با گذشت دو هفته از آغاز اعتراضات به درگذشت مهسا امینی، تحلیل‌ها درخصوص چرایی ناآرامی‌های اخیر در کشور از جوان بودن معترضان و همچنین عدم وابستگی آنها به گروه یا سازمانی خاص حکایت دارد. ازسوی دیگر برخی از تحلیل‌ها از کالبدشکافی جریانات دو هفته گذشته حاکی است طی سال‌های اخیر شکاف‌های اجتماعی نسبت به گذشته افزایش یافته و مشکلات اقتصادی نیز دامنه این شکاف و نارضایتی را افزایش داده است. براساس این تحلیل‌ها با توجه به فاصله موجود و شنیده نشدن صدای مردم به خصوص نسل جوان و خواسته‌های آنها در کنار بحران بی‌اعتمادی، وقایعی همچون درگذشت دختری جوان با توجه به عدم اطلاع‌رسانی دقیق در مورد علت حادثه می‌تواند منجر به بازشدن زخم‌های موجود بر پیکره جامعه شود.
تجمع‌کنندگان چه کسانی هستند؟
برآورد سایت‌هایی همچون خبرگزاری فارس از دلایل اعتراضات اخیر قابل توجه است. این خبرگزاری روز سه‌شنبه در گزارشی از درون تجمعات در تهران اعلام کرد که تقریبا همگی شرکت‌کنندگان در تجمعات زیر 18 سال هستند. براساس این گزارش معترضان هیچ نسبتی با گروهک‌هایی که بار‌ها وصف حال‌شان را شنیده بودیم، ندارند.
همچنین بر اساس گزارش خبرگزاری فارس، اکثر دختر و پسرهای حاضر در این تجمعات هیچ تقید دینی و سیاسی ندارند. هر چند این خبرگزاری معتقد است که «این افراد هدف مهمی در زندگی به جز خوش‌گذرانی ندارند. اکثرا دغدغه معیشتی ندارند. اهل گیم و اینستاگرامند.» در این میان شاید یکی از تحلیل‌های مهم این خبرگزاری نگاه این جمع به روحانیت باشد. فارس معتقد است «معترضان به‌شدت نسبت به دین بغض دارند. روحانیت و اسلام را عامل ناخوشی‌شان می‌دانند.» فارس البته در کنار بررسی شخصیت و سن معترضانی که این روزها در خیابان‌های شهرهای کشور به درگذشت دختری 22ساله اهل سقز در پی بازداشت از سوی گشت ارشاد معترض هستند، جریان اعتراضات را به آن سوی آب‌های کشور وصل می‌کند و براین نظر است که «جریان برانداز همچون سلطنت‌طلب‌ها، بهاییان و شاخه یهودیان متصل به صهیونیسم که به دنبال ویرانی و تجزیه ایران هستند، در روزهای گذشته، بازهم به میدان آمده‌اند.» خبرگزاری فارس همچنین معتقد است: «همان‌گونه که قتل مشکوک ندا آقاسلطان در تابستان 1388 تبدیل به ترند رسانه‌های جهانی برای اجماع علیه ایران شد، ماجرای مبهم مهسا امینی در تابستان 1401 نیز رمز عملیات علیه ایران شده است.» آن‌طور که فارس روایت می‌کند «یک منبع آگاه به روند مذاکرات وین به خبرگزاری فارس گفت که مقرر شده بود مذاکرات رفع تحریم‌ها هفته گذشته به توافق نهایی ختم شود. اما شروع اغتشاشات از روز یکشنبه 27 شهریور امضای توافق را در هاله‌ای از ابهام قرار داد.» از سوی دیگر روزنامه 19دی نیز روز گذشته در مطلبی با تکیه بر اینکه طی سال‌های اخیر شکاف میان مردم و مسوولان نسبت به گذشته افزایش داشته است و مشکلات اقتصادی نیز دامنه این شکاف و نارضایتی را افزایش داده، راه چاره را بازگشت اعتماد از دست رفته بیان کرده است. به باور نویسنده این مطلب در سال‌های گذشته فاصله رسانه‌های داخلی با مردم هر روز بیشتر شده و رسانه‌های رسمی و معتبر مرجعیت خود را از دست داده‌اند و از همین‌رو برای دستیابی به تازه‌ترین اخبار درباره حوادث روز به فضای مجازی و رسانه‌های خارجی متکی شده‌اند.
