بازارهای جدید ایران در نیمه بهار چه کشورهایی هستند؟ گزارشی که از سوی سازمان توسعه تجارت منتشرشده نشان می‌دهد که 4 کشور به تازگی در لیست مقاصد عمده صادراتی ایران که شامل 20 کشور است، جای گرفته‌اند. کشورهای «آفریقای‌جنوبی»، «ارمنستان»، «ساحل‌عاج» و «سودان» در دو‌ماه منتهی به اردیبهشت امسال جایگزین «اردن»، «رومانی»، «ازبکستان» و «ایتالیا» شده‌اند.
این کشورها در لیست 20 مقصد صادراتی یک‌ماهه قرار گرفته بودند، ولی در آمارهای دو‌ماهه از این لیست حذف شده‌اند. نکته جالب آنکه در آمار یک‌ماهه دو کشور اروپایی در لیست مقاصد عمده حضور داشتند (رومانی و ایتالیا)، اما در کارنامه دو‌ماهه تجارت، اروپایی‌ها جای خود را به کشورهای آفریقایی داده‌اند. این جابه‌جایی موجب‌شده تا در لیست دو‌ماهه مقاصد صادراتی 5 کشور آفریقایی حضور داشته باشند. چندی پیش رئیس سازمان توسعه تجارت به اهمیت بازارهای آفریقایی اشاره کرده بود. به گفته علیرضا پیمان‌پاک، در دوره جدید کشورها بر اساس منابع انسانی و منابع کشور اولویت‌بندی می‌شوند. او گفته بود که در گذشته از بعضی از بازارها از جمله جنوب‌شرق آسیا و آفریقا غفلت شده و ما قصد داریم این کشورها به‌خصوص کشورهای آفریقایی را در تجارت در اولویت قرار دهیم. پیمان‌پاک عنوان کرده بود که صادرات به آفریقا صددرصد رشد داشته اما عدد آن بزرگ نیست. از نظر سیاستگذاران بسیاری از کشورهای آفریقایی در تحریم هستند و راه برای تجارت با ایران باز‌است. در عین حال برخی از کشورهای اطراف مانند ترکیه و عربستان هم نفوذ خود در بازار آفریقا را آغاز کرده‌اند. چینی‌ها نیز سال‌هاست که سرمایه‌گذاری در این قاره را آغاز کرده‌اند و در پی آن اروپایی‌ها نیز در تلاشند تا حضور خود را در آفریقا پررنگ‌تر کنند. به گفته مقامات مسوول، چین، آمریکا و انگلیس در زمینه کشت فراسرزمینی در این قاره دست به‌کار شده‌اند. در عین حال سایر کشورها نیز از بازار یک‌میلیارد و 300میلیون نفری قاره آفریقا که حجم مبادلات تجاری آن به یک‌هزار‌میلیارد دلار می‌رسد، غافل نمانده و در حال بازارگشایی در آنجا هستند؛ این در حالی است که به گفته مهدی آقاجعفری سفیر ایران در آفریقا، ایرانی‌های مقیم این قاره فراتر از 4هزار نفر نیستند و گویا ایرانی‌ها تمایلی به حضور بلندمدت در آفریقا ندارند. حال اما به‌نظر می‌رسد تجار ایرانی هم در پی کسب بازارهای آفریقایی هستند و این حرکت را از سال‌گذشته به‌طور جدی‌تر آغاز کرده‌اند. حضور کشورهای آفریقایی در جمع مقاصد عمده از یک‌سو و آمد و رفت هیات‌های آفریقایی به ایران نیز شاهد دیگری بر این ادعاست، اما حضور در این بازار مشکلاتی را نیز به‌همراه دارد. تحریم‌ها، نبود روابط بانکی، حمل‌ونقل و عدم‌شناخت ظرفیت‌های بازار آفریقا و متقابلا بازار ایران برای تجار آفریقایی و ایرانی، مهم‌ترین موانع توسعه تجارت با این قاره است.
