مخاطرات کاهش وزن سریع

دکتر احمدرضا درستی - متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی

تحریریه زندگی آنلاین : با افزایش شیوع اضافه وزن در تمام جوامع امروزی و از جمله در ایران، تلاش وافری از سوی مبتلایان به چاقی به عمل می‌آید تا به هر روش ممکن بتوانند چربی‌های اضافی بدن را کاهش دهند و علاوه بر کاهش خطرات و آسیب‌هایی که ممکن است آنان را تهدید کند، ضمناً از ظاهر زیباتری نیز برخوردار گردند. در این حین، افراد و سازمان‌هایی نیز ظاهر شده‌اند که با ادعای داشتن روش‌های سریع، فوری و گاهی با ادعای جادویی، افراد را به سمت خود می‌خوانند و وعده می‌دهند که وزن اضافی را به راحتی از افراد خواهند زدود. گرچه بسیاری از اوقات مراجعه به روش‌های پیشنهادی آنها کمک چندانی به کاهش وزن افراد نمی‌کند، ولی در واقع بعضی از روش‌های پیشنهادی به طور واقعی ظاهر فرد را لاغر می‌کنند و لبخند رضایتی بر گوشه لبان برخی افراد می‌نشانند.

 بیشتربخوانید:

ترفندهایی برای لاغری سریع وبالا بردن سوخت و ساز بدن

روش‌های مورد بحث شامل سه گروه عمده: 1-رژیم گرفتن و 2-استفاده از داروهای مختلف و 3-استفاده از روش‌های دستگاهی و جراحی، می‌باشند.

 رژیم‌های متعددی از جمله رژیم اتکینز و رزیم کتوژنیک، رژیم کانادایی، رژیم‌های تک‌خوری، رژیم میوه، رژیم سبزیجات و دیگر رژیم‌های مشابه گاهی توانسته‌اند کاهش وزن را در حد دلخواه برای افراد حاصل کنند. کاهش شدید کربوهیدرات، مصرف فراوان سبزیجات و میوه‌ها، کم‌خوری مفرط و گرسنگی کشیدن‌های متناوب، اصول اصلی این رژیم‌ها را تشکیل می‌دهند. بعضی افراد ضمناً رژیم گرفتن را با استفاده از داروها و حتی گاهی جراحی‌هایی، ترکیب کرده و سعی می‌کنند از ترکیب روش‌ها برای نیل به مقصود، استفاده نمایند.

 داروهای مختلف به دو صورت قرار است به افراد جهت نیل به مقصود یعنی کاهش سریع وزن، کمک کنند. اول: کاهش جدی اشتها و دوم: بالا بردن سوخت بدن و یا اصطلاحاً چربی‌سوزی. بسیاری از قرص‌ها و پودر‌ها برای کاهش اشتها تجویز شده‌اند که برخی با پر کردن فضای معده با ترکیبات حجم‌دهنده فیبری این کار را انجام می‌دهند و بعضی دیگر با ترکیباتی که تا مدتی می‌توانند اشتها را اندکی کاهش دهند؛ به عنوان مثال: زیره سبز، شوید، کرفس خشک و بعضی دیگر از ترکیبات گیاهی تا مدت زمان محدودی می‌توانند اشتها را در بعضی افراد کاهش دهند. داروهایی که بتوانند سوخت بدن را افزایش دهند، حتماً علاوه بر افزایش کاتابولیسم (یا همان سوخت بدن)، بر آنابولیسم (یعنی ساخت بدن) نیز تأثیر جدی دارند.

به این ترتیب، معمولاً استفاده از آنها به بدن لطمات جدی وارد می‌کند و حتی علاوه بر تغییرات جسمی، ممکن است موجب لطمات روحی و عصبی نیز به افراد بشوند. لطمات جدی به غدد درون ریز بدن، به کبد و به کلیه و حتی به مغز و سیستم عصبی به هنگام استفاده از این داروها، دور از انتظار نیست.