منشأ اعتراضات کجاست؟
درکنار تحلیل‌های رسانه‌های اصولگرا از تبارشناسی و چرایی اعتراضات به درگذشت مهسا امینی، برخی از جامعه‌شناسان و دانشگاهیان نیز معتقد به جوان بودن معترضان و لزوم توجه به خواسته‌های آنها هستند. سایت نورنیوز وابسته به شورای عالی امنیت ملی نیز روز گذشته گفت‌وگویی با بیژن عبدالکریمی، استاد دانشگاه و جامعه‌شناس انجام داده است که وی در آن می‌گوید: نظام معرفتی بر پایه شناخت هویت نسل جوان می‌تواند ابزاری برای برقراری ارتباط فراهم کند تا جوانان همچنان آینده خود را به پیشرفت و توسعه کشور وابسته بدانند. وی در این گفت‌وگو با بیان اینکه حفظ نسل جوان به عنوان سرمایه اجتماعی کشور باید اولویت اول کشور باشد، گفت: مشکلات اجتماعی جوانان راه را برای شکل‌گیری یک نظام پیوسته و درهم تنیده بین جوانان و ارکان کشور ناهموار کرده است. به گفته وی طبقه متوسط امید برای ساخت آینده را تا حدی از دست داده است و در این شرایط باید با زبانی نو وارد گفتمانی شد که حمایت مردم را در پی داشته باشد. این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: نباید برای حفظ مصلحت تا آنجا حقایقی را از دید جامعه دور نگاه داشت که دیگر نتوان پاسخ مناسب برای اتفاقات ارائه کرد. سه‌شنبه شب نیز سیدمحمد سعیدی تولیت حرم حضرت معصومه(س) در نشست کمیته همکاری حوزه علمیه و آموزش‌وپرورش گفت: در اغتشاشات اخیر بیشتر افرادی که در خیابان‌ها حضور داشتند در سن و سالی نبودند که از روی عناد کاری انجام دهند، بلکه روحیه جست‌وجوگری که در تمام انسان‌ها وجود دارد و در جوانان با شدت بیشتری وجود دارد باعث شد که در خیابان‌ها بیایند و برخی کارها را انجام دهند. به گزارش خبرآنلاین گفت: آموزش‌وپرورش با نوجوانان و جوانانی سر و کار دارد که نه می‌تواند روحیه جست‌وجوگری آنان را سرکوب کند و نه می‌تواند آنان را رها کند، بلکه باید راهی را در بین این دو راه انتخاب کنید و آموزش‌ها حساب شده باشد تا در تربیت نسل آینده موثر باشد. سایت عصرایران نیز نوشت: «دهه هشتادی‌ها» که اینک در دوران پرشور نوجوانی و ابتدای جوانی‌شان هستند، بی‌گمان محور مهم‌ترین موضوع روز هستند، چرا که اغلب کسانی که در روزهای اخیر برای بیان اعتراضات خود به خیابان‌ها رفتند، نوجوانان و جوانان متولد اوایل و اواسط دهه 80 خورشیدی‌اند. فارغ از مطالباتی که آنها در روزهای اخیر فریادش زده‌اند و بدون قضاوت محتوایی در این باره، باید گفت که نظام سیاسی حاکم بر ایران، هم اکنون با روان‌شناسی جدیدی از معترضان مواجه است که با جنس معترضان پیشین، تفاوت جدی دارد.
