اکسـیژن درمانی و منافـع آن

دکترمحمدعلی نیلفروش زاده؛ متخصص پوست و مو، دانشیار پوست دانشگاه علوم پزشکی تهران، رئیس مرکز تحقیقات پوست و سلول‌های بنیادی، عضو تحریریه دنیای سلامت

هیپوکسی یا کاهش اکسیژن در بسیاری از بیماران منجر به عدم بهبود زخم می‌‌گردد. کاهش اکسیژن رسانی بافتی باعث اختلال در بسیاری از پروسه‌‌های ترمیم از جمله آنژیوژنز (رگ سازی)، تکثیر فیبروبلاست‌ها، سنتز کلاژن و رشد و ترمیم اپی‌تلیوم می‌‌گردد. زخم‌‌هایی که ترمیم نمی‌‌شوند معمولا دچار عارضه شده و معمولا عفونی می‌‌شوند. از طرفی هیپوکسی باعث اختلال عملکرد لکوسیتها یا سلولهای دفاعی خون گشته و ازتوانایی کشتن میکروبها در آنها کاسته می‌‌شود و به این ترتیب مشکل بیمار دو چندان می‌‌گردد. از آنجایی که کاهش اکسیژن بافتی نقش حیاتی بازسازی زخم‌ها دارد، روش درمانی اکسیژن‌‌هایپر بار (HBOT) جهت بهبود و ترمیم زخم‌‌های مزمن طراحی و اجرا شده است.

زخم‌‌هایی که روند بهبودی ندارند مکررا دچار عفونت می‌‌شوند.( HBOT) مستقیما دارای اثرات باکتری کشی بوده و خصوصا بر میکروارگانیسم‌‌های بی‌هوازی موثر است بعلاوه با تقویت مکانیسم دفاعی بدن در مقابله با عفونت همکاری می‌‌کند. افزایش اکسیژن بافتی با ایجاد اثرات ضد التهابی خصوصا در بافت‌های ایسکمیک شده و خونرسانی مجدد بافت را تسریع می‌کند. موارد کاربرد اکسیژن درمانی بسیار متعدد است و هر دو مشکلات تنفسی و غیر تنفسی با این روش قابل بهبود است. این روش حتی در دندانپزشکی برای بهبود تنفس بیمار حین تزریق آرامبخش مفید است.

بیماری‌هایی که می‌‌توانند با این روش بهبودی داشته باشند شامل موارد زیر است

 آرتریت روماتویید: نوعی بیماری التهابی با درگیری مفاصل است. پاسخ التهابی بافت نرم مثل تاندون، لیگامان، عضلات و حتی استخوان را درگیر می‌‌کند. علت اصلی آن ناشناخته بوده ولی اختلالات سیستم ایمنی و عوامل عفونی از علل مطرح هستند. هیپوکسی (کاهش اکسیژن) در بیماران دچار آرتریت در غشاء غضروفی ایجاد می‌‌شود. (HBOT) با مهار التهاب می‌‌توانند در ترمیم غضروف‌ها موثر باشد.

اثرات عروقی و عفونت هرپسی ناشی از بیماری ایدز: (HBOT) باعث افزایش اثر بخشی داروها، کاهش عوارض جانبی و کاهش بروز عفونت ثانویه می‌‌شود.

 دیابت: عوارض جانبی دراز مدت دیابت از جمله عوارض قلبی، کلیوی، چشمی، آسیب عصبی و عروقی باعث بهبود اختلال در بهبود زخم می‌‌شود. عدم بهبود زخم خصوصا در پاها می‌‌تواند باعث گانگرن و سیاه شدن بافت و خطر قطع پاها شود. کاهش اکسیژن بافت می‌‌تواند باعث کاهش توانایی حس درد، اگزما و سرما شده و اختلال در درک آسیبهای وارد به پا و زخیم شدن زخم می‌‌شود. بنابراین اکسیژن درمانی باعث بهبود نوروپاتی دیابتی شده و اکسیژن لازم برای بهبود محل زخم فراهم می‌‌کند. بعلاوه (HBOT) باعث تشکیل عروق جدید برای بسته شدن زخم می‌‌شود.

 مسمومیت باسیانید: مسمومیت با مونوکسیدکربن، خصوصا در افرادی که مکررا با آتش در تماس هستند، یا سیگاری‌ها، کارگران کشتی و صنعتی، خصوصا در ترکیب با سیانید که معمولا در سنتز شیمیایی وسایل الکتریکی، پلاستیک، طلا و نقره، سیاهکاری ظروف و فلزات دیده می‌‌شود می‌‌تواند بسیار کشنده باشد و تنفس سیانید سریعاً کشنده است.

درمان با اکسیژن پر فشار (HBOT) یک درمان طبی می‌‌باشد که بیمار به طور کامل درون محفظه بسته قرار گرفته و با تنفس اکسیژن 100درصد به تدریج فشار داخل محفظه به بیش از 1 اتمسفر افزایش می‌‌یابد. بر اساس این تعریف، تنفس اکسیژن 100درصد در فشار یک اتمسفر یا قرار گرفتن قسمتی از بدن در محفظه فشار، درمان با اکسیژن پرفشار تلقی نمی‌‌شود.  بنابراین کلیه بیماری‌های وابسته به درمان با اکسیژن پرفشار در صورت مهیا شدن این شرایط درمان پذیر خواهند بود.