۳ چالش تولید در بهار ۱۴۰۱

 با این‌حال، یافته‌‌های گزارش بازوهای آماری و پژوهشی اتاق ایران نشان می‌دهد که میانگین ظرفیت تولیدی (واقعی) بنگاه‌‌های اقتصادی شرکت‌کننده در فصل بهار 1401 معادل 51/ 39‌درصد بوده است که این عدد در زمستان 1400 معادل 41درصد بود. براین مبنا افت 5/ 1درصدی ظرفیت تولید واقعی صنایع، تایید دیگری بر روند رو به نزول بخش تولید است که از سال گذشته شروع شده و در بهار امسال شدت گرفته است. به‌رغم کمرنگ شدن اثر کرونا بر صنایع و کسب‌وکارها، فشار بر فعالیت‌‌های اقتصادی افزایش یافته است. سه‌عامل در فرسایش بیش از پیش محیط کسب‌وکار نقش پررنگی داشته‌‌اند. طبق گزارش مرکز پژوهش‌‌های اتاق ایران، در بهار 1401، فعالان اقتصادی مشارکت‌‌کننده در این پایش، به‌ترتیب سه مولفه «غیرقابل پیش‌بینی بودن و تغییرات قیمت مواد اولیه و محصولات»، «بی‌‌ثباتی سیاست‌‌ها، قوانین و مقررات و رویه‌‌های اجرایی ناظر بر کسب‌وکار» و «دشواری تامین مالی از بانک‌ها» را نامناسب‌‌ترین مولفه‌‌های محیط کسب‌وکار کشور نسبت به سایر مولفه‌‌ها ارزیابی کرده‌‌اند؛ این یعنی همزمانی تورم و تحریم با سیاستگذاری‌های خطا در داخل و نابسامانی‌‌های اداری موجب شده است تا افق دید صنایع کاهش و تشنگی آنها برای نقدینگی افزایش یابد. تلفیق این عوامل نیز در نهایت سبب افول بیش از پیش امنیت سرمایه و سهولت کسب‌وکار شده و خود را در قالب نزول شاخص ملی محیط کسب‌وکار نشان داده است.

براساس نتایجی که مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران از پایش ملی محیط کسب‌وکار ایران در بهار 1401 منتشر کرده، رقم شاخص ملی در این فصل 07/ 6 (نمره بدترین ارزیابی 10 است) محاسبه شده که به‌‌مراتب از وضعیت این شاخص در ارزیابی فصل قبل از آن 24/ 0واحد (زمستان 1400 با میانگین 83/ 5) نامساعدتر است. محیط کسب‌وکار ایران البته نسبت به بهار سال قبل نیز نزولی بوده و افتی نزدیک به 3درصد را تجربه کرده است. به این ترتیب می‌‌توان ادعا کرد که شرایط برای سرمایه‌گذاری، فعالیت اقتصادی، تولید و تجارت در کشور در بهار امسال بدتر از زمستان سال قبل بوده و از بهار 1400 هم سخت‌‌تر شده است. بدترین فشار از این وضعیت را صنایع کوچک یا همان smeها تجربه کرده‌‌اند، از سوی دیگر بنگاه‌‌های بزرگ فشار کمتری را از فضای کنونی تولید و تجارت در کشور دریافت کرده‌‌اند؛ این یعنی وضعیت فعلی محیط کسب‌وکار کشور از منظر تعداد کارکنان شاغل در بنگاه‌‌های ایران به ضرر واحدهای کوچک و بنگاه‌‌های قدیمی است. بنابر آمارهای منتشرشده در گزارش شاخص ملی محیط کسب‌وکار در بهار 1401، بنگاه‌‌های کمتر از پنج‌نفر کارکن با کسب نمره 18/ 6 دارای بدترین وضعیت و بنگاه‌‌های بیشتر از 200نفر کارکن با نمره 86/ 5 دارای بهترین وضعیت محیط کسب‌وکار نسبت به سایر بنگاه‌‌ها ارزیابی شده‌‌اند. از آن سو وضعیت محیط کسب‌وکار کشور برحسب سال تاسیس بنگاه اقتصادی نشان می‌دهد که کارگاه‌‌های 11 تا 15 سال با شاخص 13/ 6 بدترین وضعیت و کارگاه‌‌های کمتر از دوسال، با شاخص 37/ 5 دارای بهترین وضعیت بوده‌‌اند.

