بهترین فرش های ایرانی را بشناسیم!

فرش و قالیچه: با وجود این همه شهرت و قدمت ولی باز هم فرش ایرانی ناشناخته است؛ نه فقط برای فرنگی خریدار، ‌بلکه خود ما هم آن‌طور که باید و شاید آن را نمی‌شناسیم. کمتر کسی می‌تواند با دیدن فرشی محل بافت آن را حدس بزند و خصوصیات بارزش را باز گوید. در حالی‌که با اتمام یک قالی شناسنامه آن با خود و در خودش صادر می‌شود. نشناختن خصوصیات فرش سبب می‌شود خریدار هنگام خرید بدون توجه به موارد استفاده آن، قالی را فقط به دلیل زیبایی یا طرح و نقشه‌اش بخرد و بعد پشیمان شود که مثلا کار فلان جا دوام ندارد؛ ‌در حالی‌که نداشتن اطلاعات کافی از طبیعت و دستاوردهای یک محل به انتخاب نادرست انجامیده و در حقیقت این موضوع سبب از بین رفتن قالی شده است. حال ما تصمیم داریم به بررسی ویژگی‌های قالی چند شهر مهم کشورمان بپردازیم. چند سطری با ما باشید؛ شاید شما هم از اینکه با توجه به نقشه فرشی بتوانید شهر بافنده آن را حس بزنید، خوش‌تان بیاید.

فرش نائین

 فرش نائین با کیفیتی که در بازارهای جهانی معروف است، فرشی نیست که استفاده از پشم‌های ضخیم ایرانی برای آن امتیاز محسوب شود. پشم مصرفی در این فرش از نوع ظریف است و درصد بالایی از آن پشمی است که به آن کرک گفته می‌شود.

طرح‌های رایج در فرش نائین

مهم‌ترین و اصلی‌ترین طرح مورد استفاده در فرش نائین لچک و ترنج است که از تنوع بسیار بالایی برخوردار است.

ویژگی‌های فرش نائین

از ویژگی‌های برجسته فرش نائین زمینه رنگی روشن و مات آن است که همراه با ظرافت و دقت در بافت به نقوش متراکم و پر از پیچش سنتی، آرامشی شگفت‌انگیز می‌بخشد. همچنین برخلاف بسیاری از مناطق دیگر کشور، فرش نائین از ابعاد خاصی تبعیت نمی‌کند و در اندازه‌های بسیار متنوعی تولید می‌شود.

چگونه فرش نائین را بشناسیم؟

فرش‌هایی که برای مصرف خانواده‌ها به کار می‌رود، ساختاری محکم و پرزهایی بلند دارد تا برای زیر پای افراد دوام بیشتری داشته باشند و چون فرش‌های نائین پرزهای کوتاهی دارند و بیشتر رنگ‌های روشن در آنها به کار رفته، کمتر مورد مصرف خانواده‌هاست و اکثرا برای تزئین به کار می‌روند.

فرش قم

قالی‌های قم ابتدا با استفاده از پشم‌های نه‌چندان ظریف وارد بازار می‌شدند ولی در طول زمان هنرمندان قالیباف قمی تحول قالیبافی را به حد تکامل رساندند و با مهارت و توانایی خاص مبادرت به بافت فرش‌های تمام‌ابریشم با رجشمار بسیار بالا کردند. قالی‌های نفیسی که به این ترتیب و با این نخ‌های ظریف ابریشمی به بازار راه یافتند به «گل ابریشم» معروف شدند.

طرح‌های رایج فرش قم

طرح‌های قالی‌های قم مانند رنگ‌های مورد استفاده‌شان از تنوع و گستردگی خاصی برخوردار هستند. نقشه‌های قالی‌های قدیمی قم از طرح‌هایی مشهور به لچک و ترنج شاه عباسی – محرمات- محرابی و شکارگاه تشکیل می‌شدند. این طرح‌ها که با اقتباس از نقشه‌ فرش‌های کاشان و اصفهان تهیه شده بود به سرعت با خلاقیت طراحان قم متحول و سبک جدیدی در صنعت قالیبافی ایران پدیدار شد. این سبک با ویژگی‌هایی مانند طراحی استادانه و هماهنگی نقوش و رنگ‌آمیزی بدیع و کم‌نظیر به «سبک فرش قم» مشهور شد.

ویژگی‌های فرش قم

عامل تعیین‌کننده برای شناسایی قالی‌های قم تکنیک کار است؛ زیرا روش کار در این قالی‌ها کاملاً منظم و کامل است. اگر به قالی‌های جدید با کیفیت عالی (مثلا قالی‌های کاشان، تهران، کرمان و...) دقیق شویم، در پشت‌شان به‌خصوص در ضخامت پودها، تار یا گره‌ها، کمی بی‌نظمی را خواهیم دید که البته قابل چشم‌پوشی است. این بی‌نظمی در قالی‌های قم مطلقاً وجود ندارد و نظم آنها به نحوی است که گاهی انسان را به تردید می‌اندازد تا جایی است که فکر می‌کند مبادا این قالی با ماشین بافته شده باشد. درواقع می‌توان گفت قالی‌های قم به دلیل ظرافت بسیارشان شهرت دارند.

