طبق گزارش سازمان توسعه صنعتی ملل متحد، رشد تولید صنعتی در نخستین ماه سال 6/ 3درصد بود که در فوریه به 1/ 5درصد افزایش یافت و بعد در ماه مارس دوباره کاهش یافت. نقطه کانونی مشکل همچنان در صنعت خودرو است که تولید آن به دلیل نواقص جدی زنجیره تامین با بحران روبه‌روست. بخش پلاستیک و محصولات شیمیایی نیز چالش‌‌‌های خاص خود را دارند. به جز این بخشها به نظر می‌رسد اثر کرونا بر صنایع بسیار کم شده است؛ هرچند بازیگران مختلف با بیم و امید به آینده تولید در جهان نگاه می‌کنند. آمریکای شمالی و آسیا-اقیانوسیه دو برنده اصلی فصل نخست 2022 هستند. در مقابل تولید در اروپا و آمریکای لاتین هنوز با مشکلاتی روبه‌روست که احتمالا دلیل عمده آن مسائل ناشی از جنگ اوکراین و تحولات تجارت خارجی است.
در مقایسه با فصل اول 2021 که سطح رشد تولیدات صنعتی جهان در مناطق مختلف به‌شدت بالا بود، در فصل اول2022 این عدد به‌شدت کم شده و برای همه مناطق جهان سطحی مشابه و همسو پیدا کرده است؛ موضوعی که نشانه احتمالی پایان اثر پاندمی بر بخش صنعت است. پایان پاندمی اما با آغاز تنش در مرزهای اروپا و روسیه همراه شده که شوکی ناموزون را به بازار مواد اولیه، فلزات اساسی، انرژی و مواد غذایی وارد کرده است. در واقع می‌‌‌توان ادعا کرد که جنگ اوکراین منبع اصلی عدم‌اطمینان جهانی است. براین مبنا با وجود خاتمه اثر کرونا بر اغلب رشته‌فعالیت‌‌‌های صنعتی، باید منتظر اثرگذاری این شوک جدید بر تولید صنعتی جهان و مشاهده ردپای آن در گزارش‌‌‌های بعدی موسسه «یونیدو» در فصل دوم 2022 بود.
فعلا تا پایان فصل اول سال، چهار صنعت «پوشاک و لباس»، «تجهیزات الکترونیکی»، «کامپیوتر، برق و تجهیزات اپتیکی» و «محصولات نوشیدنی» رشد بهتری را تجربه کرده و هم در کشورهای صنعتی و توسعه‌‌‌یافته و هم در بخش‌‌‌های در حال توسعه، رشد قابل‌توجهی را به ثبت رسانده‌‌‌اند. البته صنعت پوشاک با اختلاف، برنده اصلی فضای پساکرونا بوده است. از آن سو در صنایع خودرو، حمل‌ونقل و قطعات وابسته، نساجی، فلزات اساسی و معدن و فرآوری مواد رشد تولید چشمگیر نبوده و صنعت خودرو از همه بخشها وضعیت بدتری را تجربه کرده است. در واقع، حتی بخش بزرگی از جهان در این صنایع با سطحی از رکود و حتی کاهش تولید روبه‌رو هستند که به نظر می‌رسد به‌سادگی قابل رفع نیست. از آنجا که سهم اقتصادهای توسعه‌‌‌یافته از ایجاد ارزش‌افزوده صنعتی بیش از 92درصد و سهم کشورهای در حالی توسعه از این شاخص کمتر از 8درصد است، اثر رشد تولید صنایع در این مناطق پررنگ‌‌‌تر است. اقتصادهای صنعتی در فصل نخست 2022 به‌جز خودروسازی در همه رشته‌فعالیت‌‌‌های 16گانه رشد مثبت تولید را نسبت به فصل اول 2021 تجربه کردهاند. اما در این مقطع از سال2022 در کشورهای در حال توسعه، چهارصنعت مختلف با نرخ تولید منفی نسبت به مدت مشابه سال قبل روبه‌رو شده‌‌‌اند که مهم‌ترین آنها دو صنعت ماشین‌آلات و تولید فلزات اساسی بوده است.
