تایید دوم رکود تولید

دومین تاییدیه سقوط تولید در تیرماه منتشر شد. بنا بر آمار منتشرشده از سوی مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس که توسط پژوهشکده پولی بانک مرکزی تهیه شده، گزارش شاخص تولیدات بورسی در چهارمین ماه از سال 1401 تایید می‌کند که اوضاع بخش صنعت بسامان نیست؛ ضمن اینکه در بخش معدن شرایط بدتر است. تولید و فروش صنایع در تیرماه امسال گرچه نسبت به تیر سال 1400 بهتر شده؛ اما نسبت به خرداد وضعیت کاملا نزولی است.

در برخی رشته‌فعالیت‌‌‌ها، فروش حتی نسبت به تیرماه سال قبل بدتر شده است. در بخش معدن شرایط بدتر از بخش صنعت است و هم تولید و هم فروش روندی کاهشی به خود گرفته‌اند. داده‌‌‌های شاخص تولیدات بورسی در حالی وضعیت رو به افول بخش تولید در تابستان 1401 را نشان می‌دهد که نتایج آخرین دور از گزارش شاخص مدیران خرید در تیرماه 1401، ابهام گسترده فعالان اقتصادی نسبت به آینده را نمایش داد؛ وضعیتی که عمدتا به دلیل کمبود نقدینگی و کاهش فروش، سیاستگذاری‌‌‌های خطا در داخل کشور، فشار تحریم و دسترسی اندک بنگاه‌‌‌های داخلی به بازارهای صادراتی و وقوع مشکلاتی نظیر جنگ اوکراین و کاهش تقاضای جهانی برای فلزات اساسی و مواد اولیه رخ داده است. به‌جز این موارد، در گزارش شاخص تولیدات بورسی تاکید شده که یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش تولید و فروش در تیرماه نسبت به ماه قبل، قطعی برق صنایع است که در گزارش‌‌‌های ماهانه نیز شرکت‌ها به این مشکل اشاره‌‌‌ کرده‌‌‌اند؛ موضوعی که گرچه همچون سال گذشته به اصناف و کل صنایع کشیده نشده، اما بنگاه‌‌‌های صنعتی و معدنی بسیاری را قربانی خود کرده است.

از آنجا که پیش‌تر شائبه کاهش تولید کشور در تیرماه امسال نسبت به ماه قبل از آن در گزارش شامخ (شاخص مدیران خرید) مطرح شده بود، گزارش شاخص تولیدات بورسی نشان می‌دهد که صنایع نسبت به ماه قبل بیش از 5درصد و معادن نسبت به ماه قبل بیش از 34‌درصد کاهش تولید را تجربه کرده‌‌‌اند. از منظر فروش نیز که مشکل حادی پیش‌روی صنایع است و فعالان اقتصادی بارها از کاهش چشمگیر کاهش قدرت خرید مصرف‌کنندگان داخلی و اثر آن بر درآمد خود گلایه کرده بودند، تیر1401 ماه خوبی نبوده است. در این ماه در مقایسه با خرداد، هم بخش معدن و هم بخش صنعت با افت فروش بالغ بر 11‌درصد روبه‌رو شده‌‌‌اند.

این وضعیت در شرایطی در بخش صنایع و معادن تجربه شده که سیاست‌‌‌های پولی-مالی خطا طی سال‌های اخیر حجم بالایی از تورم را به اقتصاد پمپاژ کرده است و این وضعیت کماکان ادامه دارد؛ موضوعی که اثر شدیدی بر عطش صنایع برای سرمایه در گردش ایجاد می‌کند. «دنیای‌اقتصاد» پیش‌تر بارها گزارش‌هایی از اثر سوء این رویه بر بخش صنایع و معادن منتشر کرده و تبعات این رویکرد در مدیریت بخش اقتصاد را یادآور شده بود. از آنجا که عمده 15رشته‌فعالیت حاضر در بورس که در این گزارش موردتاکید قرار گرفته‌‌‌اند، با مقوله سرکوب قیمت روبه‌رو هستند، ناتوانی صنایع در تعدیل قیمت محصولات خود همپای تورم مشکل دیگری است که شرایط مالی صنایع را با چالش روبه‌رو خواهد کرد.

در تیر 1401در مقایسه با تیر 1400، در بین رشته‌فعالیت‌‌‌های صنعتی، مناسب‌‌‌ترین شرایط را رشته‌‌‌فعالیت‌‌‌هایی نظیر «منسوجات»، «ماشین‌آلات و تجهیزات»، «کاشی و سرامیک» و «کک و پالایش» داشته‌‌‌اند. در عین حال، بدترین عملکرد در بین صنایع در تیرماه 1401 مربوط به صنایعی نظیر «شیمیایی به‌جز دارو» و «لاستیک و پلاستیک » بوده است. از منظر مقایسه با خرداد 1401 هم شرایط به شکلی بوده که عمده صنایع وضعیت بدتری پیدا کرده‌‌‌اند، منتهی شرایط تولید در رشته‌‌‌فعالیت‌‌‌هایی نظیر «خودرو و قطعات»، «سایر کانی‌های غیرفلزی»، «فلزات پایه» و «سیمان» بدتر بوده است.

