حاشیه سود کدام پتروشیمی کاهش یافت؟

- مرحله اول، گاز طبیعی تبدیل به گاز سنتز می‌شود.

- در مرحله دوم، گاز سنتز به متانول تبدیل می‌شود.

مصرف سالانه متانول در جهان بیش از 88‌میلیون تن است و پیش‌بینی می‌شود تقاضا تا 2030 به بیش از 102‌میلیون تن افزایش یابد. به‌صورت سنتی عمده تقاضای متانول در زمینه تولید فرمالدئید و اسید‌استیک است. این مصارف بالغ بر 44‌میلیون تن تقاضا در سال ‌را شامل می‌شود و رشد آن به‌شدت وابسته به رشد اقتصادی جهانی است، اما در سال‌های اخیر مصارف جدیدی برای متانول ایجاد شده است. از جمله این مصارف شامل تبدیل متانول به اتیلن و پروپیلن است و تقاضای این بخش سالانه بیش از 16‌میلیون تن است. ورود واحدهای جدید MTO سبب افزایش تقاضا در این بخش شده است. روند تقاضا در این بخش، وابسته به نوسانات قیمت متانول و الفین است. قیمت بالای نفت تقاضا در این بخش را با رشد همراه ساخته است. همچنین استفاده از متانول در سوخت خودرو و کشتی‌ها به میزان قابل‌توجهی افزایش یافته و تقاضای آن به حدود 28‌میلیون تن در سال ‌رسیده است. الزامات برای استفاده از سوخت‌های با آلایندگی کمتر، تقاضا برای متانول به‌خصوص در سوخت کشتی را افزایش داده است.

بررسی قیمت متانول

قیمت متانول به‌شدت وابسته به قیمت گاز، نفت و زغال‌سنگ است. گاز و زغال‌سنگ دو ماده پایه برای تولید متانول در جهان هستند و بخش عمده‌ای از مصارف متانول از جمله کاربردهای جدید، در رقابت با قیمت نفت و مشتقات آن است. در شرایط فعلی، قیمت جهانی گاز در هاب‌های مختلف افزایش چشمگیری داشته و به بالای 50سنت رسیده است که چندبرابر قیمت‌های دو سال‌اخیر است. قیمت هنری‌هاب نیز با رشد همراه بوده است و به 25 سنت در روزهای اخیر رسیده است. از سوی دیگر، قیمت زغال‌سنگ نیز در بازار چین و سایر بازارها شدیدا رشد داشته است. بدین ترتیب بهای تمام‌شده متانول با رشد همراه شده است. قیمت تمام‌شده متانول از زغال‌سنگ در چین که بالاترین بهای تمام‌شده متانول در جهان است، از 300 دلار عبور کرده و در محدوده 350دلار است. بهای تمام‌شده متانول از گاز طبیعی در ایالات‌متحده نیز براساس قیمت‌های فعلی هنری‌هاب به محدوده 300 دلار رسیده است.

در ایران نیز تولید متانول مبتنی بر گاز طبیعی (متان) است و قیمت متان در ایران تحت‌تاثیر فرمول ابلاغی وزارت نفت است. براین اساس نیمی از قیمت گاز طبیعی در ایران براساس متوسط گاز طبیعی در بازارهای تعیین‌شده یعنی قیمت چهار هاب (هنری، آلبرتا، TTF و NBP) و نیمی دیگر بر اساس معدل وزنی قیمت داخلی، صادراتی و وارداتی است. سقف قیمتی 50‌هزار ریال برای هر متر‌مکعب گاز خوراک پتروشیمی‌ها تعیین‌شده و قیمت گاز سوخت 40‌درصد قیمت گاز خوراک است. با توجه به فرمول قیمت‌گذاری، چند ماهی است که قیمت گاز در سقف قیمتی از سوی دولت فروخته می‌شود. با وجود رشد قیمت نفت، قیمت متانول رشد چندانی نداشته است و در محدوده 350 دلار معامله می‌شود.