بررسی بیشتر این گزارش نشان می‌دهد، آفریقا 8/ 1درصد از ارزش‌افزوده صنعتی جهان را در فصل اول 2022 تولید کرده است. از آن سو، آسیا-اقیانوسیه به‌تنهایی 51درصد از کل ارزش‌افزوده بخش صنعت را در این مدت تولید کردهاند. آمریکای شمالی با حدود 19درصد و اروپا با 23درصد در این حوزه دست بالا را دارند و آمریکای لاتین با 3/ 5درصد بخش دیگری از ارزش‌افزوده تولید صنعتی را در فصل اول 2022 ایجاد کرده است. با بررسی عملکرد این مناطق از جهان در حوزه خلق ارزش‌افزوده صنعتی می‌‌‌توان تایید کرد که برندگان فصل اول سال 2022 که گزارش «یونیدو» آن را تایید کرده، دو منطقه آمریکای شمالی و آسیا-اقیانوسیه هستند که به‌ترتیب نسبت به مدت مشابه سال قبل 5درصد و 8/ 4درصد رشد داشته‌‌‌اند. آفریقا با 2/ 4درصد رشد در رده بعدی قرار دارد؛ در حالی که نرخ رشد اروپا در این فصل از سال 2/ 2درصد بوده است. آمریکای لاتین نیز همین نرخ را در سه‌ماه اول 2022 تجربه کرده است. در مقایسه با فصل چهارم سال 2021 هم عملکرد آسیا-اقیانوسیه و اروپا با نرخ رشد 6/ 1درصد بهتر بوده و سپس آمریکای شمالی و آفریقا بوده‌‌‌اند که 4/ 1درصد رشد را تجربه کردهاند. آمریکای لاتین نیز با تنها یک‌درصد رشد نسبت به فصل چهارم2021، قعرنشین جدول مناطق جهان از منظر افزایش سطح ایجاد ارزش‌افزوده بوده است.
در بررسی دقیق‌‌‌تر از مناطق جهان به لحاظ میزان توسعه‌‌‌یافتگی صنعتی، چنان‌که گفته شد 9/ 92درصد از تولید ارزش‌افزوده جهان در کشورهای صنعتی ایجاد شده است. این کشورها در فصل نخست 2022 نسبت به فصل قبل از آن رشد 5/ 1درصدی را تجربه کردهاند؛ هرچند نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد این منطقه 1/ 4درصد بوده است. رشد کمتر فصل اول 2022 نسبت به فصل چهارم 2021 در مقایسه سالانه و دوسالانه موضوعی است که گویای کاهش حجم رشد فصلی رشد ارزش‌افزوده صنعتی جهان در کشورهای صنعتی بوده و احتمالا به دلیل تخلیه اثر عبور از کرونا رخ داده است؛ وضعیتی که مشابهت بسیاری با روند جهانی دارد. در شرایطی که اقتصادهای صنعتی با درآمد بالا بیش از 53درصد تولید ارزش‌افزوده جهان را ایجاد کردهاند، رشد آنها در فصل اول 2022 نسبت به فصل چهارم 2021 تنها 5/ 1درصد بوده است. از آن سو رشد این کشورها در فصل اول 2022 نسبت به مدت مشابه سال 2021 حدود 3درصد بوده که کمتر از سطح جهانی است. کشورهای با سطح درآمد متوسط (به‌جز چین) هم در این قاب، رشد فصلی 3/ 1درصدی را نسبت به فصل چهارم 2021 تجربه کردهاند؛ هرچند رشد این مناطق در فصل اول 2022 نسبت به مدت مشابه سال قبل 5/ 5درصد بوده است. همچنین کل سهم این کشورها از ایجاد ارزش‌افزوده صنعتی حدود 5/ 12درصد بوده است.
موتورهای رشد تولید صنعتی در جهان
هرچقدر آمریکا در جهش تولید صنعتی آمریکای شمالی اثر قدرتمندی داشته، کمک ترکیه، هندوستان، اندونزی و کره‌جنوبی در جهش آسیا-اقیانوسیه بالا بوده است. در آسیا-اقیانوسیه، تولید صنعتی در حالی جهشی قابل‌توجه را به ثبت رسانده که ژاپن نتوانسته است در فصل نخست 2022 رشدی را تجربه کند و افت 6/ 0درصدی را به ثبت رسانده است. الگوهای رشد در میان اقتصادهای اروپایی متفاوت، اما در بیشتر موارد مثبت بود. با وجود این، انتظار می‌رود که حمله نظامی به اوکراین به اختلالات جدی در کار اقتصادی بزرگ به دلیل افزایش قیمت انرژی و کمبود محصولاتی مانند فولاد یا مواد غذایی، به‌ویژه کشورهای همسایه منجر شود. در منطقه آمریکای لاتین هم، سطح رشد تولید مکزیک و آرژانتین ثابت ماند و این در حالی بود که برزیل همچنان با کاهش تولید مواجه است.
