کارنامه عملکرد تجار ایرانی در 5ماهه منتهی به مرداد امسال اعلام شد. تراز تجاری ایران در این بازه زمانی منفی شد و در عین حال در مردادماه نیز صادرات از واردات عقب افتاد. در نشست خبری روز گذشته رئیس‌کل گمرک ایران، به‌جز اعلام آمار تجارت خارجی، به مسائلی همچون کالاهای رسوب‌شده در گمرکات، کالاهای متروکه مواردی که مانع از تسهیل تجارت می‌شوند، اقداماتی که گمرک در راستای تسهیل تجارت انجام داده و... پرداخته شد. این مقام ارشد گمرکی به سه سوال «دنیای‌اقتصاد» مبنی‌بر «اتصال گمرک به سامانه جامع تجارت»، «سازوکار جلوگیری از فساد کارشناسان‌مجازی گمرک» و «موانع کاهش زمان ترخیص کالا» نیز پاسخ داد.
جدیدترین آمار تجارت خارجی
طبق گفته علیرضا مقدسی، در 5ماهه نخست امسال 44میلیون‌تن کالا به ارزش 20میلیارد و 924میلیون دلار به بازارهای هدف صادرشده که از نظر وزنی 5/ 3درصد افت و از لحاظ ارزشی بیش از 21درصد رشد را نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته نشان می‌دهد. چین، عراق، امارات‌متحده‌عربی، ترکیه و هند پنج مقصد نخست در این مدت بودند. اقلام عمده صادراتی نیز در 5ماهه امسال شامل پروپان مایع، متانول، گاز طبیعی مایع‌شده، پلی‌اتیلن و شمش آهن و فولاد است. در مقابل نیز 14میلیون‌تن کالا به ارزش 21میلیارد و 665میلیون دلار از کشورهای مبدا به ایران واردشده است که نشان از افت 5/ 8درصدی در وزن و رشد 6/ 19درصدی در ارزش دارد. این آمار بیانگر تراز تجاری منفی 741میلیون دلاری در نیمه تابستان است، اما مقدسی عنوان می‌کند که تراز منفی به این معنی است که کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای بیشتری به کشور واردشده است و جای نگرانی ندارد. موضوع جالب‌توجه در اقلام عمده وارداتی تغییر در ترکیب آنهاست. گندم، برنج، ذرت دامی، دانه سویا و گوشی تلفن‌همراه به ترتیب بیشترین ارزش را در واردات 5ماهه به خود اختصاص داده‌اند. گوشی تلفن‌همراه که همیشه در رده اول یا دوم اقلام وارداتی بود، در 5ماهه در پله پنجم واردات قرار گرفته است. کالاهای وارداتی نیز عمدتا از امارات‌متحده‌عربی، چین، ترکیه، هند و روسیه در پنج‌ماهه نخست امسال وارد کشور شده است. ارزیابی‌های «دنیای‌اقتصاد» از تجارت ماه مرداد هم بیانگر آن است که 8میلیون و 344هزار‌تن کالا به ارزش 3میلیارد و 684میلیون دلار به کشورهای هدف صادرشده و در مقابل نیز 2میلیون و 841هزار‌تن کالا به ارزش 4میلیارد و 425میلیون دلار به کشور واردشده که حکایت از تراز منفی 741میلیون دلاری است. در ماه گذشته صادرات ایران 4میلیارد و 171میلیون دلار بود و در مقابل نیز 4میلیارد و 776میلیون دلار کالا به ایران واردشده بود. تراز تجاری در این‌ماه نیز منفی بوده، اما در مردادماه واردات فاصله بیشتری از صادرات گرفته است. در مردادماه سال‌گذشته نیز 3میلیارد و 156میلیون دلار صادرات انجام شد که وزن آن معادل 14میلیون و 260هزار‌تن بود. همچنین واردات مرداد سال‌قبل معادل 2میلیون و 663هزار‌تن به ارزش 3میلیارد و 342میلیون دلار ثبت‌شده بود.
