شأن نزول سوره هل آتی

حسن و حسین علیهما السلام در کودکی بیمار شدند. رسول خدا صلی الله علیه و آله همراه دو نفر از اصحاب از آنها عیادت کرد.
یکی از اصحاب به علی علیه السلام عرض کرد: چه خوب بود برای شفای دو فرزندت نذری برای خدا می کردی.
حضرت علی علیه السلام فرمود: نذر می‌کنم اگر خوب شدند سه روز را روزه بگیرم. فاطمه نیز چنین گفت.
حسن و حسین علیهما السلام هم گفتند: ما نیز سه روز روزه می گیریم.فضه، کنیز آنان، نیز همین نذر را کرد.

چندی نگذشت که حسن و حسین علیهما السلام شفا یافتند. همه به نذر خود وفا کردند و روزه گرفتند، اما برای افطار چیزی در خانه نبود.
علی علیه السلام نزد یکی از همسایگان یهودی اش که پشم‌باف بود و شمعون نام داشت رفت و گفت:
آیا حاضری دختر محمد مقداری پشم برای تو بریسد و تو در برابرش کمی جو بدهی؟ شمعون گفت: بله. و به او کمی پشم داد.

فاطمه علیهاالسلام یک‌سوم آن پشم را ریسید و یک صاع جو از شمعون گرفت. آن را آرد کرد و با آن پنج قرص نان پخت؛ برای هر نفر یک قرص نان.
علی علیه السلام نماز مغرب را با پیامبر خدا گزارد و به منزل آمد. سفره را گستردند و هر پنج نفر سر سفره نشستند. هنگامی که امیرالمؤمنین اولین تکه را کند، ناگاه مسکینی در خانه را زد و گفت:
السلام علیکم یا اهل بیت محمد. من مسلمان مسکینی هستم. از آنچه می‌خورید به من بخورانید. خداوند از نعمت‌های بهشت به شما بدهد!» همه اهل خانه هر پنج قرص نان را به مسکین دادند، شب را گرسنه خوابیدند و چیزی جز آب نخوردند.

فردای آن روز را نیز روزه گرفتند. فاطمه سلام الله علیها یک سوم دیگر از پشم را ریسید و یک صاع دیگر از جو را آرد کرد و پنج قرص نان پخت. بعد از نماز مغرب، همین که سر سفره نشستند، یتیمی به در خانه آمد و گفت:
السلام علیکم اهل بیت محمد. من یتیمی مسلمان هستم. از آنچه می‌خورید به من نیز بدهید. خداوند شما را از نعمت های بهشتی اطعام کند.همه اهل خانه، آن شب را نیز گرسنه سپری کردند و چیزی جز آب نخوردند.

فردا نیز همین اتفاق تکرار شد و این بار اسیری از مشرکین به در خانه آمد و گفت:
السلام علیکم یا اهل بیت محمد ما را اسیر می کنید و به بند می کشید، اما به ما غذا نمی‌دهید؟ آن شب نیز همه نان‌های خود را به اسیر دادند و با آب افطار کردند و گرسنه خوابیدند.

فردای آن روز علی، حسن و حسین را نزد رسول خدا برد. آنها از فرط گرسنگی به خود می لرزیدند. پیامبر با دیدن آنان فرمود:« ای اباالحسن، حالت شما مرا سخت ناراحت می کند. نزد دخترم فاطمه برویم.»نزد فاطمه رفتند و دیدند او در محراب خود، از گرسنگی دچار ضعف شدیدی شده و چشمانش گود افتاده است.
پیامبر او را به سینه چسباند و گفت: « به خدا پناه می‌برم. شما سه روز است که گرسنه‌اید!»

جبرئیل نازل شد و گفت: « ای محمد، آنچه را خداوند برای تو در باره اهل بیت مهیا ساخته است، بگیر.» پیامبر فرمود: چیست؟
جبرئیل آیات آغازین سوره‌ی « هل أتی » را قرائت کرد تا رسید به آیه « إِنَّ هَذَا کَانَ لَکُمْ جَزَاء وَکَانَ سَعْیکُم مَّشْکُورًا.» ؛ این پاداش شماست و از کوششتان سپاسگزاری شده است

در روایتی دیگر از امام باقر علیه السلام آمده است که جبرئیل در روز چهارم با ظرفی پر از گوشت فرود آمد. اهل بیت از آن خوردند تا سیر شدند ، ولی چیزی از غذا کاسته نشد.