قالی‌های قم بسیار بادوام بوده و بیشتر جنبه تزئینی دارند و از بهترین تولیدات قالی‌های ایران به شمار می‌روند.

چگونه فرش قم را بشناسیم؟‌

قالی‌های قم از طریق رنگ‌های روشن زمینه آن ـ سفید عاجی، کرم و زرد ـ قابل تشخیص هستند که عموماً این زمینه عاری از ترنج‌ها و لچک‌هاست؛ هر چند که نقش آنها در موضوعاتی که ارائه می‌کنند، دارای پاره‌ای نااستواری‌ها و تغییرپذیری‌هاست ولی در اکثر موارد معرف دو نوع نقش است؛ یکی سرو کوچک استلیزه شده؛ یعنی بته که گاهی مواقع به اشتباه به آن نقش کاشمر می‌گویند و دیگری نقش ظن‌السلطانی که این نقش عبارت است از گلدان مملو از گلی که پرندگان کوچک و زیبایی در بالای آن پرواز می‌کنند.

فرش کاشان

طرح‌های رایج فرش کاشان

فرش کاشان از نظر طراحی تحت تأثیر طرح گردان و لچک ترنج اصفهان است، ولی ظرافت و دقت فرش اصفهان را نداشته و رنگ‌بندی محدودتری دارد.

ویژگی‌های فرش کاشان

از ویژگی‌های فرش کاشان می‌توان گفت قطع این فرش‌ها به استثنای قالی‌های کناره‌ای، تقریباً به اندازه سجاده و بزرگ‌تر است و این در حالی‌ است که در دهات شرقی کاشان قالیچه‌های به قطع کمتر از یک مترمربع نیز بافته می‌شود.

چگونه فرش کاشان را بشناسیم؟

قالی کاشان، هم از طریق بافت بسیار ظریف که جزئیات تمام نقش‌ها را ظاهر می‌سازد و هم از طریق پشم بسیار عالی مرینوس آن که به سطح قالی یک حالت مخملی می‌دهد، قابل تشخیص است. بدون تردید استفاده از پشم استرالیایی توسط کسی انجام شده که اساس تولید فرش نوین کاشان را گذاشته و واردکننده همین پشم و بنیانگذار بافندگی شهر بوده است.

فرش ترکمن

تار و پود قالی‌های ترکمنی بیشتر از پشم است و آنها از پشم گوسفندان خود برای بافتن فرش‌های‌شان استفاده می‌کنند. قالی ترکمن را زنان روی دار افقی و درون چادرهای عشایری می‌بافند که در نتیجه بافت قطعات کوچک‌تر در بین‌شان رواج دارد. علاوه بر قالی، انواع دیگری از بافته‌های فرش و گلیم‌گونه نیز که عمدتاً کاربرد ویژه‌ای دارند در مناطق ترکمن‌نشین تولید می‌شود که از آن جمله می‌توان به خورجین، آلمالیق و اجاق‌باشی اشاره کرد.

ویژگی های فرش ترکمن

بیشتر قالی‌های ترکمن از نوع درشت‌باف هستند. مهم‌ترین ویژگی فنی آنها تک‌پوده بودن‌شان است (تک‌پود نازک) که همراه قالیچه‌های بلوچ از بارزترین نمونه‌های این شیوه به شمار می‌رود تا آنجا که می‌توان گفت فرش‌های ترکمن تخت‌باف هستند.

طرح‌های رایج فرش ترکمن

نقشه‌های ترکمنی اصیل همه تکراری هستند؛ یعنی از تکرار یک یا چند نقش‌مایه شکل می‌گیرند.

طرح رایج در فرش ترکمن «گل» و طرح‌های هندسی است.

چگونه فرش ترکمن را بشناسیم؟

علاوه بر استفاده خیلی زیاد از طرح گل از دیگر روش‌های شناسایی فرش ترکمن استفاده از دوایر پیچ در پیچ به شکل هندسی بسیار زیباست که این نقوش بر تارک فرش ترکمن فراوان می‌نشیند.

این نقوش هندسی غیر از دستبافته‌ها در زیورآلات، قاب دعا، گل یقه‌ها و حتی سنگ مزارها و درآرایش احشام ترکمن‌ها نیز به چشم می‌خورد. باید گفت ترکمن اهل نقش است، « نقشبند» است و شیفته نقوش هندسی.

