گزینه‌های اروپایی عبور از گاز روسی

با حمله نظامی روسیه به همسایه‌‌‌اش اوکراین، متحدان سیاسی این کشور غرب‌‌‌گرا تاکنون فقط به گزینه تحریم برای تنبیه روسیه متوسل شده‌‌‌اند. تحریم‌های اتحادیه اروپا و آمریکا  بر بانک‌های روسیه، برخی شخصیت‌‌‌ها و همین‌طور خط لوله گاز نورد استریم 2 به آلمان را هدف قرار می‌دهد. غرب از این هراس دارد که تحریم انرژی روسیه بیش از آنکه به دولت ولادیمیر پوتین ضربه بزند، بحران قیمتی برای مصرف‌کنندگان خود و کمبود انرژی بیافریند؛ در حالی که روسیه با نیمی از فروش نفت و گاز خود با قیمت دو برابر هم خواهد توانست از این تحریم بدون هیچ آسیبی بیرون آید. با وجود مشکلاتی که برای فروشندگان و خریداران نفت روسیه در پی تحریم بانکی در روزهای گذشته پیش آمده، صادرات این کشور ادامه دارد. به گزارش یورونیوز، اروپا حدود 40‌درصد گاز خود را از روسیه وارد می‌کند. بیشتر این گاز از طریق دو خط لوله یامال و نورد استریم یک به قاره سبز می‌‌‌رسد. خط لوله یامال-اروپا از بلاروس و لهستان می‌‌‌گذرد و به آلمان می‌‌‌رسد. نورد استریم یک هم مستقیما گاز طبیعی را از روسیه و اوکراین به آلمان می‌‌‌برد.

بازارهای گاز اروپا به‌‌‌وسیله شبکه‌‌‌ای از خطوط لوله به هم پیوند خورده‌‌‌اند. بیشتر کشورها در سال‌های گذشته اتکا به گاز روسیه را کاهش داده‌‌‌اند و راه‌‌‌های دیگری برای عرضه گاز به اروپا وجود دارد. حالا که روسیه به اوکراین حمله کرده، این امر می‌تواند بر جریان گاز از خطوط لوله‌‌‌ای مانند

یامال-اروپا، نورد استریم یک و ترک‌‌‌استریم اثر بگذارد. اما با وجود تحریم نورد استریم 2، کمیسیون اروپا گفته عرضه گاز این قاره تحت‌تاثیر قرار نمی‌گیرد چراکه این خط لوله با وجود تکمیل شدنش در سال میلادی گذشته هنوز اجرایی نشده است. تحلیلگران در موسسه مطالعات انرژی آکسفورد می‌‌‌گویند احتمالات دیگر تعلیق فروش گاز به اروپا توسط روسیه در پاسخ به تحریم‌های غرب یا به دلیل درگیری‌‌‌های نظامی است که می‌تواند به یکی از این خطوط لوله که از اوکراین عبور می‌کند آسیب بزند. با این حال، بانک بارکلیز در این مورد گفت: «ما فکر نمی‌‌‌کنیم روسیه عرضه گاز به اروپا را مسدود کند. روسیه در بحران کریمه در سال‌های2015-2014 و پس از متحمل شدن تحریم‌های گزینشی تلافی‌‌‌جویانه این کار را نکرد؛ همچنین در اوج جنگ سرد.» این بانک اما جایگزین کردن کامل عرضه گاز روسیه به اروپا در کوتاه‌‌‌مدت را امکان‌‌‌پذیر نمی‌‌‌داند.

روزنامه گاردین گزینه‌‌‌های پیش‌‌‌روی اروپا برای کاهش وابستگی به گاز روسیه را بررسی کرده که در ادامه هر یک از آنها را مرور می‌‌‌کنیم.