شرکت‌های متانول‌ساز در ایران

در حال‌حاضر سه شرکت پتروشیمی‌زاگرس، پتروشیمی‌خارک و پتروشیمی فن‌آوران به‌عنوان تولیدکننده متانول در بازار سرمایه ایران پذیرفته و معامله می‌شوند که ظرفیت حدود 5‌میلیون تن متانول در سال‌ را دارا هستند. واحدهای متانول پتروشیمی مرجان، پتروشیمی کاوه، پتروشیمی بوشهر و پتروشیمی کیمیای‌پارس خاورمیانه از شرکت‌های غیربورسی تولیدکننده متانول در کشور هستند. پتروشیمی آپادانا که یکی از این طرح‌ها است، از زیرمجموعه‌های پتروشیمی مبین است. طرح‌های پتروشیمی سبلان و پتروشیمی دنا از زیرمجموعه‌های انرژی سپهر بوده و سبلان در مرحله راه‌اندازی و دنا بیش از 70‌درصد پیشرفت دارد. با لحاظ طرح‌های جدید، مجموع ظرفیت تولید متانول کشور از 20‌میلیون تن فراتر خواهد رفت.

پتروشیمی زاگرس

ظرفیت تولید متانول شرکت پتروشیمی زاگرس 3/ 3‌میلیون تن است که شامل دو واحد 65/ 1‌میلیون تن در سال‌ است. این شرکت در دو فاز و طی سال‌های 1385 تا 1388 وارد مدار تولید شده است. این شرکت در منطقه عسلویه واقع است و گاز متان و اکسیژن را از پتروشیمی مبین دریافت می‌کند. سرمایه این شرکت 4/ 2هزار‌میلیارد ریال و سهامداران عمده آن «پارسان»، مجموعه صندوق نفت و بخش‌خصوصی هستند که هیچ‌یک کنترل شرکت را در اختیار ندارند. این شرکت در سال‌1400 حدود 5/ 2میلیون تن تولید متانول داشته است و عملا 75‌درصد ظرفیت فعالیت کرده است. قطعی گاز در زمستان عامل اصلی کاهش تولید بوده است. متوسط نرخ فروش صادراتی 79‌میلیون ریال بر تن است. سودآوری شرکت تحت‌تاثیر افزایش قیمت گاز، افزایش شدید قیمت یوتیلیتی و عدم‌رشد متناسب قیمت متانول و ثبات نسبی ارز نیما، با کاهش حدود 50‌درصدی همراه شده و از بیش از 24‌هزار ریال به 12‌هزار ریال کاهش یافته است. حدود نیمی از این کاهش مربوط به افزایش قیمت یوتیلیتی خریداری‌شده از مبین براساس مصوبه اخیر شورای رقابت است. شرکت به این موضوع معترض است. نسبت P/ Ettm شرکت حدود 6/ 10است که نسبت به متوسط صنعت بیش از 5/ 1واحد بیشتر است. پیش‌بینی اجماع درخصوص سال‌1401 شرکت پتروشیمی زاگرس حدود 18‌هزار ریال است، لذا P/ E فوروارد شرکت 3/ 7است.

پتروشیمی خارک

پتروشیمی خارک در سال‌1344 تاسیس و اولین واحد آن در سال‌1348 وارد مدار تولید شده است، اما ساخت واحد متانول این شرکت در سال‌1373 آغاز و در سال‌1378 به بهره‌برداری رسید و ظرفیت آن 660‌هزار تن در سال ‌است. این شرکت واحد تفکیک میعانات گازی را با ظرفیت بیش از 300‌هزار تن در اختیار دارد. این شرکت فاز دوم متانول با ظرفیت 4/ 1میلیون تن را با سرمایه‌گذاری برآوردی 500‌میلیون یورو در دست اجرا دارد که پیشرفت حدود 30‌درصدی داشته و پیش‌بینی می‌شود تا سال‌1404 به بهره‌برداری برسد. این شرکت در جزیره خارک واقع است و خوراک آن گاز ترش است که از شرکت ملی نفت دریافت می‌کند. سرمایه این شرکت 6‌هزار‌میلیارد ریال و مجموعه «نفت»، «تاپیکو»، «وصندوق» و صندوق بانک‌ها سهامداران عمده این شرکت هستند. سود این شرکت در سال‌1400 نسبت به سال‌قبل کاهش 14‌درصدی داشته است. متوسط قیمت فروش متانول شرکت 79‌میلیون ریال بوده است و به دلیل رشد قیمت میعانات در بازارهای جهانی، این شرکت پتانسیل بیشتری برای رشد سودآوری دارد. نسبت P/ Ettm شرکت 3/ 9است که برابر متوسط صنعت است. پیش‌بینی اجماع درخصوص سال‌1401 شرکت پتروشیمی خارک حدود 4800 ریال است، لذا P/ E فوروارد شرکت 9است. تامین یوتیلیتی این شرکت توسط خود شرکت صورت می‌گیرد و در نتیجه کاهش سودآوری کمتری نسبت به دو شرکت دیگر داشته است.

