در آن زمان خزانه تهی نبود و احمدی‌نژاد با درآمد سرشار نفتی روبه‌رو بود که دستش را برای اجرای وعده‌های تبلیغاتی باز می‌گذاشت. دولت رئیسی اما نه از موهبت منابع صندوق ذخیره ارزی بهره‌مند بود و نه می‌توانست نفت را به قیمت 140 دلار بفروشد و حتی منابع حاصل از آن را به کشور بازگرداند. با این حال او دست به اصلاحات اقتصادی زد تا اندکی بر چالش‌های موجود فائق آید.
«دنیای اقتصاد» در گزارشی عملکرد اقتصادی دولت را در گفت‌وگو با سه نماینده مجلس ارزیابی کرد و این پرسش را با آنها در میان گذاشت که مهم‌ترین پاشنه آشیل اقتصادی دولت چیست؟
غلامرضا نوری: بدون برجام حل مشکلات اقتصادی ممکن نیست
غلامرضا نوری قزلچه، رئیس فراکسیون مستقلین ولایی مجلس در پاسخ به اینکه آیا رویکرد اقتصادی دولت با عملکردش متناسب است یا خیر گفت: برخی از مشکلات اقتصادی کشور ریشه سیاسی داشت و دولت باید آنها را حل می‌کرد. این مشکلات تحریم‌ها و مذاکره بود. معتقدم که دولت فرصت‌های استثنایی هم در اختیار داشت که بتواند این مسائل را حل کند تا راحت‌تر و قوی‌تر با مسائل اقتصادی برخورد کند و بر آنها فایق آید که این کار را نکردند. احساس می‌کنم تا دولت آن مسائل را حل نکند مشکلات اقتصادی با دولت همگام خواهد بود.
نماینده بستان‌آباد با اشاره به وعده‌هایی که دولت به مردم داد، گفت: این شعارها درباره عدالت، کاهش تورم طی یک سال به نصف، متناسب‌سازی پرداخت‌ها و رشد اقتصادی8 درصدی بود که در شرایط طبیعی اقتصادی هم اجرای چنین وعده‌هایی انرژی‌بر است و باید منابع انسانی کشور را به خوبی تجهیز کرد.
نوری با بیان اینکه شعارها با شرایط کشور همسویی نداشت، گفت: اراده‌ای هم در دولت برای تغییر شرایط کشور نمی‌بینیم.
نوری در پاسخ به این پرسش که آیا چینش تیم اقتصادی در تداوم چالش‌های اقتصادی موثر بوده است، گفت: بخشی از مشکل این است که دولت هنوز در فضای نقادی و دولت در سایه باقی مانده است.
به گفته نوری، برخی از این شعارها مصرف تبلیغاتی داشتند، ولی دولت همچنان بر این موارد پافشاری و تاکید می‌کند. در واقع دولت در یک رودربایستی اجتماعی گیر کرده است و نمی‌تواند از شعارهایی که داده، عقب‌نشینی کند.
وی افزود: شاکله و بدنه دولت، مدت‌ها مذاکره و برجام را مورد حمله قرار دادند، همچنین به اصلاحات اقتصادی و اصلاح قیمتی تاختند و با این موارد به‌طور کلی برخورد نقادانه کردند، ولی حالا می‌بینند که آن راه‌ها و روش‌ها درست بود.
دولت در مخمصه رودربایستی اجتماعی
عضو کمیسیون کشاورزی مجلس افزود: این در مضیقه بودن و رودربایستی داشتن دولت با جامعه کاملا احساس می‌شود و به همین دلیل دولت نمی‌تواند از آن فضا بیرون بیاید. با این همه ضروری است دولت تغییر مسیر دهد.
وی گفت: دولت قبل ارز ترجیحی را از ده‌ها قلم کالا به 7 قلم کالا به صورت تدریجی کاهش داد. به نظرم این دولت هم باید روش تدریجی و سیاست گام به گام را انجام می‌داد. اما بدنه دولت پیش از به قدرت رسیدن از این طرح انتقاد کرده بودند و پس از ورود به پاستور نیز بر این اعتقاد پافشاری کردند که اثر ارز ترجیحی از میان رفته درحالی که بعدها متوجه شدند که این اثر درسفره مردم باقی مانده است. هرچند این طرح فساد داشت، ولی فسادش آن‌قدر نبود که اصل کار را زیر سوال ببرد.
نوری تاکید کرد: دولت به جای آنکه به روش‌های خوب دولت‌های قبلی ادامه دهد، همه‌چیز را زیر و رو کرد و اکنون آوارهای چنین تصمیم‌گیری‌هایی روی خودشان افتاده است.