 روش‌های مختلف دستگاهی برای زدودن چربی اضافی از بدن نیز علاوه بر روش‌های جراحی، به اغواگری مشغول هستند و با وعده کمک به کاهش وزن اضافی بدون هیچ گونه خطری!!! ظاهر بعضی از دستگاه‌ها هیچ گونه ترس و هراسی را به افراد وارد نمی‌سازد و بدون داشتن تیغ جراحی ظاهری و صرفاً با مالش قطعه‌ای از دستگاه بر روی شکم و ران و قسمت‌های پرحجم بدن فرد، او را از شر چربی‌های اضافی راحت می‌سازد. سؤال این است که آیا واقعاً این دستگاه‌ها صرفاً بر روی چربی بدن اثر می‌کنند و هیچ گونه تأثیر نامطلوبی بر روی سایر بافت‌های بدن ندارند؟ از طرف دیگر، غشای زائده‌های (آکسون) سلول‌های عصبی نیز با غلافی از جنس چربی پوشیده شده است؛ آیا این غشاها لطمه نخواهند دید و آیا در سال‌های بعدی این افراد به بیماری‌های حسی و حرکتی و روحی ناشی از لطمه به سلول‌های عصبی‌شان، رنج نخواهند برد؟

با هر کدام از روش‌های سریع کاهش وزن هم که فرد وزن خود را کاهش دهد، علاوه بر آثار سوء بر سلامت جسمی و روانی او، همواره خطر بازگشت سریع وزن به بدن وجود دارد. سؤال اساسی این است که با کاهش سریع وزن، در ساختار بدن چه تغییراتی ایجاد شده و کاهش چه چیزی باعث کاهش وزن شده‏ است؟ تحقیقات نشان داده که رژیم‏های اصولی کاهش وزن، باعث کاهش بافت چربی می‌شوند؛ در حالی که اغلب وزنی که به کمک رژیم‏های سخت و سریع از دست می‌رود، به علت از دست دادن آب و عضلات بدن است و با پایان یافتن دوره این رژیم‌ها، بدن به شدت مایل است وزن از دست رفته را جبران کند. متاسفانه بدن برای جبران بافت‌های عضلانی ارزشمند از دست رفته، اغلب آنها را با بافت چربی و یا بافت فیبری (که ارزش حیاتی اندکی دارد)، جایگزین می‌نماید و لذا است که لاغری سریع حتی باعث آسیب به بخش‏ها و اندام‏های مختلف بدن هم می‌شود. لاغری سریع عوارض متعددی بر بدن به جای می‌گذارد که در ادامه تعدادی از این عوارض لیست گردیده‌اند.

 بیشتر بخوانید:

چندروش شگفت انگیز برای کوچک کردن شکم

عوارض پوستی

پوست بدن شدیدترین محافظت را از تمام اندام‌های درونی و انتهایی بدن به عهده دارد و کل سطح بدن را پوشانده است و به تدریج با رشد بدن، پوست نیز گسترش می‌یابد.

اضافه شدن وزن در شرایط معمولی سبب می‌شود که پوست بدن نیز همزمان گسترش یابد تا بتواند سطح بزرگتری را برای اندام‌های توسعه یافته، فراهم کند.

برعکس، به هنگام کاهش یافتن معمولی وزن بدن، پوست اضافی بدن به تدریج شروع به کوچک شدن می‌نماید و برای تحقق این امر، سلول‏های اضافی پوست به تدریج حذف می‌شوند، اما هنگامی که کاهش وزن بسیار سریع اتفاق می‌افتد، بدن قادر به حذف پوست اضافه با سرعت بالا، نخواهد بود و لذا است که پوست‏ اضافه بدن حالت چروکیده، آویزان وشل پیدا می‌‏کند.

ریزش و نازک شدن مو

یک فرد معمولی برای حفظ سلامت خود، علاوه بر پروتئین و کربوهیدرات و انرژی حاصل از متابولیسم آنها، به ریز‌مغذی‌های متعددی نیز نیاز دارد. در واقع نشان داده شده که با رژیم‌هایی که کمتر از 1200 کیلوکالری انرژی را در روز تأمین می‌کنند، تأمین تمام مواد مغذی مورد نیاز فرد امکان‌پذیر نیست. ضمن این که متاسفانه رژیم‌های بسیار کم‌کالری که اغلب جهت کاهش سریع وزن مورد استفاده قرار می‌گیرند، بین 800 - 500 کیلوکالری در روز تأمین می‌کنند که این، احتمال سوء‌تغذیه کمبود مواد مغذی مختلف را به طور جدی افزایش می‌دهد. این کمبودها لطمات جدی به سلامت تمام ارگان‌های بدن و از جمله موی افراد وارد می‌کنند و لذا موجب نازک شدن، تغییر رنگ، سست شدن پیاز مو و ریزش مو می‌گردند. مواد معدنی مانند آهن، روی و منیزیم و انواع ویتامین‌های گروه B و ویتامین C برای رویش مو و حفظ ساختار مو ضروری هستند و تنها در رژیم‌های اصولی و علمی می‌توان همه مواد مغذی را در حد نیاز بدن، تأمین نمود.

