سرویس فرهنگ و هنر مشرق - چهارمین قسمت از مستند «غیررسمی» که روایتی متفاوت از دیدار طنزپردازان با حضرت آیت‌الله خامنه‌ای روز چهارشنبه 3 فروردین 1401، در سایت KHAMENEI.IR و تلوبیون، بصورت مجازی منتشر شد.
یکی از برنامه‌های مستمر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای که از سالهای گذشته برقرار بوده، برگزاری جلسات گوناگون با طیف‌های مختلف علمی، اجتماعی، فرهنگی و هنری است. جلساتی که در فضایی متفاوت از دیدارهای رسمی برگزار شده و رهبر انقلاب پای صحبت‌ها و درددل‌های حاضران می‌نشینند که بخشی از این جلسات، از سال 95 در قالب جلسات «پنج‌شنبه‌ای» برگزار شده است و مؤسسه‌ی پژوهشی- فرهنگی انقلاب اسلامی (دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای)، 4 قسمت از این دیدارها را در مجموعه مستند «غیر رسمی» ارائه کرده است.
مستند «غیررسمی» از زمان انتشار نخستین قسمت، یکی از آثار بحث‌برانگیزی بوده که برش‌های فراوانی از آن در فضای مجازی تکثیر شده و زمینه‌ساز بحث‌های فراوانی در رسانه‌ها و فضای مجازی بوده و دلایل اقبال عمومی به این مجموعه را می‌توان از زوایای مختلفی بررسی است.
یکی از دلایلی اقبال عمومی نسبت به این مجموعه شاخصه‌های حاکم بر لحن روایتگرایانه این مجموعه کاملا فرهنگی است.با توجه به جایگاه سیاسی رهبر انقلاب انتظار می‌رفت که محتوای مستند غیررسمی از حیث گفتنمانی رویکردی سیاسی داشته باشد اما در 4 قسمت منتشر شده مسئله و دغدغه فرهنگ اولی‌تر از گفتمان‌های سیاسی بوده و شاید یکی از دلایل استقبال از این مجموعه، گفتمان‌سازی و به تعبیر رهبر انقلاب تاکید بر جهاد تبیین است.
این مجموعه با انتشار قسمت دوم و ساخت اثری درباره دیدار سینماگران با رهبر انقلاب بیشتر دیده شد اما قسمت اول این مجموعه به مراتب دارای محتوای مهمتری بود که پس از مورد اقبال گرفتن قسمت دوم، قسمت اول در فضای گفتمانی بیشتر مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت.
قسمت اول مجموعه مستند غیررسمی که به دیدار غیررسمی راویان دفاع مقدس با رهبر انقلاب می‌پردازد، حاوی چند ویژگی بسیار مهم است.
این مجموعه که با استفاده از تصاویر دیدارهای غیررسمی ساخته شده، از منظر روایت‌های حاضران در جلسه نیز بررسی می‌شود و تجمیع هر دو روایت اثبات می‌کند که دیدارهای غیررسمی رهبر انقلاب حتی در دیدار با نخبگان علمی و حوزه‌های فن‌آوری بر رویکردهای فرهنگی بیشتری تاکید دارد.
بررسی دیدار راویان دفاع مقدس در قسمت اول، فعالان عرصه فرهنگی، هنری و علمی در قسمت دوم ، دیدار با نخبگان و فعالان عرصه علم و فناوری در قسمت سوم و ملاقات صمیمانه رهبر انقلاب با طنزپردازان در قسمت چهارم بر تغییر زیرساخت‌های فرهنگی حوزه‌های متفاوت اشاره دارد و کارگردان با مهارت خاصی توانسته آنرا تبدیل به لحن و امضاء اصلی این مجموعه مستند تبدیل کند.
آنچه در چهار قسمت این مجموعه ارائه شده و پخش آن در رسانه رسمی تلویزیون صورت نپذیرفته اما همچنان قسمت چهارم با اقبال بیشتری مواجه شده موید امری بسیار مهم است که کارگردان، محمدعلی‌صدری‌نیا، ادعایی که قبل از از انتشار این مجموعه را در فضای مجازی مطرح کرد، عملی کرده است.
محمدعلی صدری نیا کارگردان مجموعه مستند غیررسمی
صدری‌نیا کارگردان این مجموعه قبل از انتشار قسمت اول متنی را در صفحه اینستاگرامش منتشر کرده که در بخشی از آن آمده است «وقت آن رسیده بود که با زاویه‌ای دیگر از رهبری آقا آشنا شوم. اینکه ایشان در مقام رهبری چگونه مدیریت می‌کند و چگونه حلقه‌های مختلف را به هم وصل می‌کند... جمعی از فعالان عرصه‌های مختلف می‌آیند و بعضا بالاترین انتقادها را مطرح می‌کنند و آقا سخن آنها را صمیمانه می‌شنود، برای‌شان با استدلال پاسخ می‌گوید و... شاید دیدار راویان دفاع مقدس با آقا، تازه رسمی‌ترین جلسه از میان همه این جلسات باشد و این تازه اول راه است...»
