ارزیابی‌ها حاکی از آن است که بیشتر کشورهایی که دارای تراز مثبت تجاری با ایران هستند، در دسته کشورهای همسایه قرار می‌گیرند. به عبارتی صادرات ایران به همسایگان بیشتر از واردات از آنها بوده است. این در حالی است که عمده خرید ایران از کشورهای اروپایی بوده است. بر این اساس بیشترین تراز منفی تجاری با کشورهای اروپایی و آمریکای‌جنوبی رقم خورده است. ترکیب بازارهای صادراتی و وارداتی دچار تغییرات قابل‌توجهی نبوده و 20 مقصد عمده واردات و صادرات تغییر قابل‌ملاحظه‌ای نداشته است؛ بنابراین بازارهای ایران تقریبا ثابت است.
20 مقصد اول صادرات ایران
مهم‌ترین بازارهای هدف صادراتی در یازده‌ماه منتهی به بهمن سال1400 شناسایی شدند. بر اساس گزارش سازمان توسعه تجارت، جزئیات صادرات به این کشورها نشان می‌دهد از میان 20 مقصد نخست کالاهای ایرانی، 6 کشور نسبت به سال‌گذشته کالاهای کمتری را از ایران خریداری کرده‌اند که شامل امارات، افغانستان، هند، تایلند، جمهوری‌آذربایجان و ارمنستان است. همچنین برآوردها حاکی از آن است که ارزش کالاهای صادراتی نیز در 2 کشور روند کاهشی داشته است. در عین حال بیشترین رشد صادراتی از نظر ارزشی به ترتیب در کشورهای آفریقای‌جنوبی، ازبکستان، ترکمنستان، ترکیه و غنا رقم خورده است.
همچنین از نظر وزنی کشورهای آفریقای‌جنوبی، ازبکستان، ترکیه، ترکمنستان و قزاقستان پیشرو هستند. در مجموع 20 کشور مقصد صادراتی دارای سهم 93درصدی از کل ارزش صادرات یازده‌ماهه امسال است. علاوه‌بر این، بررسی تغییرات ارزشی و وزنی صادرات به این کشورها نشان می‌دهد رشد 40درصدی ارزش و افزایش 10درصدی وزن در یازده‌ماهه امسال نسبت به سال‌گذشته رقم خورده است. مقاصد صادراتی ایران بر اساس سهم ارزشی نیز در این گزارش طبقه‌بندی شده‌اند که بیانگر حضور چین با سهم 29درصدی و رشد ارزشی 56درصدی در صدر جدول است. عراق با سهم 9/ 18درصدی و رشد ارزشی 20درصدی، ترکیه با سهم 9/ 12درصدی و رشد ارزشی 151درصدی، امارات با سهم 7/ 9درصدی و رشد ارزشی یک‌درصدی، افغانستان با سهم 8/ 3درصدی و افت ارزشی 21درصدی، هند با سهم 8/ 3درصدی و رشد ارزشی 47درصدی، پاکستان با سهم ارزشی 6/ 2درصدی و رشد ارزشی 25درصدی، اندونزی با سهم 3/ 2درصدی و رشد ارزشی 91درصدی، تایلند با سهم ارزشی 6/ 1درصدی و رشد ارزشی 62درصدی و عمان با سهم ارزشی 5/ 1درصدی و رشد ارزشی 65درصدی، 10 مقصد نخست صادرات ایران در یازده‌ماهه امسال هستند. 10 کشور نخست صادراتی 86درصد سهم ارزشی از کل صادرات را به خود اختصاص داده‌اند. روسیه با سهم ارزشی 2/ 1درصدی و رشد ارزشی 20درصدی نیز یازدهمین مقصد صادراتی در این بازه زمانی است. ازبکستان، جمهوری‌آذربایجان و غنا هریک سهم 8/ 0درصدی را از کل صادرات کشور به خود اختصاص داده‌اند. این در حالی است که ازبکستان رشد ارزشی 175درصدی را نسبت به بازه مشابه سال‌گذشته ثبت کرده، صادرات به جمهوری‌آذربایجان 2درصد از نظر ارزشی افزایش داشته و صادرات به غنا نسبت به یازده‌ماهه سال‌گذشته 138درصد بیشتر شده است. ترکمنستان با سهم ارزشی 7/ 0درصد و رشد ارزشی 160درصد در رده بعدی قرار گرفته است. ارمنستان و آلمان هریک سهم 6/ 0درصدی را از صادرات به خود اختصاص داده‌اند، اما فروش کالا به ارمنستان با افت 2درصدی همراه بوده و صادرات به آلمان رشد 19درصدی داشته است. سهم آفریقای‌جنوبی و سوریه از کل ارزش صادرات یازده‌ماهه، هریک 5/ 0درصد است. صدور کالا به آفریقای‌جنوبی با رشد 1004درصدی در ارزش روبه‌رو بوده و فروش کالا به سوریه هم افزایش 97درصدی را در ارزش تجربه کرده است. قزاقستان بیستمین مقصد صادرات ایران است. این کشور سهم 4/ 0درصدی را از کل ارزش صادرات به خود اختصاص داده و رشد ارزشی 12درصدی را نسبت به یازده‌ماهه سال‌گذشته ثبت کرده است.