در نهایت باید افزود که تمامی هنرهای مردم ترکمن ارتباط مستقیمی با طبیعت اطراف دارد.

فرش کرمان

کمبود آب و مناطق لم‌یزرع کوهستانی و شن‌زارهای این سامان، سبب شده تا بیشتر اهالی این منطقه به جای کشت و زرع به هنر و صنعت قالیبافی روی آورند. این ناحیه از ایران از دیرباز یکی از مراکز مهم فرشبافی کشور ما به شمار می‌رفته و تاریخ فرشبافی کرمان به قرن‌ها پیش و قبل از دوران صفویه برمی‌گردد.

طرح‌های رایج فرش کرمان

طراحان کرمانی از نقوش گل و برگ و درخت استفاده کرده و می‌کنند و بسیاری از صاحب‌نظران معتقدند شرایط اقلیمی و محیط کویری کرمان سبب شده تا طراح کرمانی با به تصویر کشیدن گل‌ها و گیاه‌ها، کمبود آنان را در ذهن خود جبران سازد.

ویژگی‌های فرش کرمان

از لحاظ رنگ‌آمیزی، فرش کرمان یکی از متنوع‌ترین و شادترین فرش‌های ایران محسوب می‌شود.

شهرت عمده فرش‌های کرمان به خاطر رنگرزی‌شان است؛ چون تنها مرکز قالیبافی در ایران است که در آن تقریبا به کلی مواد رنگ‌آمیزی بیگانه تحریم شده است. رنگ‌های به کار رفته در این فرش‌ها بسیار متنوع است. درواقع می‌توان گفت اکثر این رنگ‌ها که تا گذشته نزدیک در کارگاه‌های رنگرزی برای مصارف شالبافی و قالیبافی به‌کار می‌رفتند از سری رنگ‌های طبیعی بودند ولی در سال‌های بعد از جنگ جهانی دوم کمی رنگ‌های جوهری به کارگاه‌های رنگرزی‌شان راه یافت.

فرش تهران

در تهران امروز فرش‌های مناطق مختلف ایران تولید می‌شود. اهالی شهرک‌های اطراف تهران به‌ویژه اسلامشهر به تولید انواع فرش به‌خصوص قالی‌های ظریف تبریز، قم و نائین مشغول هستند. همچنین کارگاه‌هایی به صورت متمرکز در چند جای تهران به تولید فرش مناطق مختلف و نیز قالی‌های دارای طرح و تصویر و تابلوفرش می‌پردازند و مراکز آموزشی متفاوت نیز به آموزش طراحی و بافت قالی برحسب علاقه و سلیقه اشتغال دارند.

نکته لازم به ذکر درباره تولیدات امروز قالی تهران این است که بعضی از طرح‌های مورد استفاده در قالی‌های این شهر را می‌توان متعلق به همه جای ایران دانست و بعضی دیگر به هیچ‌یک از سبک‌های طرح و نقش فرش ایران مشابهت ندارد.

طرح‌های رایج فرش تهران

همچنانکه پیش‌تر نیز اشاره شد، قالیبافی تهران کاملاً متأثر از مهاجرت‌های بی‌رویه از نقاط مختلف کشور به این شهر است؛ به‌طوری که به علت مهاجرت و اسکان تعدادی از قالیبافان شهرستانی در این شهر، همه نوع بافت و طرحی را در میان فرش‌های تهران می‌توان دید.

با تمامی اینها قالی‌های تهران عمدتا در زمینه روشن و با بهره‌گیری از نقوش قدیمی یا اشکال جدید در طرح‌های لچک و ترنج، درختی حیواندار، درختی ساده، هندسی خاتم شیراز، بازوبندی و هراتی با حاشیه سماوری و ... بافته می‌شوند. طرح‌های پیچک‌دار مشبک در تکرارهای متوالی نیز در تهران رایج است. همچنین از طرح‌های رایج دیگر می‌توان به فرش‌های تصویری اشاره کرد. طرح مناطق قم، تبریز، نائین، کاشان و اصفهان نیز در تهران بافته می‌شود ولی سبک نائین و کاشان بیشتر است.

ویژگی‌های فرش تهران

در فرش‌های تهران بیشتر از رنگ روشن برای زمینه استفاده می‌شود ولی رنگ‌های ویژه این فرش‌ها عبارتند از: لعل تیره‌فام برای زمینه و آبی بسیار لطیف برای لچک‌ها. رنگ‌های دیگری همچون سیاه (به‌خصوص در خطوط محیطی نقش‌ها)، آبی تیره، گلی همانند رنگ‌های آزاد یا بنفش، سفید عاجی، سبز نخودی، سبز کهنه، و قرمز تیره و زرد خردلی نیز استفاده می‌شوند و غالب رنگ‌ها گیاهی است.

منبع: مجله منزل ؛ نویسنده: سمانه مؤمن