برای گسترش این رویکرد در این مجموعه مستند به ابعاد هنرمندانه‌ای توجهی خاص شده است. سازنده به تجمیع تصاویر و سخنان مطرح شده در این جلسات بسنده نمی‌کند و از کلیشه‌های تلویزیونی رایج سالهای اخیر فاصله می‌گیرد و ضمن تصویرسازی موجز و بسیار هدفمند با حاضران در در جلسات مختلف اقدام به ضبط گفت‌وگوهای مجزا می‌کند و نوعی هم‌پوشانی روایی جلسات غیررسمی را با روایت تک‌نفره افراد تطبیق می‌دهد. در واقع کارگردان هرگونه قضاوتی را عملا به مخاطب واگذار کرده اما برای این قضاوت از تجمیع تصاویر گزارشی و روایت‌های تک‌نفره شیوه قضاوت را به مخاطب وامی‌گذارد.
یکی از نکاتی که این مجموعه را قابل اعتناتر می‌کند این است که این جلسات بسیار خصوصی دارای محتواهای عمدتا تخصصی هستند اما دارای نقاط عطفی هستند که ویژگی‌های عام دارند. هوشنگ توکلی یکی از حاضران در قسمت دوم اشاره می‌کند که بنده تصور می‌کردم که ایشان از آنچه در فضای سینمای کشور می‌گذرد آگاه نباشند اما کاملا به مسائل اشراف داشتند. این برش نشان می‌دهد که این جلسات با ویژگی‌های هدفمند تخصصی برگزار می‌شوند و یک دیدار صمیمانه و دوستانه نیستند اما در مجموعه غیررسمی مسائل تخصصی تبدیل به مسئله و دغدغه عام مخاطب این مجموعه‌های تبدیل می‌شود.
نقاط عطف این جلسات که دغدغه‌های عام‌تری هستند جداسازی شده و از یک جلسه کاملا تخصصی دغدغه‌های عام‌تر جامعه مطرح می‌شوند.
مجموعه غیررسمی با قسمت دوم که جمعی از سینماگران و فیلمسازان در آن حضور داشتند برجسته شد اما قسمت اول به مراتب از قسمت دوم رویکرد استراتژیک‌تری داشت و با نمایش داده شدن قسمت‌های بعدی مهمترین قسمت این مجموعه بیشتر از قبل دیده شد. قسمت اول دیداری با راویان هشت سال دفاع مقدس بود که بر یکی از دغدغه‌ها و منویات رهبر انقلاب مبتنی بر زنده نگاه داشتن تاریخ دهه شصت تاکید داشت.
14 خرداد 1396 حضرت آیت الله خامنه‌ای در آئین بزرگداشت بیست و هشتمین سالگرد ارتحال امام خمینی(ره) که در حرم مطهر ایشان در تهران برگزار شد با زبان روزه بیش از یک ساعت و بیست دقیقه با مردم سخن گفتند و مهمترین بخش‌های این گفت‌وگو تاکید چندین باره ایشان بر زنده نگاه‌داشتن تاریخ دهه شصت بود و ایشان در این سخنرانی فرمودند که دهه 60 یک دهه مظلوم است و قسمت نخست مجموعه غیررسمی انگشت روی مظلومیت دهه شصت می‌گذارد.
در قسمت دوم در دیدار با سینماگران و طنزپردازان (قسمت چهارم) یک شاه کلید اساسی مضمونی وجود دارد که سازندگان این نگره را در دوقسمت این مجموعه به صورت خاص دنبال می‌کنند.، شاه کلیدی که از زبان شهرام شکیبا یکی از طنزپردازان فعال در دولت دوم محمود احمدی‌نژاد شنیده می‌شود که این اشاره از دو مجموعه مورد اشاره کاملا قابل استنتاج است. شکیبا در روایت‌تک‌فقره قسمت چهارم گزاره معتقد و منتقد بودن را به صورت شفاهی مطرح می‌کند.
مسئله معتقد و منتقد بودن با پخش قسمت دوم این مجموعه با پخش نظرات عبدالحسن برزیده با مانور رسانه‌های فارسی زبان مواجه شد و البته کارگردان در گفت‌وگو با رادیو فردا و انصاف نیوز جانب انصاف را تاحدودی نادیده گرفت و به تقطیع سخنانش در این دیدار اشاره کرد.در صورت کلام انتقادی برزیده کاملا در این مستند ادا می‌شود.
مشی هوشمندانه سازنده این مستند روی مدار «معتقد و منتقد» بودن حرکت می‌کند و در مسیر انتشار نظرات متکثر ،اظهارات برزیده حتی تبدیل به نقطه عطف مستند می‌شود.
