سلول‌های بنیادی از مغز استخوان تا موی سر

فرزانه صدقی

دکتر شفیعیان، تقسیم غیرمتقارن (برخلاف سلول‌های معمولی)، تکثیر فراوان و قابلیت تبدیل به سلول‌های رده پایین‌تر برای سایر نقاط بدن را از مهم‌ترین شاخصه های اصلی سلول‌های بنیادین برشمردو با توجه به اینکه طی هشت سال اخیر این سلول‌ها برای درمان بیماری‌های پوست و مو کاربرد  یافته اند،گفت: یکی از کاربردهای استفاده از این سلول‌ها در بیماری همچون لک و پیس است که فرد بیمار رنگدانه‌های پوستش را از دست می‌دهد (یک درصد جامعه مبتلا به این بیماری هستند و مشخصه اصلی آن وجود لکه‌های سفید در نقاط بدن است).

در این روش بیماران به دو گروه ضایعات کمتر از 150 سانتی‌متر مربع و ضایعات گسترده تقسیم می‌شوند.

این محقق پژوهشکده رویان افزود: در بیماران با ضایعات کمتر از 150 سانتی‌متر مربع ابتدا لایه‌ای نازکی از پوست جدا و سلول های آن تفکیک می‌شود .سپس سلول‌ها شمارش و کیفیت آنان بررسی می‌شود و در نهایت به محل لکه های سفید پوست تزریق می‌شوند.

این متخصص پوست و مو اظهار داشت: همچنین در بیماران با ضایعات گسترده، این سلول‌ها پس از برداشته شدن، در یک محیط آزمایشگاهی کشت داده  و پس از گذشت چند ماه به محل ابتلا انتقال داده می‌شوند .

پس از گذشت چند هفته روند رنگدانه‌سازی شروع  وسپس با گذشت 6 الی 12 ماه رنگ پوست به شکل طبیعی بر می گردد. به گفته وی حدود  70 درصد این بیماران به روش‌های متداول درمان‌های دارویی موضعی و خوراکی بهبود پیدا می کنندو 30 درصد بیماران به درمان‌های لیزر، نور درمانی و  پیوند پوست نیاز پیدا می کنند.

گروه زیادی از بیماران  با این روش ها بهبود می یابند. گروه کمی به هیچ یک از این روش ها پاسخی نشان نمی دهند و راه درمانی موثری برای این افراد وجود ندارد.

در نهایت با به کارگیری سلول‌های بنیادی پوست می‌توان این بیماری را معالجه کرد. 

پیشگامان این روش

دکتر شفیعیان با اشاره به اینکه تاکنون 400 بیمار در ایران تحت پوشش این روش درمان قرار گرفته و در مجموع حدود 6 هزار نقطه بیماری توسط این روش درمان شده است، گفت: هم‌اکنون کشورهای هند، چین، آمریکا و انگلستان از پیشگامان این روش درمانی هستند اما کمتر وارد این حیطه به عنوان روش درمانی نشده‌اند و بیشتر در زمینه چاپ مقالات در این زمینه فعالیت می کنند. شاید بتوان گفت کشور ایران یکی بزرگ‌ترین مراکز  سلول درمانی این بیماری می باشد. 

درمان سوختگی‌ها وجوش های عمیق

وی استفاده ازسلول‌های بنیادی را از عوامل مهم درمان جوشگاه‌ها(اسکار) دانست و افزود: هم‌اکنون مهم‌ترین سلولی که در این زمینه استفاده می‌شود فایبر و بلاست (سلول اصلی لایه میانی پوست یا درم) است که وظیفه تولید کلاژن و برخی الیاف دیگر پوست را برعهده دارد و با آزاد کردنن واسطه‌های شیمیایی از جمله سایتوکاین‌ها روی اجزای دیگر پوست از جمله لایه سطحی پوست (اپیدرم) تاثیر مستقیم دارند.

این متخصص پوست و مو اظهار داشت: در ضایعات التهابی پوست همچون جوش‌های عمیق، سوختگی‌ها، بریدگی‌ها، قدرت پوست برای ترمیم ضایعه کافی نیست در نتیجه با تشکیل الیاف غیرعادی در محل ترمیم، شکل غیرعادی(اسکار) به وجود می آید.