گاز طبیعی مایع (LNG)

ال‌‌‌ان‌‌‌جی، گاز فوق سردی است که به مایع تبدیل شده تا بتوان آن را با کشتی حمل کرد و سپس باید در ترمینال‌‌‌های تخصصی مجددا آن را به حالت گاز بازگرداند. بنادری مانند میلفورد هیون‌اند گرین به عنوان بزرگ‌ترین پایانه LNG اروپا به‌‌‌طور پیوسته محموله‌‌‌های گاز طبیعی مایع‌‌‌شده دریافت می‌کنند. در سال 2020، ال‌‌‌ان‌‌‌جی روسیه سهمی 3‌درصدی در عرضه گاز بریتانیا داشت و تاکنون نشانه‌‌‌ای از تحت‌تاثیر قرار گرفتن این محموله‌‌‌ها وجود نداشته است. داده‌‌‌های آرگوس همچنین نشان می‌دهد روسیه از فوریه سال 2020، 16‌درصد ال‌‌‌ان‌‌‌جی اروپا را تامین کرده است. با این حال، روسیه حتی نزدیک بزرگ‌ترین صادرکنندگان ال‌‌‌ان‌‌‌جی اروپا که به‌‌‌ترتیب آمریکا، قطر و استرالیا هستند، نبوده است. گفته می‌شود قطر علاقه‌‌‌مند به افزایش صادرات به اروپاست و حالا کشتی‌‌‌های حامل محموله‌‌‌های آمریکا در پایانه‌‌‌های اروپایی لنگر انداخته‌‌‌اند. به گفته تحلیلگران وود مکنزی، روی کاغذ، اروپا ظرفیت واردات اضافی 147‌میلیارد مترمکعب گاز به‌‌‌صورت LNG در سال را دارد که برای جایگزینی کامل گاز خطوط لوله روسیه کافی است. اما تحلیلگر گاز اروپا در وود مکنزی، گراهام فریدمن می‌‌‌گوید چنین تغییری در عمل دست‌‌‌کم یک دهه به‌‌‌طول می‌‌‌انجامد چراکه زیرساخت کافی وجود ندارد. آلمان به عنوان بزرگ‌ترین بازار گاز اروپا هیچ ترمینال وارداتی ال‌‌‌ان‌‌‌جی ندارد. حتی یک تغییر موقت هم به‌‌‌شدت پرهزینه خواهد بود. تام مارزک منسر، کارشناس ارشد گاز اروپا در شرکت مشاوره انرژی ICIS در این مورد می‌‌‌گوید که تولید LNG محدود است و محموله‌‌‌ها به خریدارانی می‌‌‌رسند که بالاترین قیمت را پیشنهاد بدهند. کشورهای اروپایی که پیش از این با قیمت‌های بسیار بالا دست و پنجه نرم می‌کردند باید پیشنهادهای قیمتی بالاتری نسبت به خریداران این محموله‌‌‌ها در اقتصادهای تشنه ال‌‌‌ان‌‌‌جی شرق آسیا بدهند. او تاکید می‌کند: «این یک گزینه بسیار گران برای پر کردن شکاف گازی در کوتاه‌‌‌مدت است.»

خطوط لوله جایگزین

میادین دریای شمال متعلق به بریتانیا و نروژ به همراه میادین ساحلی هلند منابع بزرگی هستند اما پتانسیل افزایش عرضه گاز از آنها محدود است. مارزک‌منسر در این مورد می‌‌‌گوید که شرکت نروژی اکوئینور تولیدش را افزایش داده اما کار بیشتری از آنها ساخته نیست. تولید بریتانیا از دریای شمال هم پیش از این روند نزولی پیدا کرده و در کوتاه‌‌‌مدت توانایی افزایش تولید محدودی دارد. تحلیلگران جفریز معتقدند که میدان وسیع گرونینگن هلند یک گزینه در تئوری است اما احتمالا در عمل خیر. این میدان می‌تواند 13‌میلیارد مترمکعب گاز تولید کند که 9‌درصد عرضه روسیه است. با این حال، دولت این کشور از زمانی که معلوم شد حفاری در این میدان موجب بروز زمین‌‌‌لرزه می‌شود، در حال کاهش تولید گاز بوده است. معکوس کردن این تصمیم از نظر سیاسی ناخوشایند است.