در بخش خودروسازی افزایش فروش محصولات تجاری و سنگین در تیر مشهود است؛ هرچند تولید در بخش‌‌‌های سواری و قطعه‌‌‌سازی نسبت به خرداد آشکارا کمتر شده است. گزارش شاخص تولیدات بورسی نشان می‌دهد که در تیرماه1401 شاخص تولید رشته‌‌‌فعالیت خودرو و قطعات برمبنای شرکت‌های بورسی نسبت به ماه مشابه سال قبل افزایش 4/ 13درصدی داشته؛ ولی نسبت به ماه قبل کاهش 3/ 17درصدی را تجربه کرده است. همچنین شاخص فروش آن نسبت به ماه مشابه سال قبل افزایش 9/ 10درصدی و نسبت به ماه قبل کاهش 2/ 15درصدی داشته است. گزارش نشان می‌دهد که نسبت به ماه مشابه سال قبل، تنها خودروی سنگین در شاخص تولید و فروش افزایش داشته است، درصورتی که مطابق گزارش، سه زیربخش صنعت خودرو و قطعات نسبت به ماه قبل کاهش چشمگیر در شاخص تولید و فروش را در صورت‌های مالی خود گزارش کرده‌‌‌اند.

در بخش فلزات اساسی نیز که 90‌درصد صادرات معدن و صنایع معدنی کشور متعلق به آن است، در تیرماه1401 نسبت به خرداد شرایط مناسب نبوده است. شاخص تولید رشته‌‌‌فعالیت فلزات پایه برمبنای شرکت‌های بورسی، نسبت به ماه مشابه سال قبل افزایش 2/ 20درصدی و نسبت به ماه قبل کاهش 3/ 15درصدی داشته است. همچنین شاخص فروش این بخش نسبت به ماه مشابه سال قبل کاهش 7/ 9درصدی و نسبت به ماه قبل کاهش 7/ 26درصدی داشته است. دلیل اصلی کاهش شاخص فروش رشته‌‌‌فعالیت فلزات پایه نسبت به ماه مشابه سال قبل، کاهش فروش گروه شمش در تیرماه1401 بوده است. در حالی که همه گروه‌‌‌ها نسبت به ماه قبل کاهش تولید و فروش داشته‌‌‌اند. به نظر می‌رسد گزارش پیشین انجمن ملی تولیدکنندگان فولاد مبنی بر مصرف 89درصدی تولیدات صنایع فولاد کشور در داخل با شواهد شامخ و شاخص تولیدات بورسی همخوانی دارد و کاهش چشمگیر توان صادراتی کشور در صنایع فلزات اساسی طی ماه‌‌‌های پس از وقوع جنگ اوکراین و استفاده از ابزار دامپینگ توسط روسیه در بازار فلزات را که منجر به کاهش خریداران ایران شده است، تایید می‌کند.

جزئیات آماری گزارش تولیدات بورسی

کارشناسان مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس برمبنای شاخص تولیدات بورسی تحلیلی از وضعیت بخش صنعت و معدن در تیرماه 1401 ارائه کرده‌‌‌اند. در این گزارش تاکید شده است که تحلیل روند رشد بخش صنعت و معدن از جنبه‌‌‌های مختلف، عاملی کلیدی در تحلیل‌‌‌های خرد و کلان اقتصادی و یکی از ارکان تصمیم‌گیری در حوزه اقتصاد است. شاخص تولید بخش صنعت به دلیل تاثیر نوسانات سطح فعالیت صنعت بر بخش‌‌‌های دیگر اقتصاد، به‌عنوان شاخص مهم اقتصادی کوتاه‌‌‌مدت مورد استفاده قرار می‌گیرد. مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس شورای اسلامی به صورت ماهانه شاخص تولید، فروش و قیمت شرکت‌های بورسی را محاسبه می‌کند. اهمیت این شاخص به‌روز برای اقتصاد ایران که تحولات زیادی دارد بیشتر خواهد بود؛ چرا که بازخورد شوک‌‌‌های واردشده به اقتصاد ایران و واکنش‌‌‌های سیاستگذاران باید در تواتر کمتر از فصل مورد رصد قرار گیرد؛ این در حالی است که آمار رسمی بخش حقیقی به صورت فصلی و با تاخیر ارائه می‌شود.

