عصر طلایی پالایش طلای سیاه

اکونومیست در گزارش خود ضمن اشاره به تغییرات گسترده در روابط درونی بازار جهانی محصولات پالایشی، نتیجه وضعیت کنونی را فشار بسیار شدید بر ظرفیت تولید پالایشگاه‌های کشورهای اروپایی و آمریکا دانسته که منجر به شیفت ظرفیت اضافه به کشورهای روسیه و چین شده که قدرت و تاثیرگذاری آنها بر این بازار در دوران بحرانی را افزایش می‌دهد. اکونومیست همچنین معتقد است با محدودیت‌های شدید عرضه‌ای که در بازار محصولات پالایشگاهی وجود دارد، هر بحران موقتی در سمت عرضه نیز می‌تواند به افزایش هر چه بیشتر قیمت‌های بنزین، گازوئیل و سایر فرآورده‌ها منجر شود. در این گزارش همچنین سناریوی خوش‌بینانه‌ای برای کاهش قیمت‌ها و حل بحران سوخت مطرح شده که نیازمند تخریب بخشی از تقاضا و همکاری فعال و موثر کشورهایی مانند هند، عربستان و کویت است؛ کشورهایی که از میان آن‌ها، اولی نفت خوراک پالایشگاه‌های خود را از منابع تحریمی روسیه تامین می‌کند و دو کشور دیگر خاورمیانه‌ای نیز از تولیدکنندگانی هستند که با سیاست‌های پیچیده خود در اوپک‌پلاس با همکاری روسیه، مسئولیت بخش بسیار بزرگی از قیمت‌های بالای نفت و فرآورده‌ها را بر عهده دارند.

بحران انرژی و روزهای پرسود صنعت پالایشگاهی

به گزارش مجله اکونومیست، با پایان بهار و شروع تابستان، فصل رانندگی در آمریکا رسماً آغاز شده است. به‌رغم افزایش تورم و تهدید مداوم همه‌گیری کووید، رانندگان در تعطیلات آخر هفته روز یادبود با ذوق و شوق به بزرگراه‌ها زدند. در این تعطیلات حدود 40میلیون آمریکایی از طریق جاده سفر کردند که نسبت به زمان مشابه سال قبل 3/ 8درصد افزایش داشت. این موج مسافرت‌ها در شرایطی رخ داد که قیمت بنزین در پمپ‌ها تحت‌تاثیر فشار شدید بر صنعت پالایش جهانی، حدود 50درصد بالاتر از سطح سال گذشته بود. در زمان‌های عادی، کسب‌وکار پالایشگاهی در میان کسب‌وکارهای بالادستی تولید نفت که تحت‌تاثیر مسائل ژئوپلیتیک است و کسب‌وکارهای پایین‌دستی و خرده‌فروشی که تحت تاثیر سیاست داخلی است، بخشی فرعی محسوب می‌شود که حاشیه سود کمی دارد و هیجانات و اتفاقات اندکی در آن رخ می‌دهد.

پالایشگاه‌ها معمولاً حاشیه سودی 5 تا 10دلار در هر بشکه نفت دارند و اغلب اوقات نیز دوره‌های دردناک کم‌سود یا بدون سودی را پشت‌سر می‌گذرانند. با این حال، این بار صنعت پالایشی نقش برجسته‌ای را در اقتصاد جهان و بازار انرژی ایفا می‌کند. نقشی که به ادعای مجله اکونومیست حاصل جنگ در اوکراین، تحریم صادرات نفت روسیه و همدستی کشورهای تولیدکننده نفت است. در شرایط کنونی و در نتیجه بحران انرژی جهانی، حاشیه سود برای بسیاری از پالایشگاه‌ها به طور قابل‌توجهی افزایش یافته است و تنگنای عرضه در این بخش، قیمت جهانی بنزین را  به سمت سطوح بالاتر سوق می‌دهد.

اثرات افت سرمایه‌گذاری و سیاست محدودکننده چین

در اینجا 3 عامل، توضیح‌دهنده این است که چرا بخش پالایشی اکنون در کانون توجه‌ها قرار گرفته است.