رئیس فراکسیون مستقلین ولایی مجلس در پاسخ به این پرسش که آیا در بین تیم اقتصادی دولت تناظر آرا وجود دارد، گفت: دولت از متخصصین و مشاورین اقتصادی قوی بی‌بهره است و این افراد تصمیمات دولت را مورد پشتیبانی قرار نمی‌دهند. به همین دلیل نیز در دولت به موضوعات اقتصاد سیاسی و شرایط موجود توجه نمی‌شود. حتی در مباحث اجتماعی هم چنین خلأیی احساس می‌شود. به‌طور مثال تبعات سیاسی و اجتماعی حذف ارز ترجیحی در نظر گرفته نشد.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا تداخل کارکردی در زیر‌مجموعه‌های دولت وجود دارد، گفت: این زیرمجموعه‌ها در ضعف نگاه به اقتصاد، با یکدیگر مشترک هستند و به‌طور کلی درتیم اقتصادی افرادی با نگاه بلند و دامنه‌دار به اقتصاد دیده نمی‌شود؛ به همین دلیل نیز هم سطح هستند و شاید از این حیث هم تفاوت چندانی با یکدیگر نداشته باشند.
نوری در پاسخ به این پرسش که چرا از تجربه اجرایی افراد مختلف در دولت‌های گذشته استفاده نمی‌شود، گفت: سرمایه انسانی کشور را تحت عنوان بانیان وضع موجود هدر می‌دهند و مانع فعالیت و بروز و ظهور آنها به ویژه در امور دیوانی و کشوری هستند. در حالی‌که انتخاب افراد ضعیف و کم تجربه در تیم اقتصادی دولت بیشترین ضربه را به دولت وارد کرده است.
وقت ترمیم کابینه است
وی همچنین در پاسخ به این پرسش که آیا رئیس‌جمهور دیدگاه و رویکرد خاص اقتصادی دارد که در چینش تیم اقتصادی از آن پیروی کرده باشد، گفت: من دیدگاه اقتصادی به خصوصی را از آقای رئیس‌جمهور ندیده و دریافت نکردم؛ چه در قالب برنامه مدون، جامع، متقن و خوب و چه در اظهارات ایشان. نوری همچنین به فرصت مناسب ترمیم کابینه اشاره کرد و گفت: الان فرصت همدلی و وحدت است به جای اینکه به موضوعات انحرافی مثل بانیان وضع موجود و این موارد بپردازیم. بنابراین باید وزن کابینه را با استفاده از افراد باتجربه سنگین‌تر کنند. در این راستا ضروری است از چند اقتصاد‌دان عالم، دلسوز و فراجناحی مشورت بگیرند.
نجم‌آبادی: تفرق در دولت وجود دارد
بهروز محبی نجم‌آبادی، عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس نیز به «دنیای اقتصاد» درباره پاشنه آشیل اقتصادی دولت گفت: آنچه امروز پاشنه آشیل دولت محسوب می‌شود، کندی در تصمیم‌گیری‌هاست.
محبی نجم‌آبادی با اشاره به معضل کامیون‌داران که 20 هزار کامیون به کشور وارد کرده‌اند، اما با گذشت یک سال هنوز این تعداد کامیون پلاک نشده‌اند، گفت: باید در این چارچوب تصمیم‌گیری فوری انجام شود.
وی به اجرا نشدن قانون رتبه‌بندی فرهنگیان نیز اشاره کرد و افزود: در قضیه رتبه‌بندی نیز هم پول و هم قانون وجود دارد، ولی نمی‌دانیم دلیل تاخیر آقایان چیست که رتبه‌بندی را اجرا نمی‌کنند؟ این نماینده مجلس افزود: دولت پارسال از پول کافی برخوردار نبود و حق داشت که رتبه‌بندی را با تاخیر اجرا کند، اما امسال که برای رتبه‌بندی فرهنگیان از محل تبصره 14 بودجه در نظر گرفته شده است؛ چرا از این فرصت استفاده نمی‌کند.
وی درپاسخ به این سوال که آیا علت بروز کندی در تصمیم‌گیری‌ها نبود نگاه مشترک به موضوع اقتصاد در تیم دولت است، گفت: تفرق اندیشه در دولت وجود دارد. در این مجموعه نمی‌توانند تصمیم بگیرند و به اتفاق نظر و اجماع برسند.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا معتقدید که تیم اقتصادی از یکدستی برخوردار است، گفت: تذکری قبل از آنکه آقای رئیسی دولت را در اختیار بگیرد، از طرف مجلس به رئیس‌جمهور داده و قرار شد آنها یک محوریت مشخص و متولی ویژه اقتصاد در درون خودشان تعریف کنند. قطعا دولت این را برای خود تعریف کرده، ولی مشکلی که وجود دارد عدم تسریع در حل مساله است.
