چرا لاستیک‌‏‏ها می‌ترکند؟

هواپیماها در آشیانه مبدأ می‌‌مانند

دوشنبه‌شب، 29 فروردین‌‌ماه سال جاری، یکی از لاستیک‌‌های عقب هواپیمای بوئینگ 737 شرکت هواپیمایی کاسپین که از اصفهان وارد مشهد شده بود، پس از فرود در باند فرودگاه مشهد ترکید. اول تیرماه سال جاری، پرواز مشهد-یزد در فرودگاه بین‌‌المللی شهید هاشمی‌‌نژاد دچار حادثه شد و به‌دلیل ترکیدگی چرخ‌‌ها زمین‌گیر شد. اول مرداد ماه جاری، لاستیک یکی از چرخ‌‌های هواپیمای بوئینگ737 شرکت هواپیمایی سپهران در پرواز شیراز - تهران زمان برخاستن ترکید. 7 مردادماه جاری نیز هواپیمای شرکت آتا که مشهد را به مقصد نجف ترک کرده بود، پس از برخاستن، دچار ترکیدگی لاستیک چرخ شد و پرواز معلق شد. 10مردادماه جاری، از ترکیدن 2لاستیک هواپیمای شرکت سپهران به‌دلیل نقص فنی در چرخ هنگام ورود به پارکینگ فرودگاه بین‌المللی شهید هاشمی نژاد مشهد خبر داد. با توجه به رشد صعودی این سوانح و حوادث، دفتر بررسی سوانح سازمان هواپیمایی کشوری، مقصر اصلی را گرمای هوا، سوخت‌‌گیری هواپیماها تا حداکثر مجاز پر کردن تانکر سوخت و کیفیت نامناسب رنگ روی باند فرودگاه معرفی کرده است.

لاستیک‌‌های روکش‌‌دار؛ بلای جان هواپیماها

با توجه به تعدد اتفاقات رخ‌داده و اظهارنظر کارشناسی سازمان هواپیمایی کشوری مبنی بر زیر سوال بردن استاندارد فرودگاه و به‌طور خاص فرودگاه هاشمی‌‌نژاد مشهد، کاپیتان هوشنگ شهبازی، خلبان و مهندس پرواز در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» این ادعا را قویا رد می‌‌کند و می‌‌گوید: «استاندارد آسفالت استفاده‌شده در فرودگاه‌ها متفاوت از سایر مراکز است و کد تایید دارند. به‌طور خاص استاندارد میزان سفتی و سختی آن مشخص است.» به گفته او، استانداردها تعیین می‌‌کند که چه میزان فشار را تحمل می‌‌کند و هواپیما با چه تعداد چرخ، چه میزان فشاری را به باند تحمیل می‌‌کند. در شرایطی که این استانداردهای ایکائو پاس نشود، آن فرودگاه تعطیل می‌شود و اجازه پرواز به آن داده نمی‌‌شود. با توجه به آنکه فرودگاه مشهد بین‌‌المللی است، باید بالاترین استاندارد کشوری و جهانی را داشته باشد؛ در غیر این صورت تعطیل می‌‌شود. کاپیتان شهبازی، دلیل ترکیدن لاستیک‌‌ هواپیماها طی ماه‌های اخیر را که رشد صعودی داشته است، فرسودگی لاستیک‌‌ها و عدم تعویض به موقع آنها می‌‌داند. او می‌‌گوید: «شرکت‌های هواپیمایی به‌دلیل گرانی و تحریم‌‌ها توان خرید لاستیک‌‌های اصل را ندارند و معمولا از لاستیک‌‌های recapاستفاده می‌‌کنند. این نوع لاستیک‌‌ها روکش می‌‌شود و چندباره و تا لحظه آخر استفاده می‌‌شود.» به گفته او بازار سیاه، شانس دیگر شرکت‌های هواپیمایی برای خرید لاستیک‌‌های غیرمرغوب با قیمت بالاست؛ چراکه ایران امکان معامله با شرکت‌های معتبر و اصلی را ندارد. در عین حال که تحریم‌‌ها شرکت‌های ایرانی را محدود کرده است، صنعت هوایی نیز برای دولت هیچ اهمیت و اولویتی ندارد. به این دلیل هیچ رسیدگی خاصی به وضعیت آن نمی‌‌شود.

