عراق در بن‌بست

به دنبال این رخدادها، مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق دیروز یکشنبه دستور تعطیلی تمامی موسسات رسمی به استثنای نهادهای امنیتی را صادر کرد. برخی ناظران می‌گویند به‌علت حضور و تحصن طرفداران جریان صدر در منطقه سبز عراق؛ جایی که اکثر ساختمان‌های اصلی دولتی و وزارتخانه و موسساتی چون دادگاه عالی و پارلمان در آن قرار دارند، امکان کمتری برای حضور کارمندان و فعالیت عادی موسسات وجود دارد. به همین دلیل، الکاظمی فرمان تعطیلی صادر کرد. این گمانه نیز مطرح شده است که این تعطیلی می‌تواند فرصت تنفسی به عراق درگیر با بحران و تنش‌های خیابانی باشد تا فضایی برای گفت‌وگو باز شود؛ فضایی که بسیاری از شخصیت‌های تراز اول عراقی و سران جریان‌های مختلف به آن دعوت کرده‌اند و خواستار تنش‌زدایی با خویشتن‌داری و گفت‌وگو بین طرف‌ها شده‌اند. برخی دیگر چنین گمانه‌زنی کرده‌اند که الکاظمی به علت گرمای شدید، روز یکشنبه را تعطیل کرده است. همچنین گفته شد که این تعطیلی به‌علت همزمان شدن با اول ماه محرم الحرام است. با این حال، دلیل تعطیلی هر چه باشد اما فرصتی برای تنفس و تنش‌زدایی میان نیروهای عراقی خواهد بود. محمد الحلبوسی، رئیس پارلمان عراق نیز روز شنبه از تعلیق جلسات پارلمان تا اطلاع ثانوی خبر داد.تنش در عراق در حالی شدت یافته است که مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق از آتشی سخن گفت که همه را خواهد سوزاند. در این میان، یکی از رهبران هیات هماهنگی از اقدامات این هیات برای گشودن کانال‌‌های گفت‌وگو با مقتدی صدر خبر داد. این منبع ارشد وابسته به هیات هماهنگی اعلام کرد که این رایزنی با رهبران ارشد جریان صدر برای بررسی طرح سیاسی با هدف مهار بحران کنونی و دیدار با صدر خواهد بود. منبع مذکور تاکید کرد که «عمار حکیم» و «هادی العامری» و «حیدر العبادی» روند گفت‌وگو را به پیش می برند. «محمود عبدالواحد» گزارشگر الجزیره، در گزارش 30ژوئیه در همین رابطه نوشت، معترضان بار دیگر در حمایت از مقتدی صدر رهبر بانفوذ شیعیان عراق به پارلمان عراق حمله کردند و دست‌کم 125نفر مجروح شدند. این امر نشان‌دهنده تشدید درگیری‌ها و بحران سیاسی در عراق است. هزاران نفر از هوادارانی که توسط صدر و جنبش او تجمع کردند، روز شنبه موانع بتنی را شکستند و قبل از ورود به پارلمان، وارد منطقه سبز شدند که در آن ادارات دولتی و نمایندگی‌های خارجی قرار دارد. این صحنه‌ها پس از تظاهرات مشابه در روز چهارشنبه رخ داد. اگرچه به گفته وزارت بهداشت، این‌بار حداقل 125نفر - 100 غیرنظامی و 25 نفر از نیروهای امنیتی - زخمی شدند. به نوشته الجزیره، حامیان صدر سنگ پرتاب کردند و پلیس با گاز اشک‌آور و شوکر پاسخ داد. یکی از معترضان به نام «ابو فواد» در میان جمعیت معترض که پلاکاردهایی با عکس صدر حمل می‌کردند، به خبرگزاری رویترز گفت: «ما خواستار دولتی عاری از فساد هستیم. این مطالبه مردم است.» عبدالواحد، خبرنگار الجزیره گفت که حامیان صدر «اکنون کنترل کامل مقر پارلمان را در دست دارند». عبدالواحد افزود: «آنچه این بار جدید است این است که آنها تا زمانی که به گفته خودشان خواسته‌هایشان برآورده نشود، قصد خروج ندارند.» قرار بود روز شنبه رای‌گیری درباره انتصاب السودانی به سمت نخست‌وزیری برگزار شود؛ اما این جلسه پس از حوادث روز چهارشنبه به حالت تعلیق درآمد. عبدالواحد گفت: «آنها نمی‌خواهند پارلمان السودانی را بپذیرد... آنها معتقدند [او] بدل نوری المالکی، نخست وزیر سابق است.» .عبدالواحد افزود: «بسیاری از معترضان مالکی را متهم می‌کنند که کشور را برای دو دوره زمانی که نخست وزیر بود، ویران کرده است.» این خبرنگار در بخش دیگری از گزارش خود افزود: «[ معترضان] می‌خواستند به مقر شورای عالی قضایی یورش ببرند؛ اما یکی از دستیاران صدر در آخرین لحظه به آنها دستور داد که عقب‌نشینی کنند.» عبدالواحد گفت: «به‌رغم درخواست‌‌های سیاستمداران برای حفظ صلح و پرهیز از خشونت، اما وضعیت بسیار آشفته و متشنج است.»