صادرات به کشورهای همسایه
از میان 15 کشور همسایه بیشترین رشد ارزش صادرات نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته مربوط به کشورهای ترکمنستان، ترکیه و عربستان است. همچنین صادرات به کشورهای قطر، افغانستان و ارمنستان نیز روند منفی را طی کرده است.
مقاصد صادراتی ایران به ترتیب سهم ارزشی کشورهای همسایه عبارتند از عراق، ترکیه، امارات، افغانستان، پاکستان، عمان، روسیه، جمهوری‌آذربایجان، ترکمنستان، ارمنستان، قزاقستان، کویت، قطر، بحرین و عربستان. در مجموع صادرات ایران به این 15کشور رشد وزنی 13درصدی و رشد ارزشی 28درصدی را تجربه کرده است. سهم کشورهای همسایه از کل صادرات یازده‌ماهه نیز 7/ 53درصد است. مجموع صادرات به چین و هند نیز سهم ارزشی 33درصدی را ثبت کرده و حکایت از رشد 2درصدی وزنی و افزایش 55درصدی ارزشی نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته دارد.
20 مبدا واردات ایران در 11 ماه
20 کشور نخست مبدا واردات ایران سهم 1/ 93درصدی را در اختیار گرفته‌اند و رشد ارزشی 37درصدی و رشد وزنی 21درصدی را ثبت کرده‌اند. همچنین از میان 20 کشور فروشنده نخست کالا به ایران، واردات از 7کشور آلمان، هند، هلند، ایتالیا، کره‌جنوبی، سنگاپور و اتریش از نظر ارزشی روند منفی را نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته طی کرده است. همچنین واردات از 9 کشور ترکیه، آلمان، هند، انگلیس، هلند، ایتالیا، عمان، کره‌جنوبی، سنگاپور و اتریش از نظر وزنی نسبت به بازه مشابه سال‌گذشته افت داشته است.
10 مبدا واردات ایران در یازده‌ماهه امسال به ترتیب سهم ارزشی شامل امارات با سهم ارزشی 3/ 31درصدی و رشد ارزشی 72درصدی، چین با سهم ارزشی 8/ 23درصدی و رشد ارزشی 26درصدی، ترکیه با سهم ارزشی 1/ 10درصدی و رشد ارزشی 22درصدی، آلمان با سهم ارزشی 5/ 3درصدی و افت ارزشی 2درصدی، سوئیس با سهم ارزشی 2/ 3درصدی و رشد ارزشی 101درصدی، روسیه با سهم ارزشی 1/ 3درصدی و رشد ارزشی 59درصدی، هند با سهم ارزشی 3درصدی و افت ارزشی 31درصدی، عراق با سهم ارزشی 3/ 2درصدی و رشد ارزشی 781درصدی، انگلیس با سهم ارزشی 1/ 2درصدی و رشد ارزشی 4درصدی و هلند با سهم ارزشی 6/ 1درصدی و افت ارزشی 11درصدی می‌شود. این 10مبدا نخست واردات 84درصد سهم ارزشی از کل واردات 11ماهه را در اختیار دارند، پس از آن ایتالیا با سهم ارزشی 3/ 1درصدی و افت ارزشی 2درصدی در رده یازدهم قرار گرفته است. عمان، کره جنوبی و برزیل هریک سهم 1/ 1درصدی را از کل ارزش واردات یازده‌ماهه به خود اختصاص داده‌اند. عمان رشد ارزشی 27درصدی را نسبت به بازه مشابه داشته، کره جنوبی با افت 2درصدی ارزش کالاهای فروخته شده به ایران در این لیست قرار گرفته است و واردات از برزیل رشد 55درصدی داشته است. سهم ارزشی آرژانتین نیز از کل واردات کالا در این بازه زمانی یک‌درصد بوده که از نظر ارزشی نیز رشد 394درصدی را نسبت به مدت مشابه ثبت کرده است. مالزی با سهم ارزشی 9/ 0درصدی و رشد ارزشی 63درصد در رده بعدی قرار گرفته است. سنگاپور و هنگ‌کنگ هریک سهم 8/ 0درصدی را از کل واردات یازده‌ماهه در اختیار دارند. این در حالی است که واردات از سنگاپور افت 19درصدی داشته و خرید کالا از هنگ‌کنگ با افزایش 93درصدی روبه‌رو بوده است. اتریش و تایلند هریک با سهم ارزشی 6/ 0درصدی در انتهای این لیست جای گرفته‌اند. واردات از اتریش کاهش 6درصدی داشته و از تایلند افزایش 63درصدی را تجربه کرده است.