فرودگاه مقصر است

در گزارش دفتر بررسی سوانح سازمان هواپیمایی کشوری آمده است: فرودگاه شهید هاشمی‌نژاد مشهد دو بانده است که همه سوانح ترکیدگی لاستیک در باند اصلی آن، باند «13 چپ» رخ داده است. باند فرعی فرودگاه مشهد (13 راست) به‌دلیل نزدیکی به ساختمان‌های فرودگاه و داشتن موانع پروازی کمتر مورد استفاده قرار می‌‌گیرد و امکان جایگزینی طولانی مدت با باند اصلی را ندارد. در بررسی لاستیک‌‌ها آنها از شرکت‌های معتبر بودند. بنابراین مبحث کارخانه و مواد سازنده مورد تمرکز قرار نگرفت.

برخی چرخ‌‌ها اوورهال شده‌‌اند و برخی هم نوسازند؛ اما در این حوادث برخی چرخ‌‌های نو هم آسیب دیده‌‌اند که گزینه نو نبود چرخ و وجود عوامل دیگر را تایید می‌‌کند. تعداد زیادی از این رویدادها به هنگام خیزش هواپیما روی باند برای پرواز و قبل از بلند شدن آن و در سرعت بالای هواپیما و چرخ‌‌ها حادث شده که خلبانان برابر دستورالعمل‌‌ها موظف به پرواز بوده‌‌اند و با توجه به وزن زیاد هواپیماها در این مرحله، مجبور به حفظ ارتفاع ثابت برای سوزاندن سوخت و کاهش وزن هواپیما شده‌اند. در برخی از پروازهای خارجی و داخلی مشاهده شده که برای سوخت گیری کم در ایستگاه‌های خارجی یا ذخیره زمان در ایستگاه‌های مقصد، خلبانان نسبت به درخواست حمل سوخت اضافه برای مسیر بعد (Tankering Fuel) اقدام کرده که این رفتار در صورت رعایت بیشترین وزن مجاز هواپیما، غیرمجاز نیست. شرایط گرما و ارتفاع زیاد فرودگاه‌های کشور به‌طور مستقیم در وقوع رویدادها تاثیر داشته است. فرودگاه شهید هاشمی‌‌نژاد مشهد توسط شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران بهره‌‌برداری می‌‌شود که تا کنون این فرودگاه برابر الزامات جدید مقررات فرودگاهی سازمان هواپیمایی کشوری موفق به دریافت گواهینامه فرودگاهی نشده است. گزارش‌های بررسی حوادث سازمان نشان می‌‌دهد کیفیت نقاشی روی باند اصلی مناسب نبوده و علاوه بر تولید FOD، برجستگی‌‌هایی نیز به‌وجود آورده که لاستیک چرخ‌‌های هواپیماها را در وزن و سرعت زیاد دچار مشکل می‌‌کند. پس از سانحه خروج از باند هواپیمای ‌ام دی 83 شرکت هواپیمایی زاگرس در سال1394 و حادثه ترکیدگی لاستیک هواپیمای بویینگ737 شرکت هواپیمایی سپهران در سال1400، توصیه ایمنی برای ارتقای کیفیت سطح باند اصلی فرودگاه مشهد شامل قدرت ترمزگیری و رنگ آمیزی صادر شده که تاکنون اقدامات اصلاحی انجام نشده است. سهم فرودگاه از خسارات وارده به ایرلاین‌‌ها مشخص شده است و شرکت فرودگاه‌ها باید به شرکت‌های هواپیمایی خسارت بدهد.