شاخص بخشی محیط کسب‌وکار در حوزه صنعت، خدمات و کشاورزی که در گزارش به آن اشاره شده است، روند خاصی را در بخش صنعت نشان می‌دهد. با اینکه در پاییز 1400 نمره محیط کسب‌وکار در بخش صنعت با عدد 81/ 5 شرایط نامساعدی داشت، در زمستان این عدد کاهش یافت و به 62/ 5 رسید که به معنی شرایط بهتر برای فعالیت صنعتی بود. در بهار امسال اما فشار بر صنایع بیشتر شده و نمره محیط کسب‌وکار صنایع تا 91/ 5 بالا رفته که به معنی تاییدیه تازه‌‌ای برای شاخص‌‌های دیگر صنعت یعنی شامخ و تولیدات صنایع بورسی است. در آن شاخص‌‌ها نیز وضعیت صنایع در بهار رو به افول گزارش شده بود. لازم به ذکر است که شاخص ملی محیط کسب‌وکار برای دو بخش خدمات و کشاورزی نمرات متفاوتی داشته که بخش خدمات، بدترین نمره و بخش صنعت، مناسب‌‌ترین نمره را در بهار 1401 به دست آورده‌‌اند. بخش کشاورزی هم با نمره 94/ 5 (10بدترین نمره است) در میانه دو بخش صنعت و خدمات قرار گرفته است. نکته مهم درباره شاخص ملی محیط کسب‌وکار به تفکیک سه بخش این است که در زمستان 1400 هرسه بخش روند رو به بهبودی داشتند؛ اما این بخش‌‌ها در بهار 1401 همگی رو به افول رفتند که احتمالا در نتیجه رکود تقاضا و افت قدرت خرید مصرف‌کنندگان داخلی، مشکلات تورم برای صنایع و مسائل ناشی از جنگ اوکراین بوده است.

نگاهی به اثرگذاری محیط کسب‌وکار بر رشته‌‌ فعالیت‌‌های کددار تایید می‌کند که به‌رغم اوضاع نابسامان برای همه صنایع، کسب‌وکارهای خدماتی شرایط سخت‌‌تری را می‌‌گذرانند. گزارش اتاق بازرگانی ایران نشان می‌دهد که بدترین شرایط برای بخش خدمات در سه‌سال اخیر در بهار 1401 رقم خورده است. در بین رشته فعالیت‌‌های اقتصادی برحسب طبقه‌‌بندی استاندارد آیسیک، رشته فعالیت‌‌های «سایر فعالیت‌‌های خدماتی»، «املاک و مستغلات» و «آب‌‌رسانی، مدیریت پسماند، فاضلاب و فعالیت‌‌های تصفیه» دارای بدترین وضعیت محیط کسب‌وکار بوده‌اند و رشته فعالیت‌‌های «مالی و بیمه»، «اطلاعات و ارتباطات» و «سلامت انسان و مددکاری اجتماعی» بهترین وضعیت محیط کسب‌وکار را در مقایسه با سایر رشته فعالیت‌‌های اقتصادی در کشور داشته‌‌اند.