با توجه به آراء علمای شیعه و اکثر علمای اهل سنت و ... این سوره – حداقل 18 آیه اول آن – در شأن اهل بیت (ع) نازل شده است. اما این که عده ای تلاش دارند بدون سند و مدرک اقوال شاذ و نادر را را بر اقوال مشهور ترجیح دهند؛ نشان گر اوج مظلومیت اهل بیت (ع) است.

اهل بیت (ع) در سوره هل أتی

بدون شک آیاتی زیادی در باره اهل بیت (ع) نازل شده است؛ ولی متأسفانه عده ای به انحای مختلف تلاش دارند که فضائل و مناقب اهل بیت (ع) را انکار نمایند و اقوال شاذ و نادر را بر اقوال مشهور ترجیح بدهند، شاید به این ترتیب به خیال باطل شان فضائل اهل بیت (ع) را از اذهان مسلمانان محو و نابود سازند. در صورتی که بررسی های علمی نشان داده است که ادعای اینان تعصبی جهل آلود است و بس.

علامه امینی این داستان را از 34 تن از علمای اهل سنت نقل کرده است.1
علامه شوشتری همین داستان را از75 کتاب معتبر اهل سنت نقل کرده است. تمام این افراد قبول دارند که این سوره در شأن اهل بیت (ع) نازل شده است.2

سوره ی هل أتی در اشعار شاعران

شاعران که عضو حساس جامعه هستند، همیشه حوادث مهم تاریخی را در قالب شعر از خود به یادگار گذاشته اند.
نازل شدن سوره هل أتی در شأن اهل بیت(ع) نیز یکی از حوادث مهم تاریخی بوده است که توجه شاعران را به خود جلب کرده است.

شافعی امام شافعیه درباره این داستان چنین سروده است:
الی م الی م و حتی متی اعـاتـب فـی حـب هـذا الفتی فهـل زوجت فـاطمـه غیره و فی غیره هل أتی، هل أتی
« تا کی و تا چه وقت و تا چه زمانی در راه دوستی این جوانمرد (علی) باید ملامت بشوم. آیا جز او کسی به همسری فاطمه (س) برگزیده شد؟ آیا سوره هل أتی درباره دیگری نازل شد؟»3

ابن معتوق مصری نیز در شعری که در باره اهل بیت (ع) سروده است این فضیلت را این گونه یاد آوری می کند:
سل الحوامیم هل فی غیرهم نزلت و هل أتی، هل أتی الا بمدحهم
«سؤال کن آیا (حوامیم) درباره غیر اهل بیت(ع) نازل شده است؟ و مگر سوره هل أتی در مدح اهل بیت (ع) نازل نشده است؟» 4

عبدالباقی عمری فاروقی از مشهورترین شعرای قرن سیزدهم هجری و یکی از بزرگان ادباء عراق در عهد عثمانی که نسبش با سی و شش واسطه به عمر بن خطاب می رسد این شعر را سروده است.
وسائل هل أتی نص بحق علی اجـبـته (هـــل أتی) نـص بحق علی فظننـی اذغدا متی الجواب له عین السؤال صدی من صفحة الجبلٍ ومـادری لادری جـدا و لاهذلا انــی بـذاک اردت الــجـــد بــالــهــذل
« پرسش کننده ای پرسید: آیا آیه ای در شأن علی نازل شده است؟ جواب دادم، هل أتی نص خداوند بر فضیلت اوست. وقتی دید جواب من – درلفظ – عین سؤال اوست، تصور کرد که کوه صدا را منعکس کرد. جدا ندانست که من شوخی نکردم؛ بلکه به طور جدی حقیقتی را در جواب او گفتم.» 5

بدون شک آیاتی زیادی در باره اهل بیت (ع) نازل شده است؛ ولی متأسفانه عده ای به انحای مختلف تلاش دارند که فضائل و مناقب اهل بیت (ع) را انکار نمایند و اقوال شاذ و نادر را بر اقوال مشهور ترجیح بدهند، شاید به این ترتیب به خیال باطل شان فضائل اهل بیت (ع) را از اذهان مسلمانان محو و نابود سازند. در صورتی که بررسی های علمی نشان داده است که ادعای اینان تعصبی جهل آلود است و بس

فرید الدین عطاردر باره این داستان چنین سروده است:
گذشته زین جهان وصف سنانش گذشته زان جهان وصف سه نانش6

قرطبی و شأن نزول های جعلی

آقای قرطبی یکی از افرادی است که همیشه تلاش دارد فضائل اهل بیت(ع) را نادیده بگیرد. در باره سوره هل اتی نیز نقل قول های شاذ را بر قول مشهور ترجیح داده است. او می گوید: «گفته شده است که این آیات در باره مطعم بن ورقاء انصاری نازل شده است. او نذری کرد و به نذرش وفا کرد.