موفق نبودهایم
مقدسی در پاسخ به سوال خبرنگار «دنیای‌اقتصاد» درباره سامانه جامع تجارت گفت: گمرک به‌عنوان مجری بسیاری از قوانین تصویبی، یکی از دستگاه‌هایی است که بنا به وظایفش در خط‌آتش است و در این چند‌ماهه اخیر تمام اهتمام ما برای تکمیل سامانه جامع تجارت بوده است. او با ارجاع به 5/ 8ترابایت اطلاعات گمرک خبر داد: گمرک به این سامانه متصل است و همه دستگاه‌ها نیز باید به آن پیوند بخورند. اما در برخی موارد که مربوط به پایداری رویه‌هاست هنوز مشکلاتی وجود دارد، چراکه این اتصال مانند یک موجود زنده است و مرتب به‌روز می‌شود.
به گفته مقدسی، همه رویه‌ها از این طریق قابل‌دیدن است؛ فقط بحث بازنگری دستورالعمل‌ها است. همچنین ثبت‌سفارش‌ها از طریق سامانه باید انجام شود که مهم‌ترین کار است. او در پاسخ به سوال دیگر «دنیای‌اقتصاد» مبنی‌بر وجود شواهدی از وجود فساد در کارشناسی‌مجازی گمرک که به‌نظر رقم‌های آن هم بسیار بالا است، توضیح می‌دهد: مورد کارشناسان‌مجازی که مطرح می‌‌‌‌‌کنید پرونده‌‌‌‌‌ای است که مربوط به سنوات قبل است و مربوط به سوءاستفاده از یک ایراد فرآیندی بوده است، اما هدف از ایجاد کارشناسان‌مجازی این بود که رابطه فیزیکی صاحب‌کالا و ارزیاب از بین برود. به‌عنوان مثال هنگامی که کالایی در تهران اظهار می‌شود، ممکن است کارشناس آن در اصفهان باشد. این طرح برای جلوگیری از نتیجه فساد دخالت‌های بی‌مورد بوده است، اما در این زمینه مانند هر تغییری نواقصی هم وجود دارد. در این مورد باید مزایا را دید، معایب را هم دید. درباره کارشناس‌مجازی اشکالات فراوانی وجود داشته که در حال بررسی آن هستیم و اکنون این موارد به حداقل رسیده و گزارش‌های نظارتی نیز همین را می‌گوید. مقدسی در پاسخ به سوال سوم «دنیای‌اقتصاد» مبنی‌بر اینکه چرا روند ترخیص کالاها مانند روند ترخیص واکسن‌های کرونا که زیر 10 دقیقه بود، تسریع نمی‌شود؟ گفت: در حال‌حاضر ترخیص کالا به‌طور میانگین 34ساعت زمان می‌برد. البته واردات واکسن اصلا به زمان نیاز نداشت و همین چند دقیقه هم زیاد بود، چون شیوه آن حمل یکسره است. این موضوع فرق می‌کند با کالایی که 4 تا 5 مجوز می‌خواهد. در مورد واکسن مجوزهای آن از قبل گرفته‌شده بود و این روند معمول دنیا در مورد چنین کالاهایی است.
در عین حال مقدسی تایید کرد که میانگین 34ساعت هم زیاد است و ما در این زمینه موفق نبودهایم. عمده مشکل ما نیز مربوط به دریافت مجوزها است، اما خود ما در گمرک هم باید سرعت کارمان را بیشتر کنیم که بخشی از این مشکل به دلیل کمبود نیروی انسانی است. رئیس‌کل گمرک ایران، با اشاره به دشواری وظایف گمرک، آن را سومین منبع درآمد کشور خواند و به گستردگی کار گمرک که بسیار زیاد است، اشاره کرد. او افزود: گمرک علاوه بر سازمان‌های داخلی باید با سازمان‌های بین‌‌‌‌‌المللی همراه و هماهنگ باشد و اکنون با 45 قانون متفاوت روبه‌رو است که بعضا همپوشانی هم دارند. مقدسی در مورد رویه‌های تجاری مانند ته‌لنجی‌‌‌‌‌ها و ورودی‌های ملوانی نیز گفت: هیچ‌جای دنیا این تعداد رویه وجود ندارد. او همچنین به نوسانات شدید سیاست‌های ارزی و تجاری اشاره کرد که کار گمرک را دشوار می‌کند و با اشاره به اعلام 6 منطقه آزاد جدید عنوان کرد: گمرک هم باید در این مناطق مستقر شود که در برخی موارد گمرکات آنها هم گمرک رسمی است، هم بازارچه مرزی و هم منطقه آزاد که هیچ‌جای دنیا رایج نیست. او همچنین به حجم بالای اطلاعاتی که در دسترس گمرک قرار می‌گیرد اشاره کرد و گفت ما اکنون 5/ 8ترابایت اسناد داریم که بررسی دقیق آنها زمانبر و دشوار است.