دولت رویکرد اقتصادی ندارد
وی همچنین گفت: دولت جریان فکری خاص و رویکرد اقتصادی ندارد، بنابراین با حل مساله پیش می‌روند. دولت مسائل مختلف را روی میز ریخته است و برای هر یک به دنبال یک راه‌حل است و بر همین اساس به جای داشتن یک برنامه عمیق بلندمدت رویکرد حل مساله دارند. دولت یک عقبه استراتژیک قدرتمند که مورد آزمون قرار گرفته باشد، ندارد. وی در پاسخ به اینکه آیا رئیس‌جمهور دیدگاه و رویکرد اقتصادی ندارد یا زیر مجموعه و تیم اقتصادی ایشان، گفت: یک دیدگاه کلی مجموعه دولت دارد، اما از راهبرد و تعریف هدفمند و دقیق اهداف کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت بی‌بهره‌اند.
به گفته محبی نجم‌آبادی، افراد در مجموعه دولت از تشتت آرا برخوردارند و ما باید کمک کنیم که به وحدت برسند. وی تاکید کرد: آقای رئیسی باید زودتر این وحدت آرا را شکل دهد. مطلعم که آقای رئیسی گروه‌هایی را مامور کرده که این تشتت را به وحدت تبدیل کنند. گروه‌های علمی و پژوهشی مسائل اقتصادی را جمع‌بندی می‌کنند تا بتوانند حرکت واحدی را برای ادامه کار دولت تعریف کنند.
محبی در پاسخ به این پرسش که چرا شاهد انباشت تجربه اجرایی در کشور نیستیم، گفت: چون در کشور ثبات مدیریتی نداریم؛ یک تفکر سیاسی خاص با یک رویکردی می‌آید و مملکت را یک مدت در مسیر خود حرکت می‌دهد و جریان دیگری پس از مدتی می‌آید و کشور را به مسیر دیگری سوق می‌دهد. وی افزود: همه جریان‌های سیاسی باید در مورد منافع ملی به اشتراک نظر برسند و همه یک مسیر مشخص و علمی را پیگیری کنند. نبود این رویکرد باعث شده است که ما دچار مشکل شویم.
مثلا در دولت گذشته تمام تخم‌مرغ‌ها در سبد غرب گذاشته شد و به دولت چین که حاضر بود 50 میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری کند و در قبالش فقط نفت‌خام ببرد، اهمیتی داده نشد. نتیجه‌اش نیز این شد که با رشد صفر اقتصادی مواجه شدیم و از طرفی در حوزه زیرساختی مانند جاده، مخابرات، ارتباطات، ریل و سایر موارد با مشکلات اساسی روبه‌رو شویم.
محبی نجم‌آبادی در پاسخ به این پرسش که چرا در چینش افراد در تیم اقتصادی از افراد باتجربه و علمی استفاده نشد تا امروز ناگزیر نشوند گروه‌های علمی را برای تکمیل پازل اقتصادی دولت، تشکیل دهند، تاکید کرد: یکی از نقد‌هایی که به آقای رئیسی وجود دارد این است که تکلیفش را روشن کند. اگر نیروهای علمی و کارشناسی حرفه‌ای از گذشته وجود دارند، آنها را تثبیت کنند و اگر ضعیفند آنها را از مسیر خارج کند. دولت هم اکنون در مسیر تغییرات هم ضعیف عمل می‌کند. به گفته محبی، تصمیمات دولت از سر نگرانی است و دولت قاطعانه تصمیم نمی‌گیرد بلکه از یکسو نگران از دست دادن تجربه برخی افراد است و از طرف دیگر جریان جدیدی ایجاد شده است که خواهان تصرف مسندها است. این مساله نیز یک مقدار کار را برای دولت سخت کرده است. وی گفت: معتقدم دولت رئیسی باید با صداقت با مردم رفتار کند، اما نگاه کوتاه‌مدت نیز به حل مسائل داشته باشد.
مهرداد چگینی: رمز موفقیت تکیه بر بازار آزاد است
مهرداد گودرزوند چگینی، عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس نیز به «دنیای اقتصاد» گفت: دولت در بحث اقتصاد کشور نیازمند تیم قوی‌تری است که بتواند مشکلاتی را که در حوزه معیشت مردم وجود دارد، رفع کند. به گفته چگینی، به نظر می‌رسد دولت باید کار بیشتری در موضوع افزایش روز‌افزون قیمت‌ها و رشد نرخ تورم و برنامه‌ریزی درست و دقیق‌تری انجام دهد و ریل‌گذاری جدید را انتخاب کند.
وی با بیان اینکه ریل‌گذاری دولت تغییر چندانی نکرده است، از لزوم تغییر رفتار دولت در حوزه‌ها‌ی مالی و ایجاد شفافیت مالی سخن گفت و افزود: ریل جدید دولت این است که به سمت جریان شفاف مالی در بخش‌های مهم اقتصادی کشور برود، ولی هنوز تا رسیدن به این نقطه فاصله وجود دارد.