گفته شده است این آیات در باره کسانی نازل شده است که اسراء جنگ بدر را تحت تکفل گرفتند و آنها نیز افراد ذیل بودند: 1- ابوبکر 2- عمر 3- علی (ع) 4- زبیر 5- عبدالرحمن بن عوف 6- سعد 7- ابوعبیده. مقاتل گفته است این آیات درشأن مردی از انصار نازل شده که در یک روز مسکین، یتیم و اسیر را غذا داد. اهل تفسیر گفته اند: این آیات درشأن علی، فاطمه (ع) و جاریه آنها - فضه - نازل شده است.

اما قول صحیح این است که این آیات در باره ی جمیع ابرار و کسانی که کار خوبی انجام داده اند نازل شده است؛ زیرا لفظ آیات عام است. چیزی را که ثعلبی، قشیری و تعداد زیادی از مفسرین در داستان علی، فاطمه (ع) و جاریه آنها نقل کرده اند، نه صحیح است و نه قابل قبول.» واقعا عجیب است که آقای قرطبی قول مشهور را بدون دلیل رد می کند؛ اما تلاش دارد که اقوال شاذ و نادر را موجه جلوه دهد.

اشکال ترمذی و ابن جوزی بر شأن نزول سوره هل أتی

ترمذی و ابن جوزی می گویند: «این داستان را که نقل کرده اند ساختگی است و سازنده اش با زرنگی خاص امر را بر شنوندگان مشتبه کرده است. آدم های جاهل به اصل این داستان، از روی تعجب لبان شان را زیر دندان می گیرند که ما چرا دارای این فضلیت نباشیم؛ در حالی که چنین ایثار و گذشتی نه تنها که خوب نیست، بلکه بر خلاف دستور خدا و پیامبر است.

ما چقدر آیه و روایت داریم که به ما دستور می دهد، رفاه خانواده را فراهم کنیم و در صدقه دادن حد وسط را رعایت کنیم. مگر انسان عاقل باور می کند که حضرت علی (ع) از این دستورات اسلامی بی خبر باشد وکودکانش را وادار کند که گرسنه بخوابند...این داستان را فقط انسان های احمق و جاهل باور می کند.» من نمی دانم کلمات این دو شخص را بر بی خبری حمل کنم یا بر تعصب ؛ زیرا هردوی این آفت آدم را کر وکور می کند. این آقایان اگر به تاریخ مراجه کنند ایثارهای زیادی ازاهل بیت (ع) پیداخواهند کرد. اگر کمی تعصب شان را کنار بگذارند، تمام علمای شیعه و اکثر علمای اهل سنت را احمق و جاهل خطاب نخواهند کرد و ... .

نتیجه 

با توجه به آراء علمای شیعه و اکثر علمای اهل سنت و ... این سوره – حد اقل 18 آیه اول آن – در شأن اهل بیت (ع) نازل شده است. اما این که عده ای تلاش دارند بدون سند و مدرک اقوال شاذ و نادر را بر اقوال مشهور ترجیح دهند؛ نشانگر اوج مظلومیت اهل بیت (ع) است؛ زیرا همین افراد با صد ها اما واگر تلاش دارند برای دیگران فضیلت سازی کنند! ولی برای اهل بیت(ع) باتمام توان فضیلت سوزی را پیشه خود ساخته اند! واقعا که تعصب و نادانی انسان ها را کر و کور می سازد.


پی نوشت ها:
1- امینی، عبدالحسین، ترجمه الغدیر، ترجمه سید جمال موسوی، ج 5، صص 194- 169 با تلخیص و دخل و تصرف.
2 - شوشتری، نورالله، احقاق الحق و ازحاق الباطل، ج 3، صص 175-169.
3- همان، ج 18، ص 343.
4- همان، ج 19،695.
5- التریاق الفاروقی، دیوان عبدالباقی عمری ص 26. به نقل از تجلی انسان در قرآن، ص 27.
6 - کریمی جهرمی، علی، تجلی انسان در قرآن، ص 187.
نوشته ی : توسط علی شفق