 بن‌بست سیاسی

جناح صدر از انتخابات اکتبر به‌عنوان بزرگ‌ترین فراکسیون پارلمانی بیرون آمد؛ اما همچنان از کسب اکثریت فاصله داشت. با گذشت 10ماه، بن‌بست بر سر استقرار دولت جدید ادامه دارد. احزاب سیاسی متخاصم نتوانستند به دوسوم اکثریت مورد نیاز برای انتخاب رئیس جمهور دست یابند؛ گام مهمی قبل از انتخاب نخست‌وزیر. پست نخست‌وزیری، بر اساس توافق، به رهبر اکثریت شیعه عراق می‌رسد. پس از به بن‌بست رسیدن مذاکرات، صدر بلوک خود را از پارلمان خارج کرد و اعلام کرد که از مذاکرات برای تشکیل دولت خارج می‌شود. خروج الصدر ده‌ها کرسی را به چارچوب هماهنگی، واگذار کرد.«آلیسا.جی.روبین» هم در گزارش 30ژوئیه در نیویورک‌تایمز نوشت، معترضان عراقی وفادار به روحانی شیعه و ناسیونالیست «مقتدی صدر» روز شنبه برای دومین‌بار در یک هفته در منطقه سبز بغداد تجمع کردند تا از تشکیل دولت جدید جلوگیری کنند.

آنها با عبور از موانع بتنی، از کنار نیروهای امنیتی عبور کردند تا وارد پارلمان عراق شوند. آنها صندلی‌های خالی نمایندگان را پر کرده و فریاد می‌زدند که از صدر حمایت می‌کنند. آنها در فریادهای خود می‌گفتند: «پسر محمد{پدر مقتدی صدر}، ما را هر کجا می‌خواهی ببر.» گزارشگر نیویورک تایمز اشغال پارلمان از سوی پیروان صدر را به «تصرف دولت» تشبیه کرد؛ به‌ویژه به این دلیل که پس از سپری شدن لختی از روز، برخی از حامیان وی برای مدت کوتاهی به ساختمانی که دفاتر قضات در آن قرار دارد، نقل مکان کردند.

در رسانه‌های اجتماعی، برخی از تحلیلگران عراقی ابراز نگرانی کردند که جمعیت معترض ممکن است منازل مخالفان سیاسی صدر را هدف قرار دهند. در اوایل تابستان امسال، صدر از اعضای پارلمانی وفادار به خود درخواست کرد تا استعفا کنند. این درخواست پس از آن بود که دادگاه فدرال حکم داد که دو‌سوم پارلمان باید بر سر نخست‌وزیر به توافق برسند و ائتلاف او نتوانسته آرای کافی برای کسی جمع کند. صدر فکر می‌‌کرد رقبایش از او خواهند خواست که برگردد؛ اما در عوض بزرگ‌ترین ائتلاف بعدی، شامل گروه‌های شیعی که برخی عناصر مسلح در میان آنها بود، کوشیدند تا جای خالی را با نامزدهای خود پرکنند و آماده تشکیل یک ائتلاف شوند.