20 مقصد صادراتی
صادرات ایران در دو‌ماهه امسال 8میلیارد و 516میلیون دلار ارزش داشته و وزن کالاهای صادرشده نیز 17میلیون و 14هزار تن بوده است. بر اساس گزارش سازمان توسعه تجارت، در این بازه زمانی 8میلیارد و 20میلیون دلار کالای ایرانی به 20 مقصد عمده صادراتی، ارسال شده است که سهم 2/ 94درصدی را از کل صادرات دو‌ماهه در اختیار دارد. ارزش کالاهای صادرشده به این 20 کشور نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته رشد 41درصدی داشته و وزن آنها نیز با افزایش 3درصدی روبه‌رو بوده است. در عین حال 10کشور نخست صادراتی ایران 4/ 87درصد سهم ارزشی کل صادرات را به خود اختصاص داده‌اند که این امر نشان‌دهنده تداوم تمرکز صادرات بر چند کشور محدود است. بر اساس آمارهای سازمان توسعه تجارت، چین نخستین مقصد صادراتی کالاهای ایرانی است که سهمی نزدیک به 32درصد از کل ارزش صادرات دو‌ماهه را به خود اختصاص داده است. ارزش صادرات به این کشور با رشد 33درصدی نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته روبه‌رو بوده و به 2میلیارد و 720میلیون دلار رسیده است، ولی وزن کالاهای صادراتی با افت 2درصدی مواجه شده است. امارات با صادرات یک‌میلیارد و 502میلیون دلاری دومین مقصد صادراتی ایران است که سهمی نزدیک به 18درصد از کل ارزش صادرات دو‌ماهه را به خود اختصاص داده است. صدور کالا به این کشور رشد 79درصدی ارزشی داشته اما حجم کالاهای ارسال‌شده به امارات با کاهش 9درصدی روبه‌رو بوده است. سومین مقصد صادراتی ایران در دو‌ماهه منتهی به اردیبهشت امسال نیز عراق با سهم ارزشی بیش از 15درصد است. ارزش کالاهای صادرشده به این کشور 39درصد نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته رشد داشته و به یک‌میلیارد و 312میلیون دلار رسیده است. حجم کالاهای صادراتی به عراق هم افزایش 33درصدی داشته است. ترکیه با خرید 765میلیون دلار کالای ایرانی در رده چهارم قرار گرفته و سهم این کشور از کل صادرات 2ماهه امسال به 9درصد می‌رسد. رشد 98درصدی ارزشی و افزایش 112درصدی وزنی در صادرات کالا به این کشور رقم خورده است. هند با خرید 290میلیون دلار کالای ایرانی در این بازه زمانی سهم 4/ 3درصدی را از کل ارزش صادرات به خود اختصاص داده است. صادرات به هند رشد 23درصدی داشته و وزن کالاهای صادرشده با کاهش 39درصدی نسبت به مدت مشابه سال‌قبل روبه‌رو بوده است. صادرات به افغانستان 226میلیون دلار ارزش داشته که نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته کاهش 38درصدی را نشان می‌دهد. این کشور در رده ششم مقاصد صادراتی قرار گرفته است. همچنین وزن کالاهای صادرشده به این کشور هم کاهش 50درصدی داشته است. سهم ارزشی صدور کالا به این کشور 6/ 2درصد از کل ارزش صادرات است. هفتمین مقصد صادراتی دو‌ماهه منتهی به اردیبهشت امسال، عمان است که خریدار 203میلیون دلار کالای ایرانی بوده و سهم 4/ 2درصدی را از کل صادرات دو‌ماهه در اختیار گرفته است. صدور کالا به این کشور از نظر ارزشی رشد 126درصدی را نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته تجربه کرده و وزن آن هم افزایش 54درصدی داشته است. پاکستان نیز به‌عنوان هشتمین مقصد صادراتی ایران محسوب می‌شود که در دو‌ماهه امسال 169میلیون دلار کالا از ایران وارد کرده و سهم 2درصدی از کل ارزش صادرات را در اختیار دارد. ارزش صادرات به این کشور رشد 5درصدی داشته اما وزن آن با کاهش 2درصدی مواجه شده است. اندونزی با خرید 133میلیون دلار کالای ایرانی در جمع 20 مقصد عمده قرار دارد و نهمین بازار هدف ایران در این بازه زمانی است. سهم صادرات به اندونزی 6/ 1درصد است، اما فروش کالا به این کشور نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته هم از نظر وزنی افت 11درصدی داشته و هم از نظر ارزشی با کاهش 12درصدی مواجه بوده است. تایلند مقصد دهم ایران در بازه زمانی موردبررسی است که ارزش کالاهای صادرشده به این کشور با افت 24درصدی به 121میلیون دلار رسیده است. وزن کالاهای صادرشده به تایلند هم کاهش 13درصدی داشته است. جمهوری‌آذربایجان با سهم ارزشی 4/ 1درصدی و رشد ارزشی 105درصدی نسبت به مدت مشابه سال‌قبل یازدهمین مقصد صادراتی ایران در دو‌ماهه منتهی به اردیبهشت امسال است.
روسیه با سهم ارزشی 8/ 0درصدی از کل صادرات دو‌ماهه و افت ارزشی 28درصدی دوازدهمین بازار هدف ایران در این بازه زمانی است. سنگاپور نیز سهم 8/ 0درصدی از کل صادرات دو‌ماهه را در اختیار دارد و رشد 1128درصدی در ارزش صادرات را نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته تجربه کرده است. ترکمنستان چهاردهمین مقصد صادرات کالاهای ایرانی است که سهم 7/ 0درصدی از کل ارزش صادرات دو‌ماهه را به خود اختصاص داده و رشد ارزشی 33درصدی را نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته رقم زده است. سهم ارزشی آفریقای‌جنوبی به‌عنوان پانزدهمین مقصد صادراتی ایران در بازه زمانی مورد بررسی به 7/ 0درصد می‌رسد و رشد 78درصدی ارزش کالاهای صادرشده در کارنامه تجارت با این کشور به چشم می‌خورد. موزابیک با سهم ارزشی 6/ 0درصدی شانزدهمین مقصد کالاهای ایرانی است و ارزش کالاهای صادرشده به این کشور افزایش نجومی 33855درصدی داشته است. نیجریه با سهم ارزشی 5/ 0درصدی و رشد ارزشی 152درصدی هفدهمین مقصد صادراتی و ارمنستان با سهم ارزشی 5/ 0درصدی و ررشد ارزشی 5درصدی هجدهمین بازار هدف کالاهای ایرانی در دو‌ماهه منتهی به اردیبهشت امسال محسوب می‌شود. ساحل‌عاج هم سهم 5/ 0درصدی را از کل ارزش صادرات در اختیار دارد و رشد ارزشی صادرات به این کشور 244درصد است. سودان به‌عنوان بیستمین مقصد صادراتی ایران در این بازه زمانی معرفی شده که سهم ارزشی 4/ 0درصدی داشته و رشد ارزشی نجومی 10378درصدی را تجربه کرده است.