دولت دوازدهم به‌منظور مدیریت مصارف و منابع ارزی و تنظیم بازار ارز، صادرکنندگان را ملزم کرد تا ارز صادراتی را به کشور بازگردانند. اگرچه در ابتدا مسیر‌هایی برای ایفای تعهد ارزی اعلام شد، اما در زمان اجرا این شیوه‌ها چندان کارآمدی برای صادرکنندگان نداشتند، چراکه برای عملیاتی‌شدن آنها مشکلاتی ایجاد شد که به‌جز عرضه ارز در سامانه نیما، عملا سایر مسیرها به‌خصوص واردات در مقابل صادرات که مورد تاکید فعالان اقتصادی بود، تا مدت‌ها به مرحله اجرا درنیامد؛ این در حالی بود که صادرکنندگان نسبت به سامانه نیما هم روی خوشی نشان ندادند و عنوان می‌کردند که از یک‌سو خریداری برای ارزهای صادراتی وجود ندارد و از سوی دیگر تفاوت قیمت‌های سامانه نیما با بازار آزاد زیاد است و عرضه ارز در این سامانه به‌صرفه نیست.
علاوه‌بر این، صادرات ریالی اگرچه در ابتدای امر به‌صورت رسمی پذیرفته شد، اما پس از آن سیاستگذار پولی اعلام کرد که این صادرات را به رسمیت نمی‌شناسد و این صادرکنندگان نیز باید به‌صورت ارزی، رفع تعهد کنند. این تصمیمات جز سرگردانی تجار و تاخیر در رفع تعهد ارزی آنها نتیجه‌ای به‌دنبال نداشت. در ابتدا مهلت سه‌ماهه را برای رفع تعهد ارزی صادرکنندگان درنظر گرفته بودند اما به دلیل مشکلاتی که در مسیر بازگشت ارز صادراتی قرار داشت، این مهلت دائما تمدید شد. به‌تدریج نیز دولت واردات در مقابل صادرات را به‌رسمیت پذیرفت و این موضوع تسریع بازگشت ارز صادراتی را به‌دنبال داشت.
حال در جدیدترین خبرها از یک‌سو بانک مرکزی مهلت بازگشت ارز را تمدید کرده و از سوی دیگر علیرضا پیمانپاک رئیس سازمان توسعه تجارت از رفع بلاتکلیفی سه ساله صادرکنندگان خبر داده است. معاون وزیر و رئیس‌کل سازمان توسعه تجارت ایران با اشاره به مصوبات پیشنهادی کمیته اقدام ارزی که در کمیته ماده 2چهاردهمین جلسه شورای هماهنگی اقتصادی مصوب شده است، گفت: براساس این مصوبات بخشی از مشکلات مربوط به تعهدات ارزی صادرکنندگان بعد از سه سال بلاتکلیفی حل می‌شود. گره کوری که 30ماه تمام دست و پای صادرکنندگان را در رفع تعهد ارزی و رونق صادرات بسته بود، بالاخره باز شد. علیرضا پیمانپاک، رئیس کل سازمان توسعه تجارت ایران با اشاره به ابلاغیه بانک مرکزی می‌گوید: صادرکنندگان دارای تعهدات ارزی سال1397 که قبل از ابلاغ فهرست اولویت‌های کالایی وزارت صمت برای واردات در مقابل صادرات اقدام به ثبت‌سفارش کرده باشند، در صورت ارائه درخواست و مستندات به دبیرخانه کمیته اقدام ارزی مستقر در سازمان توسعه تجارت و با تایید کمیته، مجاز به ایفای تعهدات ارزی از محل صادرات سال یاد‌شده به میزان تعهدات ارزی ایفا نشده سال1397 هستند.
این مصوبه در قالب ابلاغیه‌ای از سوی بانک مرکزی منتشر شده است.
جزئیات ابلاغیه بانک مرکزی
بانک مرکزی تمدید مهلت بازگشت ارز صادراتی را در 8 بند اعلام کرد که به شرح زیر است:
1- صادرکنندگان به مقصد کشورهای عراق و افغانستان در بازه زمانی 22فروردینماه 1397 تا 16مرداد‌ماه 1397 که تاکنون اطلاعات پروانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های صادراتی خود را در سامانه جامع تجارت ثبت نکرده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند، تا پایان سال1400 مهلت خواهند داشت تا نسبت به ثبت اطلاعات در سامانه جامع تجارت اقدام کنند.
2- به سایر صادرکنندگان سال1397 به غیر از صادرکنندگان مندرج در بند مذکور (بند1)، تا پایان سال‌جاری مهلت داده شد تا با مراجعه به سازمان توسعه تجارت و ارائه درخواست همراه با مستندات و با تایید مراتب توسط کمیته مربوطه، نسبت به ارتقای بازگشت ارز به چرخه اقتصادی تسریع کنند.
3- صادرکنندگانی که نسبت به فروش ریالی کالاهای صادراتی خود به سایر کشورها غیر از عراق و افغانستان در بازه زمانی 22فروردینماه 1397 لغایت 16مرداد‌ماه 1397 اقدام کرده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند، می‌توانند پس از ارائه مستندات به دبیرخانه کمیته اقدام ارزی با تایید کمیته و ثبت اطلاعات فروش ریالی خود در سامانه جامع تجارت، متناسب با ثبت صورت‌گرفته، نسبت به ارتقای نسبت ایفای تعهدات خود اقدام کنند.
4- صادرکنندگان سال‌های 1398 و 1399، تا پایان سال1400 مجازند به‌منظور ارتقای درصد برگشت ارز به چرخه اقتصادی با یک یا ترکیبی از روش‌های متنوع تعیین‌شده و رفع محدودیت‌های مربوطه تسریع و اقدام کنند.
5- صادرکنندگان دارای تعهدات ارزی سال1397 که قبل از ابلاغ فهرست اولویت‌های کالایی وزارت صمت برای واردات در مقابل صادرات اقدام به ثبت‌سفارش کرده باشند، در صورت ارائه درخواست و مستندات به دبیرخانه کمیته اقدام ارزی مستقر در سازمان توسعه تجارت و با تایید کمیته، مجاز به ایفای تعهدات ارزی از محل صادرات سال یاد‌شده به میزان تعهدات ارزی ایفا نشده سال1397 هستند.
6- در راستای رفع مشکلات صادرکنندگان دارای تعهدات ارزی ایفا‌نشده کمتر از پنج هزار یورو، این دسته از صادرکنندگان تا تاریخ ابلاغ این مصوبه (28دی‌ماه 1400)، از رفع تعهدات ارزی تا مبلغ مذکور معاف هستند.
7- فروش ریالی کالاهای صادرکنندگان کالا به کشور عراق به‌منظور بازسازی عتبات عالیات (طرف قرارداد ستاد بازسازی عتبات عالیات و یا شرکت‌های مورد تایید ستاد) به میزان مورد تایید ستاد عتبات و کمیته اقدام ارزی با ثبت اطلاعات مربوطه در سامانه جامع تجارت و انجام اقدامات لازم، مشمول رفع تعهدات ارزی صادراتی می‌شود.
8- در مواردی که واگذاری و فروش پروانه صادراتی به واردکنندگان، منجر به انتقال ارز و واردات نشده باشد، پس از طرح موضوع در کمیته اقدام ارزی، تایید آن و با اعلام مراتب به سازمان امور مالیاتی به‌منظور اقدامات مقتضی، در مقابل ایجاد تعهد ارزی متناظر برای صادرکننده، از تعهدات ارزی واردکننده کسر می‌شود.