لازم به یادآوری است که فعالان اقتصادی به‌‌طور متوسط، میزان تاثیر کرونا بر کسب‌وکار را در این فصل از سال‌جاری، 11/ 5 ارزیابی کرده‌‌اند. این عدد برای فصل زمستان 1400 معادل 77/ 5 (10 بدترین شرایط است) بود که این نمره، تداوم کاهش اثرگذاری پاندمی کرونا بر کسب‌وکارها را تایید می‌کند. لازم به ذکر است که شاخص کل کشور، شاخص استانی است و سایر شاخص‌‌ها نیز در این فصل با در نظر گرفتن این عامل محاسبه و گزارش شده‌‌اند. بررسی‌‌های مرکز پژوهش‌‌های اتاق ایران نشان می‌دهد، در بین رشته فعالیت‌‌های اقتصادی برحسب طبقه‌‌بندی استاندارد آیسیک در فصل بهار 1401، فعالیت‌‌های «املاک و مستغلات با نمره 24/ 8»، «سایر فعالیت‌‌های خدماتی با نمره 02/ 8» و «اداری و خدمات پشتیبانی با نمره 22/ 7» بیشترین آسیب را از شیوع ویروس کرونا متحمل شده‌اند؛ در مقابل، رشته فعالیت‌‌های «مالی و بیمه با نمره 51/ 3»، «استخراج معدن با نمره 62/ 3» و «آب‌‌رسانی، مدیریت پسماند، فاضلاب و فعالیت‌‌های تصفیه با نمره 32/ 4» کمترین آسیب را از شیوع ویروس کرونا نسبت به سایر فعالیت‌‌ها متحمل شده‌‌اند. همچنین در فصل بهار 1401، میزان آسیب وارده به کسب‌وکارها از شیوع ویروس کرونا در استان‌‌های اردبیل با نمره 58/ 7، خراسان شمالی با نمره 7 و بوشهر با نمره 59/ 6، بیشترین میزان و در استان‌‌های اصفهان با نمره 06/ 2، آذربایجان غربی با نمره 13/ 2 و سمنان با نمره 34/ 3 کمترین میزان نسبت به سایر استان‌‌ها از سوی فعالان اقتصادی ارزیابی شده‌‌اند.

از منظر شاخص شین نیز وضعیت کارآفرینی در کشور مورد ارزیابی قرار گرفته است. بر اساس نظریه عمومی کارآفرینی شین، شاخص ملی محیط کسب‌وکار ایران در بهار 1401، عدد 21/ 6 (عدد 10 بدترین ارزیابی است) به دست آمده که بدتر از وضعیت این شاخص در ارزیابی فصل گذشته (زمستان 1400 با میانگین 05/ 6) است. میانگین ارزیابی محیط اقتصادی عدد 52/ 6 است که در ارزیابی فصل گذشته عدد 31/ 6 حاصل شده بود و میانگین ارزیابی محیط نهادی عدد 95/ 5 است که در فصل گذشته عدد 84/ 5 ارزیابی شده بود. بر این اساس، محیط علمی آموزشی با عدد 16/ 5 و محیط مالی با عدد 33/ 8 به ترتیب مساعدترین و نامساعدترین محیط‌‌ها بر اساس نظریه عمومی کارآفرینی شین بوده‌‌اند. لازم به ذکر است که شاخص شین به دلیل در نظر گرفتن وزن عوامل مختلف در محاسبه، از دقت بیشتری نسبت به شاخص کل کشور برخوردار است.

نقشه استانی محیط کسب‌وکار

بهار 1401 از منظر بهبود محیط کسب‌وکار برای بسیاری از استان‌‌ها یک باخت تمام عیار بوده است. نمره محیط کسب‌وکار در بهار 1401 در حالی در بسیاری از استان‌‌ها بالاتر از نمره سال‌های 1399 و 1400 محیط کسب‌وکار بوده که سیاست‌‌های بسیاری طی سال‌های اخیر با هدف تسهیل تولید و مانع‌‌زدایی از فعالیت اقتصادی کسب‌وکارها انجام شده؛ اما ظاهرا همه این فعالیت‌‌ها بی‌ثمر بوده است. نمره فضای کسب‌وکار در استان‌های آذربایجان‌شرقی، خوزستان، کرمان، بوشهر و بسیاری دیگر از مناطق کشور در بهار 1401 از میانگین دو سال 1400 و 1399 بیشتر بود که به معنی بدتر شدن شرایط فعالیت در این استان‌هاست.

نتایج ارزیابی طرح پایش در بهار 1401 نشان می‌دهد که از منظر وضعیت مولفه‌های محیط کسب‌وکار، قم، کرمان و بوشهر دارای محیط کسب‌وکار نامساعدتر و استان‌های آذربایجان‌غربی، مرکزی و آذربایجان‌شرقی دارای محیط کسب‌وکار مساعدتری نسبت به سایر استان‌ها بوده‌‌اند. قابل ذکر است که عدد شاخص برای حدود 48درصد استان‌‌های کشور از عدد شاخص ملی فضای کسب‌وکار کمتر بوده است. همچنین اختلاف عدد شاخص وضعیت محیط کسب‌وکار در بهترین و بدترین استان حداکثر معادل 8/ 1واحد است که نشانگر نبود تفاوت قابل‌توجه در وضعیت عدد شاخص استان‌‌ها نسبت به یکدیگر است.