدیر پایگاه جهانی بیابان لوت هم در گفت‌وگویی بیان کرد: «صحبت از عرصه و حریمی بسیار گسترده است، عرصه بیابان لوت 900 کیلومتر طول دارد و در عین حال یگان حفاظت ویژه‌‌ای برای این عرصه در اختیار نداریم. این شرایط در حالی است که منطقه زیرنظر متولیان حفاظت از محیط‌‌زیست هم نیست. ما بار‌‌ها نامه‌‌نگاری کرده‌‌ایم که برای اینجا یگان حفاظتی در نظر گرفته شود، اما به این درخواست پاسخ نداده‌‌اند.»

گفته‌های این مقامات مسوول و آنچه در لوت در حال انجام است‌‌، نشان می‌دهد ثبت شدن در فهرست میراث جهانی یونسکو نتوانسته است به حفاظت و گردشگری پایدار در این منطقه منجر شود. در حال حاضر گردشگری در لوت بدون پرداخت هیچ گونه هزینه‌ای صورت می‌گیرد و همین موضوع سبب شده با فقدان نیروهای حفاظتی‌‌، تردد در میان کلوت‌‌ها و نبکاها با بی‌‌توجهی تمام همراه باشد و از سوی دیگر فقدان همین نیروها، عرصه را برای کسب‌‌وکارهای اقتصادی بدون مجوز هم باز کرده است. این در حالی است که اگر دستورالعمل یا نهاد و پایگاهی برای ورود گردشگران در لوت وجود داشت، همچنان که این رویه در بسیاری از مناطق جهان آزمایش خود را به خوبی پس داده است، اکوتوریسم می‌توانست منابع مالی برای تامین نیروهای حفاظتی داشته و در کنار آن جامعه محلی را هم از این منافع بهره‌‌مند کند.