پتروشیمی فن‌آوران

این شرکت در سال‌1377 تاسیس و طی سال‌های 1383 تا 1385 واحدهای متانول و اسید‌استیک آن به بهره‌برداری رسیده است. صاین شرکت با ظرفیت 150‌هزار تن اسید‌استیک بزرگ‌ترین تولیدکننده اسید‌استیک در ایران است و ظرفیت تولید متانول این شرکت حدود یک‌میلیون تن است که بخشی از آن در واحد اسید‌استیک مصرف و الباقی به فروش می‌رسد. تولید اسید‌استیک شرکت در سال‌گذشته حدود 140‌هزار تن و تولید متانول 840‌هزار تن بوده و شرکت با حدود 85‌درصد ظرفیت اسمی فعالیت داشته است و متوسط قیمت فروش متانول آن 77‌میلیون ریال بوده است. سودآوری این شرکت نسبت به سال‌قبل یک‌چهارم شده است و به ازای هر سهم 515 ریال در صورت مالی تلفیقی محقق ساخته است. البته نیمی از سود سال‌قبل مربوط به فروش سرمایه‌گذاری‌ها بوده است، لذا سود ناشی از عملیات این شرکت نیز مشابه زاگرس نصف شده است. حدود 163 ریال از کاهش سود (حدود یک‌سوم) مربوط به افزایش نرخ اخیر یوتیلیتی شرکت بفجر بوده است. نسبت P/ Ettm شرکت حدود 18 است که حدودا دوبرابر متوسط صنعت است. پیش‌بینی اجماع درخصوص سال‌1401 شرکت پتروشیمی فن‌آوران حدود 1410 ریال است، لذا P/ E فوروارد شرکت 4/ 8 است.

سهامدار کنترلی این شرکت «تاپیکو» است و «وصندوق» و مجموعه «صندوق نفت» سهامداران مدیریتی این شرکت هستند. سرمایه شرکت در سال‌1400 به 95/ 30هزار‌میلیارد ریال از محل مطالبات حال‌شده و آورده نقدی سهامداران افزایش یافته است. این شرکت در منطقه ماهشهر واقع است و گاز متان را از سازمان منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی با احتساب بالاسری بیش از 23‌درصدی دریافت می‌کند. در راستای سیاست‌های سهامدار عمده، این شرکت 48‌درصد سهام پتروشیمی فارابی، حدود 3/ 4‌درصد پتروشیمی خارک، 5/ 0درصد پتروشیمی خراسان و 4/ 4‌درصد بانک ملت را در اختیار دارد. همچنین این شرکت مالک 33‌درصد طرح 6/ 1‌میلیون تنی پتروشیمی مرجان است که این شرکت در سال‌های اخیر به بهره‌برداری رسیده است.  این شرکت اقدام به تاسیس شرکت پترو الفین فن‌آوران با هدف تبدیل متانول به پروپیلن گرفته است و مالک 60‌درصد این شرکت نیز است. همچنین این شرکت در هفته اخیر، بخشی از سهام شرکت دماوند انرژی را از سازمان تامین‌اجتماعی خریداری کرده است.

ریسک‌ها و فرصت‌ها

قیمت گاز مهم‌ترین ریسک صنعت متانول در ایران است. روند قیمت گاز در بازارهای جهانی و همچنین فرمول قیمت‌گذاری گاز در داخل بر بهای تمام‌شده شرکت‌های این صنعت اثرگذار است. در عین حال، قطعی گاز داخلی در فصل سرما بر میزان تولید این شرکت تاثیر بالایی دارد. البته پتروشیمی خارک به دلیل عدم‌اتصال به شبکه سراسری، مشمول قطعی گاز نمی‌‌شود. قیمت‌گذاری یوتیلیتی و چالش‌های آن بر دو شرکت زاگرس و شفن موثر است و اثری بر شخارک ندارد. همچنین نوسانات قیمت جهانی در قیمت فروش و سودآوری این شرکت‌ها به‌شدت موثر است. همچنین یکی از مهم‌ترین مزایای شرکت‌های این صنعت، فروش نقدی و درآمد ارزی در کنار تقسیم سود نقدی حداکثری در مجامع است.