دکتر شفیعیان تصریح کرد: هم‌اکنونن برای ترمیم ضایعات پوستی روش‌های محدودی وجود دارد که غالبااثربخشی کاملی ندارند به عنوان مثال برای ترمیم اسکار جوش‌های صورت، روش‌های متداولی همچون لیزر، جراحی ، تراشیدن پوست و پیلینگ شیمیایی عمیق، اغلب کارایی کاملی ندارند .

بنابراین می توان از سلول‌های فیبروبلاست  دربهبود ضایعه استفاده کرد. وی یادآور شد: در این روش قطعه کوچکی از پوست به ابعاد mm 5/3× 5/3 از ناحیه پشت گوش فرد برداشته می‌شود و با تفکیک سلول های آن، سلول‌های درم کشت داده می‌شوند و به تعداد کافی تکثیر و در محل اسکار‌های پوست تزریق می‌شوند؛ معمولا سه نوبت تزریق با فواصل 1 الی 5/1 ماه نیاز است.

چند ماه پس از آخرین تزریق، ترمیم‌ پوست در آن محل شروع می‌شود( ترمیم ایجاد‌شده ماندگاری دایمی دارد). 

به گفته وی مشابه این روش در سایر اسکار‌ها حتی زخم‌های هایپرتروفیک یا کلوئید نیز استفاده می‌شود. 

جوان‌سازی پوست 

این محقق پژوهشگاه رویان با اشاره به اینکه این سلول‌ها در جوان‌سازی پوست و برطرف کردن چین و چروک اطراف دهان، چشم، خطوط اخم، پیشانی، گردن و ناحیه گونه کاربرد دارند، گفت: برای جوان‌سازی پوست نیز باید mm 5/3× 5/3 پوست از پشت گوش برداشته، تکثیر و در سه نوبت تزریقق انجام بشود.

اثربخشی نیز معمولا چند هفته پس از تزریق سوم آغاز می‌شود و به تدریج بر میزان آن افزوده می‌شود (برخلاف سایر روش‌های تزریقی). حداقل اثربخشی این سلول‌ها سال متصور است. 

توقف ریزش مو

وی همچنین با اشاره به کاربرد سلول‌های بنیادی در توقف ریزش مو اظهار داشت: در حال حاضر ریزش مو بنابر علل مختلفی در دو گروه آقایان و خانم‌ها متفاوت است.

اغلب ریزش مو در آقایان وابسته به هورمون مردانه و ژنتیک مستعد است که پس از سن بلوغ در هر سنی می‌تواند آغاز شود و باا الگوی مختلفی (همیلتون شامل گروه 1 تا 7) که به صورت استاندارد تعریف شده است، خود را پدیدار کند.

در خانم‌ها نیز ریزش مو می‌تواند مشابه علت آقایان وابسته به هورمون و یا جنبه ارثی و ژنتیکی و یا سایر عوامل همچون فقر و کمبود ذخایر آهن باشد. 

دکتر شفیعیان بیان کرد: در مجموع الگو ریزش مو خانم‌ها براساس درجه‌بندی لودویک به سه درجه (1 تا 3) تقسیم‌بندی می‌شود.

این متخصص پوست و مو، اتوایمیونیتی(خود ایمنی) را یکی دیگر از علل ریزش مو در آقایان و خانم‌ها ذکر کرد و گفت: در حال حاضر تمرکز درمانی با استفاده ازز سلول‌های بنیادی بر روی ریزش موی سر غیروابسته به سیستم ایمنی است به عبارتی فرم ریزش مو طبیعی برای خانم‌ها و ریزش مو وابسته به هورمون وابسته به آقایان است. 

دکتر شفیعیان رشد(آناژن)، توقف (کاتاژن)، ریزش ( تلوژن) را سه سیکل مو عنوان کرد و افزود: بنابر تحقیقات دو دهه سلول‌های لایه میانی پوست زیر مو (درم پاپیلار) نقش عمده‌ای در بازسازی و ترمیم مجدد موی سر دارد.

