کاهش هزینه خرید مواد اولیه با تعمیق ابزارهای مالی بورس کالا
تامین مالی یکی از چالش‌های اساسی پیش روی تولیدکنندگان کشور از سال‌های گذشته است؛ این چالش زمانی که نرخ مواد اولیه متاثر از سیگنال ارزی یا قیمت جهانی گران می‌شود به‌مراتب جدی‌تر می‌شود. ظرف 2 سال گذشته، مواد اولیه در بازارهای کالایی دنیا نوسانات قیمتی متعددی را تجربه کردند. صعود قیمتی در سال 2021 متاثر از سیاست‌های انبساطی، عقب‌نشینی نرخ با بروز نتایج تورمی، جهش مجدد قیمت‌ها در اوایل سال 2022 با سیگنال جنگ در اروپای شرقی و در ادامه افت قیمت‌ها متاثر از احتمال بروز رکود جهانی. در حالی بهای مواد اولیه در دنیا متاثر از سیگنال‌های متعدد سیاسی و اقتصادی نوسان قیمتی قابل‌ملاحظه‌ای داشت، نرخ اغلب کالاها در بازار ایران عمدتا در مسیر رشد قیمت قدم برداشت. درواقع حتی در مواقعی که قیمت‌ها در دنیا ارزان می‌شد نیز سیگنال مثبت ارزی مانع از عقبگرد محسوس نرخ در بازار داخل بود. در چنین شرایطی صنایع تکمیلی در ایران با چالش جدی تامین نقدینگی به‌منظور خرید مواد اولیه روبه‌رو شدند.
بخش قابل‌توجهی از فروش مواد اولیه مصرفی در بخش صنایع تکمیلی کشور از طریق بورس کالا اتفاق می‌افتد و این بازار به شکل بالقوه امکان تعمیق روش‌های تامین مالی را دارد؛ به این ترتیب در شرایط کنونی که صنایع تکمیلی کشور با چالش جدی تامین نقدینگی روبه‌رو هستند، استفاده از ابزارهای قابل‌اجرا در این بازار می‌تواند با رفع این چالش به تداوم تولید در بازار داخل منجر شود. در شرایط کنونی اغلب معاملات در بازار فیزیکی بورس کالا بر پایه معاملات نقدی انجام شده و این موضوع از جمله ایرادات مطرح به این بخش است؛ درواقع بسیاری از کارشناسان بر این باورند که توسعه واقعی بورس کالا باید بر مبنای تعمیق ابزارهای مالی و ایجاد مزیت برای خرید و فروش در این بازار و نه الزام به معامله در این بازار انجام شود. البته در شرایط کنونی نیز امکان فروش اعتباری از طریق بورس کالا وجود دارد؛ اما این روش به‌نوعی درخواست وام از بانک بوده و هزینه تامین مالی را برای خریدار افزایش می‌دهد. این در حالی است که می‌توان با تعریف ابزارهای جدید، هزینه تامین مالی از طریق این بازار را به شکل کم‌هزینه‌تری فراهم کرد.
اوراق گام پلی میان بازار بانکی و بازار سرمایه
به شکل معمول در ایران، عمدتا تامین مالی تولیدکنندگان با استفاده از توان بازار پول و شبکه بانکی کشور انجام می‌شود و امکانی برای تامین گسترده مالی از طریق بازار سرمایه وجود ندارد. در این شرایط تعریف اوراق گام و تامین اعتبار از طریق آن را می‌توان پلی برای حرکت از تامین اعتبار بانکی به سمت تامین اعتبار از بازار سرمایه تلقی کرد؛ چراکه این اوراق در فرابورس پذیرفته شده و امکان نقدشوندگی در بازار سرمایه را نیز داراست. اوراق گام ورقه بهداری به عاملیت و ضمانت موسسه اعتباری یا بانک است؛ این اوراق با نام، غیرکاغذی، بدون کوپن سود و در قطعات استاندارد با ارزش اسمی یک‌میلیون‌ریالی منتشر خواهد شد.
درواقع شرکتی که خواهان خرید مواد اولیه با استفاده از اوراق گام است، باید به بانک عامل موردنظر مراجعه کرده و خواهان اعتبارسنجی و تعیین مقدار اعتبار خود جهت صدور اوراق گام توسط بانک عامل می‌شود و در ازای آن وثایق و مدارک موردنیاز را تامین می‌کند. در ادامه شرکت خواهان خرید ماده اولیه، واحد یا واحدهای تولیدی را که قصد خرید مواد اولیه از آنها را دارد به بانک عامل معرفی می‌کند. در مرحله بعد شرکت تولیدکننده مواد اولیه از بانک درخواست می‌کند تا در مقابل دریافت اسنادی که نشان می‌دهد بابت فروش ماده اولیه از شرکت خریدار طلبکار است، نسبت به صدور اوراق گام و واگذاری آن به وی اقدام کند.
بانک عامل پس از دریافت درخواست واحد تولیدی متعهد به فروش و بررسی اسناد مطالبات از بنگاه متقاضی و اعتبارسنجی نسبت به صدور اوراق با سررسید مشخص و انتقال اوراق به حساب کاربر فروشنده اقدام می‌کند. به محض انتشار اوراق، قابلیت انتقال آن در بازار پول و نقدشوندگی در بازار سرمایه وجود دارد. سه مسیر برای نقدشوندگی اوراق گام در بازار پول و بازار سرمایه در نظر گرفته شده است. مسیر ابتدایی شامل نقل‌و‌انتقال اوراق گام در سامانه گام در شبکه بانکی و بابت خرید نهاده امکان‌پذیر است که این روش بدون اخذ کارمزد، اعتبارسنجی و تشکیل پرونده اعتباری مجدد خواهد بود. مسیر دوم از طریق بازار سرمایه است و دارنده اوراق باید آن را تا سررسید نگهداری کرده و در انتهای سررسید مبلغ اسمی آن را به طور کامل دریافت کند.