افزایش 50درصدی پرونده‌‌‌‌‌های قاچاق
مقدسی درباره آمار قاچاق در 5ماهه نخست سال1401 اعلام کرد: در این بازه زمانی 1238پرونده قاچاق وجود داشته است که 50درصد نسبت به مدت مشابه افزایش دارد. در بحث موادمخدر نیز 5/ 14تن مواد پیش‌ساز کشف شده است. رئیس گمرک همچنین به مساله قاچاق انسان اشاره کرد و گفت: اتباع خارجی از کشورهای شرقی بین محموله‌‌‌‌‌های کالا قرار می‌گیرند و به‌طور قاچاق وارد کشور می‌شوند. در این زمینه 161پرونده تشکیل شده که مربوط به 1295نفر است. عمده آنها نیز از مرز بازرگان به کشور می‌آیند. در مبحث پولشویی مقدسی اعلام کرد: در واحد پولشویی به دلیل بیش بود ارزش، 166نفر مظنون هستند که این موارد به اف.آی.یو گزارش شده است.
ایجاد تسهیلات برای درستکاران
مقدسی در بخش بعدی سخنان خود از ایجاد تسهیلات برای فعالان اقتصادی مجاز خبر داد و گفت: برای سرعت‌‌‌‌‌بخشی به فعالیت‌های اقتصادی باید تسهیلات ارائه بدهیم. در همین راستا برای شرکت‌های درست‌‌‌‌‌عمل شاخص‌هایی تعریف کردیم و برای 506 واحد تولیدی، بازرگانی و دانش‌بنیان مجاز تسهیلات 18گانه در سه سطح مقرر شده است. از جمله حقوق ورودی نسیه، انبارهای اختصاصی، مسیر سبز حداکثری که به فعالان اقتصادی مجاز کمک می‌کند خواب سرمایه کمتر داشته باشند.
کالاها رسوب نمی‌کنند، ماندگارند
اما در بحث کالاهای رسوبی، مقدسی دلیل این ماندگاری یا رسوب را تغییر فراوان قوانین تجاری و ارزی دانست. به گفته او، گمرک سازمان حاکمیتی است و انبار ندارد که کالایی در آن رسوب کند.
رئیس گمرک سپس با ارائه آمار عنوان کرد: با بررسی حدود یک‌‌میلیون و 250هزار‌تن کالا که ماندگاری زیاد داشته‌اند، نیروها را بسیج کردیم و بیشتر از یک‌‌میلیون‌تن ارزیابی شد و به سازمان جمع‌آوری و فروش اموال‌تملیکی جهت اقدامات قانونی بعدی مرجوع شد. به گفته او مهم این است که این کالاها از بلاتکلیفی خارج شدند. او همچنین گفت: کالاهای اساسی درمیان آنها نبوده است.
کمک ویژه به دانش‌‌‌‌‌بنیان‌‌‌‌‌ها
مقدسی درباره فعالان شرکت‌های دانش‌بنیان به‌طور مشخص گفت: حمایت از آنها در دو بعد انجام می‌گیرد. یکی اینکه تسهیلات 18گانه را با شدت بیشتر به آنها تخصیص می‌دهیم. مثلا می‌توانند مواداولیه و ماشین‌آلات نسیه بیاورند. از بعد دیگر ما دستگاهی هستیم که محصولاتشان را خریداری هم می‌کنیم. برای نمونه اکنون 20قرارداد با این شرکت‌ها داریم که ایکسری تولید می‌کنند. به گفته مقدسی در حال‌حاضر ایکسری کامیونی شهیدرجایی تولید داخل است و نیز در دوقارون و ماهی‌رود که به‌زودی افتتاح می‌شوند، این محصولات تولید داخل اضافه می‌شوند. رئیس‌کل گمرک گفت: در مجموع گمرکات مهم زمینی کشور مجهز به ایکسری هستند که 70درصد تجارت ما را پوشش می‌دهند. او به هزینه‌های بالای پشتیبانی اشاره کرد و خبر داد: ما برای رفع مشکل سرمایه‌گذاران بخش‌خصوصی را برای سرمایه‌گذاری در آن ترغیب کرده‌‌‌‌‌ایم.