به گفته چگینی، پاشنه آشیل اقتصادی دولت به روز نبودن جریان مالی در کشور است. دولت هنوز نتوانسته درگاه‌هایی را که مجلس در 1400 در قانون دیده بود، به‌روز‌رسانی کند. مجلس آخرین فرصتی که به دولت داده است، برج 8 است که با اجرای آن می‌تواند بخش زیادی از فساد را برطرف کند.
وی درپاسخ به اینکه آیا دولت برای تحقق وعده‌های اقتصادی به تغییر رویکرد نیاز دارد، گفت: دولت به یک اراده جدید در پیاده‌سازی آنچه در ابتدا گفته است، نیاز دارد. دولت در ابتدا گفت می‌خواهد فساد را از بین ببرد، اما فساد با صحبت و شعار از بین نمی‌رود. رفع فساد راهکار دارد، راهکارش هم این است که در ابتدا جریان‌های مالی شفاف شود؛ درگاه‌های مالی گذاشته شود و تمام امتیازاتی که دستگاه‌های اجرایی می‌خواهند از آن برخوردار شوند، در ابتدا باید در آن درگاه‌ها تعریف شود و کسی نیز حق ورود به درگاه‌ها را نداشته باشد. این نماینده لرستان افزود: بخشی از فساد این‌گونه اتفاق می‌ا‌‌فتد که اولویت‌هایی تعریف می‌شود که کمکی به کشور نمی‌کند و این‌چنین روابط بر ضوابط حاکم می‌شود. در چنین شرایطی امکان ندارد که کشور از فساد رهایی پیدا کند.
در عین حال چگینی از موضوع فرار مالیاتی نیز به عنوان پاشنه آشیل اقتصادی دولت نام برد و گفت: به هر طریق امروز افراد در مشاغل مختلف از دستگاه پوز استفاده نمی‌کنند و علاقه‌ای هم ندارند که استفاده کنند؛ چون ابزاری هم برای جلوگیری از آنها وجود ندارد. اینکه ما بیاییم و میزان و پایه‌های مالیات‌ها را افزایش دهیم، اما در عین حال نتوانیم دریافت درست مالیات را انجام دهیم، کمکی به کشور نمی‌کند.
چگینی همچنین به موضوع واردات خودرو و رقابت ناپذیری صنعت خودرو نیز اشاره کرد و افزود: وقتی80 تا 90 درصد قطعات خودرو‌سازان وارد می‌شود، چرا نباید اجازه دهند که در شرایط رقابتی، خودرو‌سازان تولید کنند یا رقبایی داشته باشند که اینها به تفکر واداشته شوند و خودشان را به سطحی برسانند که صادرات داشته باشند. نمی‌توان در سال 1401 هنوز دنبال این باشیم که رقابت در درون شکل بگیرد. هر کشوری که موفق شده است حتما بازار رقابتی و اقتصادی آزاد داشته است.
به گفته وی، روابط خارجی ما نیز باید دستخوش تغییرات جدی شود و با کشورهایی که صاحب توان و قدرت هستند، ارتباط بگیریم و اینکه با چند کشور خاص ارتباط داشته باشیم کمک زیادی به اقتصاد ما نمی‌کند. ما باید در سیاست خارجی به گونه‌ای عمل کنیم که از همه کشورهایی که تمایل دارند با ایران رابطه داشته باشند، در تعاملات اقتصادی بهره بگیریم.
وی در پاسخ به اینکه کدام کشورها علاقه‌مند به همکاری و برقرار رابطه با ایران هستند، گفت: خیلی از کشورها هستند که تمایل دارند با ایران ارتباط داشته باشند. معتقدم از همین کشورهای همسایه باید شروع کنیم و فکر می‌کنم اگر بتوانیم روابط‌مان را با کشورهای منطقه عادی‌سازی کنیم، در گام بعد می‌توانیم کشورهای بیشتری را به سمت خودمان جذب کنیم. وی همچنین خواستار توجه دولت به تقویت صنایع پایین‌دستی نفتی و از بین بردن خام‌فروشی شد و گفت: ما اگر به سمت صنایع زیر‌دستی در شرکت ملی نفت ایران برویم، یقین داشته باشید که خیلی وابستگی ایجاد می‌کند. با مطالعه تاریخ ایران متوجه می‌شوید که می‌خواستند خیلی پیش از سال 90 ایران را تحریم نفتی کنند، اما چون به نفت ایران محتاج بودند، از این اقدام صرف‌نظر کردند. اگر ما از همان زمان به تحریم می‌اندیشیدیم و صنایع پایین‌دستی نفت را تقویت می‌کردیم، یقین بدانید چنین چالشی برای ما ایجاد نمی‌شد و وابستگی کشورها به صنایع ما، سبب بازدارندگی ایران می‌شد.