انرژی هسته‌‌‌ای و زغال‌سنگ

انرژی هسته‌‌‌ای وابستگی به گاز برای تولید برق را کاهش می‌دهد. بریتانیا تا 20‌درصد از انرژی خود را از این طریق تولید می‌کند. در حالی که قرار است بسیاری از این نیروگاه‌‌‌ها تا سال 2025 بازنشسته شوند، دولت این کشور تلاش خود را برای بازسازی این ظرفیت انجام داده است. اما انجام این کار به زمان نیاز دارد و نمی‌توان آن را جایگزین گاز در بخش پخت‌‌‌و‌‌‌پز یا گرمایش خانه‌‌‌ها کرد.

فرانسه 70‌درصد از انرژی خود را از انرژی هسته‌‌‌ای تامین می‌کند که از این کشور در برابر قیمت‌های پرنوسان گاز محافظت می‌کند. اما آلمان پس از فاجعه فوکوشیما در سال 2011 خروج خود از انرژی هسته‌‌‌ای را اعلام کرد و در سال 2019 اعلام کرد که نیروگاه‌‌‌های زغال‌سنگ را خواهد بست. این تصمیمات، آلمان را بیشتر از بسیاری از اقتصادهای بزرگ به گاز روسیه وابسته کرده است.

در عمل، بعید است آلمان نظر خود را در مورد از کار انداختن نیروگاه‌‌‌های هسته‌‌‌ای تغییر دهد. با توجه به بحران اقلیمی، تعداد کمی از کشورهای اروپایی تمایل دارند به استفاده از سوخت زغال‌سنگ بازگردند.

حفاری گاز به روش فرکینگ

دولت بریتانیا در سال 2019 مهلت قانونی برای همه چاه‌‌‌های جدیدی که به روش شکست هیدرولیکی (Fracking) حفاری می‌‌‌شوند داد اما بحران قیمتی گاز طرفداران این نوع حفاری ضدمحیط‌‌‌زیستی را به صحنه آورده است.

ایده اصلی این است که بریتانیا انقلاب شیل گازی که ایالات متحده را به یک صادرکننده خالص انرژی تبدیل کرد، تکرار کند. اما کارشناسان می‌‌‌گویند استفاده از این روش برای خروج از بحران اوکراین از نظر زمین‌شناختی، لجستیکی، اقتصادی یا سیاسی معنایی ندارد. مایکل بردشاو، استاد انرژی جهانی در مدرسه وارویک بیزنس می‌‌‌گوید که برداشت منابع بریتانیا از نظر زمین‌‌‌شناختی دشوارتر از منابع آمریکاست. برعکسِ آمریکا، سایت‌‌‌های بالقوه در بریتانیا برای این کار حول مناطق بسیار پرجمعیت با قوانین سخت‌‌‌گیرانه واقع شده‌‌‌اند که از حیث سیاسی هم فرکینگ را غیرممکن می‌کند.

نگرانی‌ها درباره آلودگی صوتی و منابع آبی همچنان وجود دارد و حتی اگر بر آنها غلبه شود، سال‌ها برای توسعه فرکینگ زمان نیاز است و اثر کمی بر قیمت‌های عمده گاز اروپا خواهد داشت.

انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر و عایق‌‌‌کاری خانه‌‌‌ها

در نهایت، انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر و کاهش تقاضا، با بهبود بهره‌‌‌وری انرژی خانگی از طریق عایق‌‌‌کاری بهتر، واضح‌‌‌ترین راه‌‌‌حل بلندمدت را ارائه می‌دهد. با این حال، این امر به سرمایه‌گذاری عمده و بهبود در فناوری‌هایی مانند ذخیره‌‌‌سازی باتری بستگی دارد که اختلال عرضه فناوری‌‌‌هایی مانند انرژی بادی را جبران می‌کند.

مارزک‌منسر در این مورد گفت که بحران اوکراین ممکن است اروپا را با سریع‌‌‌ترین حالت ممکن برای آینده‌ای با انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر برانگیزد، اما اروپا در حال حاضر سریع‌تر از هر جای دیگری در جهان از این نظر حرکت می‌کند. او می‌‌‌گوید: «مثل این است که وقتی ماشین شما فقط 5 دنده دارد بخواهید با دنده 6 حرکت کنید.»