تجارت بین‌الملل از طریق ترانزیت
این مقام دولتی به تجارت بین‌الملل و نقش کریدورها در آن مثل اسلام‌آباد - تهران- استانبول اشاره کرد که تازه راه‌اندازی شده است. همچنین از کریدور خط‌آهن ایران- ترکیه سخن گفت که در حال انجام است. به گفته مقدسی رشد 44درصدی ترانزیت در دولت سیزدهم رقم خورده است.
دیپلماسی گمرک: تفاهم با جمهوری‌آذربایجان و روسیه
مقدسی در بخش دیگر سخنان خود از دیپلماسی گمرک و تاریخ طولانی آن در ایران سخن گفت. به گفته وی، ایران موفق شده است در سازمان جهانی گمرک مستقر در بلژیک، عضو کمیسیون خط‌مشی آن شود که این کمیسیون وظیفه سیاستگذاری برای گمرک‌های جهان را دارد. او همچنین به صدور مجوز سازمان جهانی گمرک برای احداث مرکز آموزش منطقه‌ای در ایران اشاره کرد که بر اساس آن کشورهای دیگر می‌توانند دوره‌های آموزشی را آنجا بگذرانند و از آنها دعوت نیز به‌عمل آمده است. رئیس گمرک به نشست سه‌جانبه ایران، روسیه و جمهوری‌آذربایجان نیز پرداخت و آن را برای رونق تجارت با روسیه لازم دانست؛ چراکه جمهوری‌آذربایجان واسط زمینی این تجارت است. او افزود: شکایاتی وجود داشت که با همتای خود در جمهوری‌آذربایجان به نتایج خوبی رسیدیم و اولین سند سه‌جانبه تاریخ گمرک امضا شد.
به اعتقاد رئیس گمرکات کشور کاهش زمان واردات و صادرات مهم‌ترین مساله یک گمرک است و سعی این سازمان هم بر همین‌محور است. در کشورهای توسعه‌یافته این زمان چند ساعت است و پیشرفت در این زمینه با هماهنگی دستگاه‌ها ممکن خواهد شد. او به میانگین زمانی واردات کالاها اشاره کرد و گفت: در ایران به‌طور متوسط 34 ساعت زمان برای ترخیص کالا صرف می‌شود و برای صادرات نیز 7 ساعت زمان نیاز است. او درباره بحث کالاهای اساسی نیز توضیحاتی داد که بر مبنای آن با توجه به جنگ اوکراین که نهایتا منجر به کمبود برخی کالاها شد، رویکرد کشورها معطوف به‌جایگزین‌هایی نظیر برزیل شد. در این زمینه رقابت‌‌‌‌‌هایی به‌وجود آمد، کمبود ارز هم وجود داشت؛ اما با تلاش وزارتخانه‌‌‌‌‌های صمت و کشاورزی واردات کالاهای اساسی ادامه یافت. در حال‌حاضر 5/ 3میلیون‌تن کالای اساسی موجودی داریم و حدود 500هزار‌تن در اسکله‌‌‌‌‌ها داریم که در حال تخلیه و بارگیری هستند و یک‌‌میلیون تن هم در لنگرگاه و قبل از مرحله اسکله است که حاکی از ذخایر خیلی خوب است و نگرانی نداریم. او در پاسخ به یک‌سوال گفت؛ پاشنه آشیل گمرک نیروی انسانی است. 10سال‌است اجازه استخدام نداریم و پیگیر بحث جذب نیرو هستیم؛ وگرنه تا دو سه سال‌آینده با این روند با بحران مواجه می‌شویم.