تحقیقات سالهای گذشته نیز نشان دادن می توان با تزریق  این سلول‌هاا در مدل حیوانی  موی جدیدی در مناطقی از پوست که حتی به طور طبیعی نیز ریشه ندارد (همچون ناحیه کف دست)، ایجاد کرد.

وی یادآور شد: همچنین با استفاده از این سلول‌ها، در گروهی از موش‌ها به نام نیودمایز که فاقد هرگونه مو بودند ، امکان رشد مو فراهم شد . ظرف سالهای اخیر نیز این تحقیقات در مدل‌های انسانی نیز پیگیری شده است و به نظر می‌رسد در آینده نه چندان دور، نتایج قابل قبولی از این سلول‌ها ارایه بشود.

به گفته وی در این روش نیاز به کاشت مو همچون سایر روش‌های متداول  نیست. در این روش فقط با تزریق سلول به زیر پوست، ریشه مو پدیدار می‌شود.

به گفته وی همچنین سایر روش‌ها همچون استفاده از لیزر محرک مو، استفاده از مزوتراپی، ماساژدادن،گرم کردن پوست سر و استفاده از اشعه مادون قرمز و موارد مشابه آن هنوز به عنوان روش قابل قبول درمان توسط جامعه پزشکی پذیرفته نشده است.

در مواردی هم که ریزش مو با منشا اتوایمنونیتی پدیدار شده‌اند، استفاده از داروهای تعدیل‌کننده و گاهی سرکوب‌کننده سیستم ایمنی اغلب موارد منجر به درمان بیماری می شود. 

درمان سرطان‌های پوستی

دکتر شفیعیان در خصوص کاربرد سلول‌های بنیادی در درمان سرطان‌های پوستی نیز گفت: هم‌اکنون درمانهای مختلفی برای سرطان‌های پوست وجود دارد.

در برخی از سرطان های پیشرفته ممکن است از ژن درمانی بتوان سود جست. بدین معنا که ابتدا سلول‌های هدف از پوست استخراج و ژنن معیوب (ژنی که باعث پدیدار شدن سرطان می‌شود) در محیط آزمایشگاهی با استفاده از عوامل انتقال ژن یا تخریب‌کننده یک ژن و یا چسباندن یک ژن (شامل ویروس یا ذرات نانو) ترمیم و به داخل بدن انتقال داده می‌شوند.

وی درخصوص سایر روش های درمانی تصریح کرد: روش دیگر استفاده از سلول‌هایی است که به سلول‌های تومورال حمله می‌کنند.

همچنین استفاده از واکسن سلولی برای پیشگیری از انواع سرطان پوست در افراد مستعد به این بیماری از دیگر روش های درمانی محسوب می شود. 

ترمیم  سوختگی حاد 

وی با اشاره به کاربرد فراوان این سلول‌ها در درمان سوختگی‌های حاد و وسیع که پوست کافی برای پوشاندن شان وجود ندارد، گفت: در حال حاضر در برخی از نقاط دنیا تولید پوست الوگرافت و اتولوگ وجود دارد و انجام می‌شود بدین‌گونه که در محل‌های سوختگی نیازمند به پیوند پوست از پوست خود فرد پوشش داده می شود و درر صورت امکان زمان کافی از کشت سلول‌های پوستی فیبروبلاست و کراتینوسایت خودی و در مواردی که زمان اندک باشد از پوشش های غیر خودی استفاده می‌شود؛ این امر موجب کاهش مرگ و میر و عوارض ناشی از سوختگی‌های عمیق و وسیع می‌شود.

دکتر شفیعیان در خصوص پیوند پوست و مو از یک فرد به فردی دیگر (الوگرافت) گفت: هم‌اکنون این روش در برخی از کشورها با ایجاد بانک سلول از یک فرد به فرد دیگری قابل استفاده است.

در موارد زیبایی به علت وجود زمان کافی این امکان وجود دارد که سلول‌ها خود فرد کشت داده شود.  این متخصص پوست و مو در خصوص سایر روش‌های متداول پیوند مو نیز افزود: در حال حاضر پیوند مو با استفاده از لیزر نسبت به پیوند مو به روش متداول مزیتی ندارد.