«عباس کاظم» مدیر ابتکار عراق برای شورای آتلانتیک گفت که این ویژگی درون‌فرقه‌ای تنش کنونی است که آن را بسیار خطرناک می‌کند. او گفت: «در عراق، ما قبلا به شکلی بین فرقه‌‌ای اختلاف داشتیم - شیعیان در برابر اهل سنت، عرب‌‌ها در برابر کردها - اما اکنون به مکان خطرناک‌‌تری می‌‌رویم که واقعا رقابت‌هایی درون‌شیعی، درون کرد و درون سنی است.»

وی افزود: «مردم اختلافات با دیگران را تحمل می‌کنند؛ اما اختلافات درون یک فرقه یا قومیت همیشه یک مبارزه برای روح آن گروه است.» به نوشته روبین، گزارشگر نیویورک‌تایمز، صدر یک رویکرد دو وجهی داشت: از یکسو روزگاری «ارتش مهدی» را تشکیل داده بود و از مخالفان اشغال عراق از سوی آمریکایی‌ها بود و با «ارتش مهدی» به درگیری با آمریکایی‌ها می‌پرداخت.

از سوی دیگر، او بعدها از این رویکرد عقب‌نشینی کرد و آموخت که چگونه میلیون‌ها عراقی وفادار به او و خانواده روحانی مشهورش را با فرستادن به خیابان (هنگامی که می خواست فشار سیاسی اعمال کند) تحت کنترل درآورد. بسیاری از حامیان او احساس می‌کنند که خارجی هستند یا به چشم خارجی به آنها نگاه می‌شود. او روی وفاداری، تعداد آنها و شور و اشتیاقشان حساب می‌کرد تا کسانی را که در قدرت هستند، وادار به برآورده ساختن خواسته‌های خود کند. اما به نوشته این گزارشگر، صدر قضاوت درستی درباره آخرین وضعیت سیاسی نداشت.

اگرچه وارد پارلمان شد و کوشید تا نزاع سیاسی را از مسیر مدنی و پارلمان دنبال کند؛ اما در آنجا نیز نتوانست کاری از پیش ببرد و ازآنجاکه دید نمی‌تواند تصمیم خود مبنی بر کناره‌گیری از دولت را لغو کند و اکنون «خارجی» محسوب می‌شود، از گزینه‌ای که برای او باقی مانده بود، استفاده کرد؛ فرستادن لشکر حامیان خود به خیابان برای جلوگیری از ایجاد یک دولت جدید، درخواست اصلاحات و انتخابات جدید که می‌تواند یک‌بار دیگر انجام شود و قدرت را به این گروه برگرداند و بار دیگر او را وارد دولت کند.

«سرمد البیاتی» تحلیلگر سیاسی عراقی در مصاحبه‌ای گفت: «معترضان خواسته‌های متعددی را مطرح کرده‌اند که به نظر من خطرناک است.» به گفته او «این درخواست‌ها ممکن است باعث ایجاد هیجان در عراقی‌ها شود.» از جمله خواسته‌هایی که می‌تواند یک فراخوان باشد، می‌توان به اصلاح قانون اساسی برای تغییر نظام سیاسی عراق از پارلمانی به ریاستی و نیز تعیین یک دولت موقت که مسوول تغییرات قانون اساسی است و با برگزاری انتخابات زودهنگام موافقت دارد، اشاره کرد. همچنین بازخواست مقام‌های فاسد از دیگر درخواست‌های اوست. این مطالبات در روزهای اخیر از سوی افراد نزدیک به صدر در بیانیه‌ها یا توییت‌ها برشمرده شده است.