اولین مورد، افت بلندمدت سرمایه‌گذاری در صنعت پالایشی در اقتصادهای پیشرفته است. با پیش‌بینی کاهش تقاضای نفت در جهان ثروتمند طی دو دهه آینده، سرمایه‌گذاران حاضر نیستند میلیاردها دلار را برای تاسیساتی که می‌توانند به دارایی‌های معلق تبدیل شوند، هزینه کنند. فشارهای زیست‌محیطی بر پالایشگاه‌ها و به‌ویژه آنهایی که کثیف تلقی می‌شوند و مقررات سخت‌گیرانه در کالیفرنیا و اروپا را که به نفع سوخت‌های سبزتر است نیز باید به موارد بالا اضافه کرد. آلن گلدر، مشاور انرژی شرکت وود مکنزی (Wood Mackenzie) می‌گوید در خارج از چین و خاورمیانه که ظرفیت پالایشی و مصرف سوخت دائماً در حال گسترش است، از زمان آغاز همه‌گیری کووید-19، ظرفیت پالایشی حدود 3میلیون بشکه در روز کاهش یافته است.

دومین عاملی که کسب‌وکارهای پالایشی را متزلزل کرده است، سیاست‌گذاری چین است. چین از نظر تاریخی، صادرکننده خالص محصولات پالایشی بوده و حجم زیادی فرآورده را به دیگر کشورهای آسیایی صادر کرده است. با این حال، در تلاش برای مبارزه با آلودگی‌های محلی و کمک به دستیابی به اهداف اقلیمی بین‌المللی، مقامات چینی سهمیه‌های صادراتی پالایشگاه‌های بزرگ بنزین، سوخت جت و سایر محصولات را در سال جاری بیش از 50 درصد کاهش داده‌اند. طبق برنامه‌های رسمی، چین قرار است تا سال 2025 صادرات بیشتر محصولات پالایشی با انتشار کربن زیاد را به‌کلی متوقف کند. نتیجه غیرمستقیم چنین برنامه‌ای از سوی چین، این است که حدود 7درصد از کل ظرفیت مازاد جهانی را از بین می‌برد، آن هم در شرایطی که بقیه جهان تشنه سوخت برای حمل‌و‌نقل هستند.

جنگ روسیه؛ عامل تعمیق بحران عرضه

سومین نیروی مخرب بزرگ، جنگ روسیه و اوکراین و تحریم‌های ناشی از آن بر صادرات هیدروکربن‌های روسی است. آمریکا و بریتانیا خرید نفت روسیه را ممنوع کرده‌اند و اتحادیه اروپا هم یک ممنوعیت ناقص بر واردات نفت خام و محصولات پالایشی این کشور از اواخر سال جاری میلادی اجرا می‌کند. تاثیر این اقدامات هنوز به طور روشنی مشخص نیست. بر اساس گزارش‌های منتشرشده توسط کارشناسان ردیابی نفتکش‌ها، روسیه اکنون نفت خام بیشتری نسبت به قبل از جنگ صادر می‌کند. این کشور مقدار زیادی نفت خام با  نرخ پایین به‌ویژه به هند می‌فروشد که بیش از 700هزار بشکه بیشتر از صادراتش به هند در دوران پیش از جنگ است.

با این حال، وقتی صحبت از محصولات پالایشی به میان می‌آید، به نظر می‌رسد که هم تحریم‌های رسمی و هم خودتحریمی‌های داوطلبانه‌ای که توسط کشورهای غربی پذیرفته شده‌اند، بسیار مخرب و گزنده باشند. به گفته ناتاشا کانوا از بانک جی‌پی مورگان چیس، روسیه تقریباً 500هزار بشکه در روز کمتر از دوران پیشاجنگ محصولات پالایشی به فروش می‌رساند. کانوا همچنین می‌گوید که این کشور ممکن است مجبور شده باشد تا 4/ 1میلیون بشکه در روز از ظرفیت پالایشی خود را در ماه مه تعطیل کند.

تعمیق بحران پالایشی در راه است؟

ریچارد جوسویک از شرکت تحقیقاتی اس‌اند‌پی گلوبال نیز استدلال می‌کند که نتیجه این شرایط یک تغییر بی‌سابقه در صنعت پالایشگاهی جهان ایجاد می‌کند و با وجود آنکه جهان ظرفیت پالایشی زیادی دارد، اما با اقدام محدودکننده چین و تحریم‌های گسترده علیه روسیه، ظرفیت تولید اضافی پالایشی جهان در اختیار این دو کشور قرار می‌گیرد. او بر این باور است که نرخ بهره‌برداری برای پالایشگاه‌ها در بقیه جهان بسیار بالاتر از آنچه قبلا تصور می‌شد، خواهد بود. به طور مثال، پالایشگران آمریکایی در حال حاضر با 93درصد از ظرفیت کل خود مشغول تولید و فعالیت هستند، اما چنین امری هم باعث نشده تا بهای بنزین در این کشور به بالاترین سطح در تاریخ خود نرسد. با این وضع، عملا پالایشگران آمریکایی دیگر هیچ توانی برای افزایش عرضه و سرد کردن بازار ندارند؛ امری که با افزایش تقاضا و قیمت به مشکلات بی‌شماری مانند تورم کم‌سابقه در دهه‌های اخیر منجر شده و به نظر می‌رسد کماکان این وضعیت ادامه خواهد داشت. در این وضعیت تنها پالایشگران چینی و روسی هستند که با ظرفیت اضافی تولید گسترده‌ای که دارند، توان تغییر عمده قیمت‌ها را دارند.