برزیده یکی از مورد انتقادترین فیلمسازان جریان اصلی سینمای کشور است و با اینکه فرصت نظرات مستقل خود را مطرح می‌کند اما پس از انتشار قسمت دوم مستند غیررسمی، کاملا سویه اظهاراتش را منحرف می‌کند. دلیل ایجاد این انحراف چیست؟
با ادعای وب سایت تابناک در حالی که در سی و سومین جشنواره فیلم فجر گرانترین آثار ساخته شده مستند به گزارش این پایگاه خبری از 800 میلیون تومان تجاوز نمی‌کرد فیلم «مزارشریف» به کارگردانی عبدالحسن برزیده با هزینه شش میلیاردی تومانی ساخته شده که حامیان مالی این فیلم آنرا تکذیب کرده‌اند.
اما بر هر هزینه‌ای این فیلم ساخته شده باشد حتی یک دهم هزینه صرف شده را بازنمی‌گرداندهنگام نمایش نمایش عمومی در گیشه با شکست سختی مواجه شد. برزیده در گفت‌وگوهای متنوع خود پس از پخش نخست قسمت دوم مجموعه غیررسمی ادعای حذف و تقطیع را مطرح کرد که با مراجعه به این بخش‌های سخنان برزیده می‌توان اذعان کرد که تقریبا چنین چیزی بر اساس مستند پخش شده می‌تواند صحت نداشته باشد. اما سازنده بنا بر خط مشی آزادمنشانه خود فرصت معتقد و منتقد بودن برای چهره‌ای نظیر برزیده فراهم می‌شود اما این با چالش‌های بعدی این آزاد منشی سازندگان لوث می‌شود.
با ذکر این نمونه می‌توان به قسمت چهارم این مجموعه اشاره کرد که توجه رهبری به جایگاه ویژه هنرمندان چگونه است. در دیدار با طنز پردازان شکیبا به این مسئله اشاره می‌کند این ملاقات زمانی صورت پذیرفته که پهباد گلوبال هاوک که وارد حریم هوایی ایران شد توسط پدافند هوایی ایران ساقط شد اما در کشاکش تنش‌های سیاسی ایران با آمریکا در دوره ترامپ در همان ایام رهبر انقلاب با گروهی از هنرمندان طنز پرداز ملاقات می‌کند. این اتفاق که از دهه هفتاد مسبوق به سابقه است را حتی می‌توان به فیلم ملاقات رهبر انقلاب با رامبد جوان مجری برنامه خنداوانه در دهه هفتاد تعمیم داد که از قضا این ملاقات چند سالی است که در فضای مجازی دست به دست می‌شود.
اشاره به دیدار رامبد جوان و رهبری بر این گزاره صحه می‌گذارد که ایشان نگاه ویژه‌ای به طنزپردازان در عرصه‌های مختلف دارند و رهبری در این ارزش‌گذاری مرزبندی‌های و دسته بندی خاصی را لحاظ نمی‌کنند. کما اینکه در همین مستند رهبر انقلاب اشاره به همکاری با کیومرث صابری فومنی مدیر مسئول و سردبیر هفته نامه گل آقا در دورانی که سکان ریاست جمهور را بر عهده دارند اشاره می‌کند. کارگردان هوشمندانه با تصاویر آرشیوی دوباره به موضوع معتقد بودن منتقد طنزپردازی همچون مرحوم صابری فومنی اشاره می‌کند.
تمجید از ایشان و مرحوم ابولفضل زرویی نصرآباد و در فرازی مهمتر یاد کردن از منوچهر نوذری و تمجید از این هنرمندان طنزپردازان ضمن برجسته شدن رویکرد رهبری بر ارزش‌گذاری ایشان بر هنر شاخص هنرمندان بدون پیشینه آنان اذعان دارد.
کما اینکه در قسمت چهارم این مستند علیرضا جاویدنیا هنرپیشه و هنرمند طنازرادیو مورد توجه قرار می‌گیرد که دلالت بر توجه ویژه رهبری به برنامه مستمر صبح جمعه دارد. برنامه‌ای که از قضا رویکرد منتقدانه ای نسبت به موضوعات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در چهار دهه گذشته داشته و این برنامه یکی از آثار مورد توجه ایشان است.
برنامه‌ای که پس از رفتن عزت الله ضرغامی توسط تیم مدیریتی بعدی به سرعت تعطیل شد و به واکنش هنرمندان در این برنامه منجر شد که با استقرار عبدالعلی عسگری دوباره راه اندازی و تولید شد.
اما مهترین موضوع قابل اعتنا در مورد قسمت چهارم مستند غیررسمی این است که با وجود عمده مسائل و مصائب کشور پس از تحریم‌های همه جانبه ایالات متحده در دوران دونالد ترامپ که تعمیم پذیر به دوران کنونی است(در زمان این دیدار با طنزپردازان) رهبر انقلاب به محتواسازی توسط طنزپردازان نگاه ویژه‌ای دارد، در حالیکه رسانه‌های مرجع در سالهای اخیر موفق در ساخت آثار طنز و نشاط‌آور موفق نبوده‌اند.
نوعی سیاستگذاری در سالهای اخیر رسانه‌های مرجع نشان می‌دهد، افرادی که توانایی ساخت آثار طنز را دارند به حیطه‌های دیگری در حال کوچ هستند که با انتشار این مجموعه مستند، این سیاستگذاری باید تغییر پیدا کند.