نمای واردات از همسایگان
15 کشور همسایه در 11ماهه امسال سهم 49درصدی را از کل ارزش واردات ایران در اختیار گرفته‌اند و از نظر وزنی رشد 65درصدی و از نظر ارزشی افزایش 62درصدی را به ثبت رسانده‌اند. هند و چین نیز که دو مبدا مهم واردات ایران هستند در مجموع دارای سهم 27درصدی از واردات یازده‌ماهه هستند، اما مجموع واردات از این دو کشور از نظر وزنی افت 16درصدی داشته درحالی‌که از لحاظ ارزشی رشد 16درصدی را به ثبت رسانده است. ارزیابی واردات از 15کشور همسایه نشان می‌دهد امارات، ترکیه، روسیه، عراق و عمان بیشترین واردات را از میان این کشورهای همسایه به ایران داشته‌اند. پاکستان با سهم ارزشی 5/ 0درصدی و رشد ارزشی 58درصدی در رده بعدی مبادی واردات ایران از بین کشورهای همسایه قرار گرفته است. قزاقستان، جمهوری‌آذربایجان و ترکمنستان هریک سهم ارزشی 1/ 0درصدی را از کل واردات یازده‌ماهه در اختیار دارند و به ترتیب رشد ارزشی 57درصدی، 66درصدی و 64درصدی را ثبت کرده‌اند. ارمنستان و افغانستان نیز هریک با سهم اندک 04/ 0درصدی از کل واردات یازده‌ماهه به ترتیب رشد ارزشی 20درصدی و افزایش ارزشی 476درصدی را تجربه کرده‌اند. سهم ارزشی واردات از کویت 03/ 0درصد از کل ارزش واردات یازده‌ماهه بوده و رشد ارزشی 94درصدی را نسبت به مدت مشابه سال‌قبل تجربه کرده است. سهم قطر نیز 02/ 0درصد از کل ارزش واردات است که رشد یک‌درصدی را از نظر ارزشی ثبت کرده است. واردات از بحرین هم رشد 379درصدی را نسبت به یازده‌ماهه سال‌گذشته داشته و از عربستان هم هیچ کالایی به ایران صادر نشده است.
نمایی از تراز تجاری مثبت و منفی با شرکا
در گزارش سازمان توسعه تجارت شرکای با بیشترین تراز تجاری مثبت نیز معرفی شده‌اند. بیشترین تراز تجاری مثبت با کشورهای عراق (7172میلیون دلار)، افغانستان (1637میلیون دلار)، چین (1534میلیون دلار)، اندونزی (940میلیون دلار)، ترکیه (903میلیون دلار)، پاکستان (877میلیون دلار)، تایلند (420میلیون دلار)، غنا (332میلیون دلار)، جمهوری‌آذربایجان (314میلیون دلار) و ترکمنستان (270میلیون دلار) رقم خورده است. همچنین تراز تجاری ایران با ارمنستان مثبت 261میلیون دلار، با ازبکستان مثبت 259میلیون دلار، با هند مثبت 256میلیون دلار، با آفریقای‌جنوبی مثبت 210میلیون دلار و با سوریه مثبت 178میلیون دلار است. سهم ارزشی این 15 کشور در صادرات 9/ 79درصد از کل صادرات یازده‌ماهه و در واردات 41درصد از کل ارزش واردات این بازه زمانی بوده است. در مجموع تراز تجاری کشورهای نامبرده به مثبت 15میلیارد و 563میلیون دلار می‌رسد.
شرکای تجاری با بیشترین تراز تجاری منفی در بازه یازده‌ماهه امسال نیز در این گزارش شناسایی شده‌اند. بیشترین تراز تجاری منفی با امارات رقم خورده است (منفی 10میلیارد و 332میلیون دلار). سوئیس (منفی 1466میلیون دلار)، آلمان (منفی 1396میلیون دلار)، انگلیس (منفی 962میلیون دلار)، روسیه (منفی 910میلیون دلار)، هلند (منفی 711میلیون دلار)، ایتالیا (منفی 460میلیون دلار)، آرژانتین (منفی 453میلیون دلار)، کره‌جنوبی (منفی 434میلیون دلار) و برزیل (منفی 390میلیون دلار) کشورهای بعدی با بیشترین تراز تجاری منفی هستند، پس از آن نیز هنگ‌کنگ با تراز تجاری منفی 341میلیون دلار، مالزی با تراز تجاری منفی 339میلیون دلار، سنگاپور با تراز تجاری منفی 313میلیون دلار، اتریش با تراز تجاری منفی 275میلیون دلار و فرانسه با تراز تجاری منفی 217میلیون دلار قرار گرفته است. در مجموع 15 کشور نام برده سهم 13درصدی را از صادرات و سهم 53درصدی را از واردات به خود اختصاص داده‌اند. تراز تجاری این کشورها نیز منفی 18میلیارد و 999میلیون دلار است.