بحران پالایشی ممکن است برای مدتی ادامه یابد. فصل جدید طوفان‌های اقیانوس اطلس که پیش‌بینی می‌شود قوی‌تر از حد معمول باشد، ممکن است پالایشگاه‌های آمریکایی در خلیج مکزیک را تعطیل کند. عامل دیگر، زمان‌بندی جدی و اراده قوی اروپایی‌ها برای اجرای دور جدید تحریم‌های این اتحادیه علیه صادرات نفت روسیه است. اگر این تحریم‌ها به طور تهاجمی اجرا شوند، در کنار تهدید تعطیلی پالایشگاه‌های آمریکایی در فصل طوفان‌ها، می‌تواند بخش پالایشگاهی جهان را بیش از گذشته تحت فشار قرار دهد و قیمت‌های بی‌سابقه سوخت را به سطوح بالاتری بفرستد. بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد که افزایش قیمت سوخت در کشورهای اروپایی به حدی رسیده است که بهای خرده‌فروشی بنزین در اکثر کشورهای اروپایی و تمام اقتصادهای بزرگ این قاره، به بالای 2دلار در هر لیتر رسیده است و کشورهای اروپایی از نظر گرانی بنزین، به ترتیب بالاترین رتبه‌ها در کل جهان را دارند. در حالی که بهای خرده‌فروشی هر لیتر بنزین در روسیه تنها 84/ 0دلار است و کشوری چون مجارستان که به نفت و سوخت روسیه وابسته است با  بنزین 33/ 1دلار در هر لیتر، از تمام کشورهای اتحادیه اروپا وضعیت بهتری دارد و حتی بهای بنزین در این کشور اندکی از آمریکا ارزان‌تر است. گفتنی است این کشورها از نظر بهای خرده‌فروشی گازوئیل نیز دقیقا شرایطی مشابه با بنزین دارند.

راه نجات اروپا از محصولات پالایشی گران

در چنین شرایطی، اکونومیست می‌گوید نیروهای بازار هنوز می‌توانند کمی وضعیت را بهبود ببخشند. این مجله در گزارش خود مدعی شده که افزایش قیمت‌های شدیدی که در جایگاه‌های عرضه سوخت دیده می‌شود، در نهایت تقاضا را کمی کاهش می‌دهد. قیمت‌های بالا همچنین می‌تواند منجر به بهبود بهره‌وری انرژی شود که در کنار کاهش تقاضا به دلیل قیمت بالا، ممکن است به تعادل بیشتر در بازارها کمک کند.تغییر در جریان تجاری نیز می‌تواند به یاری اروپا در بحران کنونی بیاید. به‌عنوان مثال، پالایشگاه‌های کلاس جهانی هند می‌توانند با کمک نفت ارزان روسی، این بحران بین‌المللی را به فرصتی محلی تبدیل کنند. شرکت سرمایه‌گذاری آر‌بی‌سی کپیتال مارکتس (RBC Capital Markets) بر این باور است که این کشور در حال تبدیل شدن به قطب پالایشگاهی برای اروپا است.

البته نباید فراموش کرد که افزایش تولید پالایشگاه‌های هندی در ماه‌های اخیر، نه در نتیجه همبستگی آنان با تحریم‌ها علیه روسیه، بلکه در نتیجه افزایش خرید نفت خام روسیه است که در تناقض با اهداف اروپایی‌هاست.  همچنین پالایشگاه‌های بزرگ جدیدی که قرار است به‌زودی در کویت و عربستان بر خط شوند، می‌توانند به کاهش کمبود محصولات پالایشی در بازار کمک کنند. همانطور که ریچارد جاسویک می‌گوید، با این میزان از حاشیه سود، همه انگیزه آن را دارند تا با حداکثر ظرفیت تولید، پالایشگاه‌ها را اداره کنند. البته، نکته کلیدی در این مسئله آنجاست که عملا همه در حال تولید با حداکثر توان و ظرفیت خود هستند؛ اما دیگر ظرفیت اضافه پالایشی قابل‌توجهی در کشورهای غربی وجود ندارد که بتواند بحران قیمت‌های بی‌سابقه سوخت را در این کشورها کاهش دهد.