طی تیرماه 1401، شاخص تولید شرکت‌های صنعتی بورسی نسبت به ماه مشابه سال قبل با افزایش 5/ 8درصدی و نسبت به ماه قبل با کاهش 2/ 5درصدی مواجه شده است. در این ماه نسبت به ماه مشابه سال قبل، 13رشته فعالیت در شاخص تولید، افزایش و دو رشته فعالیت در شاخص تولید کاهش داشته‌‌‌اند. رشته فعالیت‌‌‌های «منسوجات»، «ماشین‌آلات و تجهیزات»، «کاشی و سرامیک» و «کک و پالایش» بیشترین سهم را در افزایش شاخص تولید نسبت به ماه مشابه سال قبل و رشته فعالیت‌های «شیمیایی به‌جز دارو » و «لاستیک و پلاستیک» بیشترین سهم را در کاهش شاخص تولید داشته‌اند.

همچنین طی تیرماه 1401 نسبت به ماه قبل، از بین 15رشته فعالیت صنعتی بورسی تنها چهار رشته‎فعالیت در شاخص تولید افزایش داشته‌اند و 11رشته فعالیت کاهش در شاخص تولید را ثبت کرده‌اند؛ رشته فعالیت‌های «خودرو و قطعات»، «سایر کانی غیرفلزی»، «فلزات پایه» و «سیمان» بیشترین سهم را در کاهش شاخص تولید داشته‌اند. یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش تولید در تیرماه نسبت به ماه قبل، قطعی برق صنایع عنوان شده که در گزارش‌های ماهانه نیز شرکت‌ها به این مشکل اشاره کرده‌اند. شاخص تولید شرکت‌های معدنی بورسی هم نسبت به ماه مشابه سال قبل با کاهش 9/ 3درصدی و نسبت به ماه قبل با کاهش 1/ 34درصدی مواجه شده است.

طی تیرماه 1401، شاخص فروش شرکت‌های صنعتی بورسی نسبت به ماه مشابه سال قبل با افزایش 8/ 2درصدی و نسبت به ماه قبل با کاهش 7/ 11درصدی مواجه شده است. در این ماه نسبت به ماه مشابه سال قبل 10رشته فعالیت در شاخص فروش، افزایش و پنج‌رشته فعالیت در شاخص فروش کاهش داشته‌اند. رشته فعالیت‌های «ماشین‌آلات و تجهیزات»، «کاشی و سرامیک»، «تجهیزات برقی» و «منسوجات» بیشترین سهم را در افزایش شاخص فروش نسبت به ماه مشابه سال قبل و رشته فعالیت‌های «دارو» و «شیمیایی به‎جز دارو» بیشترین سهم را در کاهش شاخص فروش داشته‌اند. همچنین در این ماه نسبت به ماه قبل، تنها دو رشته فعالیت «کک و پالایش» و «غذایی و آشامیدنی به‌جز قند و شکر» در شاخص فروش افزایش داشته‌اند و سایر رشته فعالیت‌ها با کاهش فروش مواجه شده‌اند؛ بیشترین سهم در کاهش شاخص فروش متعلق به رشته فعالیت‌های «تجهیزات برقی» و «ماشین‌آلات و تجهیزات» و «فلزات پایه» بوده است. شاخص فروش شرکت‌های معدنی بورسی هم نسبت به ماه مشابه سال قبل با افزایش 5/ 12درصدی و نسبت به ماه قبل با کاهش 1/ 11درصدی مواجه شده است.

در تیرماه 1401 شاخص قیمت ماهانه فعالیت‌های صنعتی بورسی 6/ 0درصد افزایش یافت و رشد نقطه به نقطه شاخص به 1/ 48‌درصد رسید. میانگین سالانه شاخص قیمت 6/ 59‌درصد افزایش یافته است، رشته‌فعالیت‌های «دارو» و «سیمان» بالاترین نرخ رشد ماهانه را در شاخص قیمت داشته‌‌‌اند.

به طور کلی می‌‌‌توان رشته‌‌‌فعالیت‌‌‌های صنعتی را از زاویه آمارهای بورسی این‌گونه تحلیل کرد که بخش صنعت به دلیل کاهش اثر خاموشی در تابستان امسال، در تیر 1401 وضعیتی بهتر از پارسال دارد؛ اما خاموشی‌‌‌ها همچنان اثر بدی روی بخش تولید داشته‌، فعالیت صنعتی و معدنی نسبت به ماه قبل یعنی خرداد 1401 در کشور کاملا مشهود است و این وضعیت با داده‌‌‌های شامخ صنعت و اقتصاد که در روزهای گذشته از سوی مرکز پژوهش‌‌‌های اتاق بازرگانی ایران منتشر شد، همخوانی دارد. البته وضعیت معدن بدتر از صنعت است و کاهش فروش این بخش چشمگیر به نظر می‌رسد.