خودروسازی؛ بازنده بزرگ پاندمی
گزارش تازه «یونیدو» به‌خوبی نشان می‌دهد که پاندمی چه بلایی بر سر خودروسازی آورده است. از آنجا که چین یکی از تامین‌‌‌کنندگان عمده قطعات و تجهیزات موردنیاز صنعت خودروسازی در سراسر جهان است، قرنطینه و سیاست‌‌‌هایی نظیر کووید صفر (China’s Zero-COVID Policy) است، بسیاری از خودروسازان جهان ضررهای هنگفتی را از ناحیه قرنطینه کامل در چین متحمل شده‌‌‌اند. «یونیدو» این موضوع را در متن آخرین گزارش خود به‌خوبی منعکس کرده است؛ جایی که صنعت خودرو در سه کشور چین، هند و کره‌جنوبی وضعیت مثبتی را نسبت به فصل اول سال 2021 تجربه کرده؛ اما خودروسازی در 11کشور دیگر ضربات شدیدی را متحمل شده است.
اندونزی، ایتالیا، تایلند، مکزیک، آمریکا، ژاپن، کانادا، اسپانیا، بریتانیا، آلمان و فرانسه کشورهایی هستند که به ترتیب بدترین وضعیت را در نتیجه شرایط ناشی از پاندمی در صنعت خودرو تجربه کردهاند. در این بین، فرانسه با بیش از 25درصد افول متحمل سخت‌‌‌ترین شرایط در مقایسه با سایر کشورها بوده است؛ موضوعی که از وضعیت سخت تولید در صنایع با فناوری سطح بالا نظیر خودروسازی در بخش‌‌‌های سبک و سنگین خبر می‌دهد. البته شواهد گزارش تازه «یونیدو» نشان می‌دهد نرخ رشد صنایع با فناوری متوسط-بالا و پیشرفته از سه‌ماه چهارم سال 2020 بالای 4درصد باقی مانده است که در درجه اول به عملکرد قوی رایانه‌‌‌ها، محصولات الکترونیکی و اپتیکی، تجهیزات الکتریکی و همچنین داروسازی مربوط می‌شود. تولید وسایل نقلیه موتوری اما بهعنوان یک بخش با فناوری تولید بالا، در سه‌ماه اول 2022 به دلیل اختلالات مداوم زنجیره تامین با مشکل جدی مواجه شده است.
در آغاز همه‌گیری در نیمه اول سال 2020، همه بخش‌‌‌های صنعتی که براساس شدت فناوری گروه‌‌‌بندی شده‌‌‌اند، متحمل تاثیرات مشابهی شدند، اما مسیرهای آنها به سمت بهبودی از آن زمان از منظر سرعت و شدت متفاوت بوده است. بخش‌‌‌هایی که بهعنوان فناوری‌‌‌های متوسط-بالا طبقه‌‌‌بندی می‌‌‌شوند، در سه‌ماه سوم سال 2020 از سطح پیش از همه‌گیری فراتر رفته و به نوعی کرونا را پشت سر گذاشته‌‌‌اند. در سه‌ماه اول سال 2022، عملکرد صنایع با فناوری متوسط-بالا و پیشرفته به رشد 3/ 5درصد رسیده، همچنین صنایع با فناوری پایین رشد 2/ 4درصد را تجربه کرده که گویای عملکرد بهتر نسبت به صنایع بزرگ تولید وسایل نقلیه موتوری است. کاهش عرضه مواد و کالاهای واسطه‌‌‌ای در این صنعت موضوعی جدی است که خودروسازان جهان هنوز نتوانسته‌‌‌اند با آن کنار بیایند و همین باعث شده است تا به سطح تولید خود در دوره قبل از همه‌گیری نرسند.
چه خبر از چین؟
برآیند کلی عملکرد صنعتی چین مثبت است. اقتصادهای صنعتی در سه‌ماه اول سال 2022، پس از آنکه در دو فصل گذشته به افزایش پایدار رشد رسیدند، در فصل‌های سوم و چهارم 2021 رشدهای 6/ 3درصدی و 1/ 6درصدی را تجربه کردند. رشد تولید این بخشها در فصل اخیر 1/ 4درصد گزارش شده است. چین اما سطح رشد خود را در بخش ارزش‌افزوده صنعتی در سطح 5درصد حفظ کرده است. چینی‌‌‌ها موفق شده‌‌‌اند بالاتر از اقتصادهای با درآمد متوسط، اقتصادهای صنعتی و کشورهای با درآمد بالا، بالاترین سطح را در شاخص تولید صنعتی جهان کسب کنند. هرچقدر شرایط در چین و کشورهایی نظیر فیلیپین و لهستان مناسب بوده، شرایط تولید در آلمان، مالت، سریلانکا، برزیل و ایرلند بد بوده است.