اختلالات هورمونی

علاوه بر غدد مختلف موجود در بدن که وظیفه ترشح هورمون‌های مختلفی را به عهده دارند، بافت چربی نیز از بافت‏هایی است که وظیفه تولید بعضی از هورمون‏ها را در بدن برعهده دارد. هنگام کاهش شدید وزن، نه تنها غدد مختلف لطمه می‌بینند، بلکه کاهش شدید بافت چربی در مدت زمان کوتاه، موجب می‌شود که بدن قادر به هماهنگ کردن تغییرات هورمونی نباشد که این نیز به اختلال در فعالیت‏های هورمونی دامن می‌زند، لذا رژیم‏هایی که فرد را با کاهش شدید انرژی دریافتی مواجه می‌سازند، ممکن است منجر به قطع قاعدگی در خانم‏ها و اختلال در سیکل ماهیانه آنان نیز بشوند. کمبود ویتامین‌های محلول در چربی شامل A، D، K، و E در دوران رژیم سخت از جمله عواملی است که می‌تواند باعث بر هم خوردن چرخه قاعدگی شود.

بیشتربخوانید:

لاغری شکم و پهلو؛ چند تمرین ساده یوگا

اختلالات گوارشی

تمام سلول‌های بدن پس از مدتی به آرامی پیر می‌شوند و از بین می‌روند و سلول‌های جدید جایگزین آنها می‌گردند. برای تشکیل سلول‌های جدیدی که همواره در حال ساخته شدن در بدن هستند، وجود مواد مغذی کافی بسیار ضروری است. سلول‌های قرمز خون نیمه عمر 120 روزه دارند یعنی پس از 4 ماه، نیمی از آنها تعویض شده‌اند.

سلول‌های دستگاه گوارش از قبیل معده و روده در معرض مواد اسیدی و قلیایی شدید بوده و به طور دائم در حال فعالیت جدی هستند. به همین دلیل، نیمه عمر سلول‌های روده فقط حدود 5 - 3 روز است و لذا است که کمبود شدید مواد مغذی ناشی از رژیم‌های بسیار کم‌کالری، آزار و لطمه وسیعی را در آنان ایجاد می‌کند.

 تحقیقات نشان می‌دهد یبوست و یا اسهال در این شرایط بسیار اتفاق می‌افتد و لطمه جدی به سلول‌های روده وارد می‌سازد و گاهی حتی سبب می‌شود اسهالی ایجاد شود که به درمان‌های معمول پاسخ نمی‌دهد و بهبودی نمی‌یابد. دستگاه گوارش علاوه بر هضم و جذب غذا، وظیفه ترشح هورمون‏های مختلفی را نیز بر عهده دارد و اختلال در فعالیت‏های آن موجب اختلالات ارگان‌های مختلف بدن نیز می‌شود.

اختلال در سیستم ایمنی بدن

سلول‌های ایمنی در بدن نیز از لطمات ناشی از کمبود شدید دریافت مواد غذایی در امان نیستند و کمبود طولانی مواد مغذی موجب ضعف و نابودی بسیاری از این سلول‌ها می‌گردد. کمبود کربوهیدرات و انرژی دریافتی در عین حال موجب ترشح‏ هورمون‏های استرس در بدن می‌گردد که این موضوع خود باعث تضعیف سیستم ایمنی می‌شود.

کاهش وزن دشوارتر در دوره‌های بعدی

استپ وزنی واژه آشنا برای همه کسانی است که به سرعت وزن کم کرده‌اند. استپ وزنی یا ایست وزنی ناشی از کاهش متابولیسم بدن و از دست دادن توده عضلانی همزمان با کاهش میزان توده چربی بدن است.

 پس از مدتی دریافت ناکافی مواد مغذی، بدن به این کمبودها عادت می‌کند و تلاش می‌کند تا با کالری و مواد مغذی کمتری که دریافت کرده، نیازی‌های خود را برطرف کند، برای همین شما باید حتی از آنچه که قبلاً می‌خوردید هم کمتر بخورید تا وزن کم کنید.

اتفاقات مضر و زنجیروار کاهش وزن فوری و ناگهانی، همواره سلامت افراد را تهدید می‌کند.

 بیشتربخوانید:

بابهترین چای‌های لاغری و چربی سوز آشنا شوید

عوارض دیگر

پیروی از رژیم‏های کاهش وزن غیر اصولی، باعث اختلال در فعالیت‏های مختلفی در بدن می‏شود که مانند یک زنجیره عمل می‌کنند و یکدیگر را تحت تأثیر قرار می‌‏دهند.  به عنوان مثال مشکلات روانی ناشی از کمبود مواد غذایی مانند پرخاشگری و عوارض فیزیکی مختلفی مثل خستگی مزمن و گیجی از عوارض کاهش وزن سریع با استفاده از روش‌های غیراصولی هستند.