در مسیر سوم نیز امکان فروش اوراق در هر لحظه پس از انتشار به نرخ جاری بازار وجود دارد، اما فروشنده مبلغ نقدی کمتری از مبلغ اسمی اوراق دریافت می‌کند، این نرخ کمتر بر اساس نرخ تنزیل تعیین‌شده و رقم بالایی نخواهد بود. به شکل خلاصه می‌توان گفت این اوراق به مثابه برگه ضمانت دارای اعتباری است که فروشنده آن را به‌ازای وجه معامله دریافت کرده و ماده اولیه را در اختیار متقاضی قرار می‌دهد. به این ترتیب خریدار فرصت خواهد داشت بدون پرداخت هزینه، ماده اولیه را دریافت و تبدیل به محصول کرده و آن را در بازار به فروش رسانده و در ادامه بدهی خود را بپردازد. در این زمان فروشنده می‌تواند اوراق را با نرخ تنزیل مدنظر خریداران در بازار سرمایه نقد کرده یا تا سررسید نگهداری و در نهایت مبلغ اسمی قرارداد را نقد کند.
همراهی عرضه‌کننده لازمه موفقیت
در شرایط کنونی اغلب فروش مواد اولیه در بازار داخل بر مبنای معاملات نقدی انجام می‌شود. اگرچه فروش نقدی ایده‌آل‌ترین روش معامله برای فروشنده است، اما این روش به‌خصوص در زمان تورم و رکود به کمک صنایع مادر می‌آید. در شرایط کنونی که بازار جهانی در واهمه بروز رکود قرار دارد و این موضوع باعث شده بازارهای صادراتی نیز با کاهش تقاضا و افت محسوس قیمت مواجه شود و تقاضای داخلی نیز از همین عامل تاثیر منفی گرفته است، تعریف این اوراق با ایجاد امکان خرید ماده اولیه برای صنایع تکمیلی زمینه استمرار تولید در صنعت کشور را فراهم می‌کند. با این وجود درک مزایای این روش برای صنایع مادر و عرضه‌کنندگان لازمه موفقیت آن است. اگرچه نهادهای سیاستگذار می‌توانند تا حدی با الزام به عرضه به‌خصوص برای شرکت‌های وابسته به دولت این طرح را پیش ببرند، اما تبیین مزایای جا افتادن چنین طرحی مهم‌ترین روش برای موفقیت آن خواهد بود.
بورس کالا میزبان معاملات بر مبنای اوراق گام
به گزارش کالا خبر علی صالح‌آبادی، رئیس‌کل بانک مرکزی، در دیدار اعضای شورای هماهنگی بانک‌های دولتی و نیمه‌دولتی، با تاکید بر حمایت عملیاتی از تولید با روش‌های غیرتورمی از تولید و ضرورت تامین سرمایه در گردش تولیدکنندگان، از نهایی شدن دستورالعمل استفاده از ابزارهای تامین مالی اعتباری در معاملات بورس کالا خبر داد و گفت: از هفته آینده امکان استفاده از ابزارهایی مانند اوراق گام نیز در معاملات بورس کالا فراهم می‌شود.
در این شرایط متقاضیان و فروشندگان منتظر اعلام جزئیات بیشتر از چگونگی معامله براساس اوراق گام هستند. در شرایط کنونی اولویت استفاده از این اوراق به ترتیب به مصالح ساختمانی و انبوه‌سازی، تجهیزات و ماشین‌آلات، خودروسازی و قطعات، شیمیایی و پتروشیمی، فلزات اساسی، لوازم خانگی و صنایع غذایی اختصاص داده می‌شود. البته انتخاب این صنایع به منزله حذف سایر صنایع از این پروژه نبوده و تمامی زنجیره‌های تولید و تامین می‌توانند به مرور از این روش استفاده کنند. با توجه به رکود سنگین حاکم بر بخش ساخت‌وساز، اعطای اولویت به بخش مصالح ساختمانی و انبوه‌سازی می‌تواند به کمک این بخش آمده و در عین حال تولیدکنندگان محصولات ساختمانی کشور را نیز از تبعات رکود حاکم دور کند.
ویژگی‌های اوراق گام
- با نام، غیرکاغذی، بدون کوپن سود
- در قطعات استاندارد به ارزش اسمی یک میلیون ریال
- با سررسید حداقل یک‌ماهه و حداکثر تا 12 ماه (در پایان هر ماه)
- این اوراق توسط موسسه اعتباری عامل وارد سامانه شده و اوراق بهادار به بازار سرمایه منتقل می‌شود.
- اوراق منتشرشده تا زمانی که در بازار پول وجود دارند، تنها با درخواست دارنده اوراق توسط بانک عامل قابل‌انتقال است.
- پس از انتقال به بازار سرمایه و طی تشریفات مربوطه، فروش و تسویه اوراق صرفا در بازار مشخص‌شده قابل‌انجام است.
- دارندگان اوراق بهادار گام می‌توانند آنها را برای خرید به سایر شرکت‌های عضو سامانه گام منتقل کنند.
- خرید و فروش اوراق بهادار در بازار سرمایه و در چارچوب قوانین آن امکان‌پذیر است.