به عنوان مثال، نتایج یک مطالعه در انگلیس نشان داد افرادی که بیش از 5 درصد از وزن بدن خود را  به سرعت کاهش می‌دهند، 52 درصد بیشتر از افرادی که در وزن اصلی خود باقی می‌مانند، دارای خلق و خوی افسرده هستند.

در افرادی که به سرعت لاغر می‌شوند، افت کاتابولیسم موجب احساس سرمای شدید در فصل سرد می‌گردد. چربی کافی مورد نیاز بدن که می‌توانست لایه عایقی برای اندام‌های داخلی بدن باشد، در این افراد تحلیل رفته و به این احساس سرما دامن می‌زند.

مشاهده شده که گرسنگی مفرط و طولانی ناشی از رژیم‌های بسیار کم کالری و لاغری سریع ناشی از آن، موجب اختلال در خواب و حتی دیدن خواب‌های ترسناک و آزاردهنده می‌شود و گاهی فرد با دیدن خواب‌هایی مبنی بر خوردن غذای لذیذ و فراوان، آزار بیشتری را تجربه می‌کند. برای خوب خوابیدن باید سطح دو ترکیب تریپتوفان و ملاتونین در بدن، به یک اندازه مناسب باشند و این مستلزم مصرف مقدار کافی و مناسب کربوهیدرات و پروتئین در طول روز است. کاهش دریافت مواد مغذی و تولید ناکافی این ترکیبات، موجب بی‌خوابی شده و خود این بی‌خوابی نیز مصرف بیشتر انرژی را برای فرد به همراه دارد که مشکل ناشی از بدخوری را تشدید می‌کند.

کم‌آبی بدن، سنگ کیسه صفرا، خستگی، سردرد و سرگیجه نیز از دیگر عوارض رژیم‌های سخت هستند که در بعضی افراد بروز می‌کنند.

کاهش وزن معمولاً با اصلاح برنامه غذایی و فعالیت جسمی اتفاق می‌افتد که در رژیم‌های سریع از بسیاری اصول غافل می‌شویم.

لاغری سریع نیازمند تغییرات نامناسب در سبک زندگی است، که در بلند مدت غیرقابل تحمل می‌شود. شاید شما بتوانید با رعایت رژیم‌های غذایی طاقت‌فرسا یا انجام تمرینات ورزشی شدید و یا حتی استفاده از قرص‌های چربی‌سوز در یک مدت کوتاه به صورت ناگهانی از وزن خود بکاهید، اما به یاد داشته باشید که برای تغییر یک عادت باید آن را به صورت آهسته و پیوسته تکرار کنید.

برای مثال اگر عادت دارید هر روز بستنی بخورید، نمی‌توانید یک روز برای همیشه مصرف آن را برای خودتان ممنوع کنید، یا اگر اولین بار است به باشگاه می‌روید، نباید به صورت ناگهانی تمرینات سنگین انجام دهید، زیرا بدن شما به این شرایط عادت ندارد.

در نتیجه کاهش ناگهانی وزن، نوعی بر هم زدن عادات و سبک زندگی است. در حالی که هدف ما اصلاح تدریجی سبک زندگی است. هر آنچه که باعث تغییرات ناگهانی و سریع در عادت‌های ما شود، خطرات و عوارض زیادی را در پی دارد که مهم‌ترین خطر؛ از دست دادن مقدار زیادی عضله و آب همراه با چربی است که باعث افتادگی و شل شدن پوست می‌شود. اتفاقی که زنان ازآن بیزارند.کاهش وزن بی خطر توسط سازمان جهانی غذا، نیم تا یک کیلوگرم در هفته اعلام شده است.

راهکار غیر علمی سونا

استفاده از سونا موضوع دیگری است که برای لاغری استفاده می‌شود. دکتر صفوی در این باره می‌گوید: باور لاغر شدن با استفاده از سونا از آنجا ناشی می‌شود که سونا باعث خشک شدن آب بدن و در نتیجه کاهش وزن می‌شود. همین موضوع در خصوص داروهای مدر و مسهل هم صدق می‌کند و این موارد باعث کاهش آب بدن می‌شود و تأثیری روی لاغری ندارد بلکه آسیب‌هایی را به کبد، کلیه و سیستم گوارشی بدن وارد می‌کند. وی در خصوص رژیم‌های لاغری با استفاده از میوه نیز گفت: این رژیم‌ها هم برخلاف تبلیغاتی که می‌شود چندان تأثیرگذار نیستند و تنها عوارض آنها آسیب‌هایی است که به فرد وارد می‌شود.