عطش بزرگ صنایع کوچک

عطش بخش تولید برای وام بیشتر شد. بررسی آمارهای رسمی وزارت صنعت، معدن و تجارت تا پایان تیرماه1401 نشان می‌‌دهد نسبت به سال گذشته، امسال صنایع کوچک و متوسط عطش بیشتری برای وام دارند؛ اما بانک‌‌ها و وزارت «صمت» درصد ناچیزی از کل تقاضاهای این صنایع را پاسخ داده‌‌اند. بررسی گزارش‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می‌‌دهد در سال1400 کمتر از 4درصد از کل تقاضاهای وام صنایع در سال1400 اجابت شده‌‌اند؛ اما در سال جاری و تا پایان تیرماه1401 به محدوده 5/ 7درصد رشد پیدا کرده است. البته متقاضیان وام تولید در کل سال1400 کمی بیش از 5هزار نفر بوده‌‌اند که این عدد در 4ماه ابتدایی امسال به مرز 7 هزار و 100نفر رسیده است.

کنار هم قرار دادن این دو عدد نشان می‌‌دهد با وجود تلاش شبکه بانکی و وزارت «صمت»، صف متقاضیان وام تولید بیشتر شده که این موضوع ناشی از بحران‌‌سازی تورم برای بخش تولید است. گزارش «وزارت صمت» نشان می‌‌دهد بنگاه‌های صنعتی کوچک در 31استان در کل سال1400 چیزی معادل 12هزار و 800میلیارد تومان منابع مالی درخواست کرده‌‌اند که از این میزان، بانک‌‌ها به کمتر یک‌ششم درخواست‌‌ها پاسخ داده و حدود 2هزار میلیارد تومان وام به تولیدکنندگان داده‌‌اند. این در حالی است که در 4ماه نخست1401 شبکه بانکی و وزارت صمت در قالب طرح «تبصره18» حجم وام بیشتری داده‌‌اند؛ به‌طوری‌که در یک ثلث از سال جاری، بیش از 15هزار میلیارد تومان تقاضا از واحدهای کوچک و متوسط به بانک‌‌ها و وزارت صمت ارسال شده که به 5هزار و 664میلیارد تومان از این میزان پاسخ داده شده است. براین مبنا شکاف حدودا 10هزار میلیارد تومانی نیاز به وام در بین صنایع کوچک و متوسط با وجود افزایش حجم تزریق تسهیلات کم نشده است.

همین موضوع شائبه ‌شدت گرفتن عطش واحدهای تولیدی برای وام و سرمایه در گردش را بیشتر کرده است. از آنجا که در نیمه اول سال و به‌ویژه در ماه‌های تابستان سطحی از رکود تولید از دریچه شاخص‌‌های شامخ و تولیدات بورسی گزارش شد، بخشی از این موضوع احتمالا به مساله تنگنای مالی صنایع و دسترسی بسیار کم صنایع کوچک و متوسط به تسهیلات برمی‌‌گردد. در چنین شرایطی از آنجا که بانک‌‌ها با مشکلاتی جدی در زمینه تزریق منابع مالی به صنایع دچارند و تورم نیز روندی فزاینده داشته یا در سطح بالایی باقی مانده است، چالش تامین مالی بنگاه‌ها احتمالا تداوم‌‌بخش رکود صنعتی در سال جاری باشد یا اینکه بخشی از رشد صنعتی کشور را ذوب کند. براین مبنا به نظر می‌‌رسد سیاستگذار لازم است همزمان با اجابت تقاضای مالی صنایع، به فکر کاهش میزان تورم در کشور باشد؛ چراکه در شرایط کنونی نه تنها حجم منابع شبکه بانکی محدود است که تزریق وام با نرخ سود مشخص و سرکوب‌شده، زمینه توزیع رانت از طریق پرداخت تسهیلات به تولیدکنندگان را قوت می‌‌بخشد.

ریز جزئیات تسهیلات بنگاه‌های اقتصادی

 سیاستگذار در سال مالی 1401، عطش مالی تولید‌‌‌کنندگان برای نقدینگی را چگونه پاسخ داد؟ تامین مالی بنگاه‌‌‌های مالی کوچک و متوسط، در سال‌جاری دوبرابر شده است. بنا بر تازه‌‌‌ترین گزارش وزارت صنعت، معدن و تجارت، این وزارت‌‌خانه تنها به 5/ 7درصد از درخواست‌‌‌های بنگاه‌‌‌های کوچک و متوسط پاسخ مثبت داده است و در واقع حدود 92درصد از واحدهای کوچک و متوسط پاسخی از وزارت صمت دریافت نکرده‌‌‌اند. در عین حال، بررسی اسناد چهارماهه وزارت «صمت» نشان می‌دهد که از مجموع 7‌هزار و 83درخواست تسهیلات از سوی بنگاه‌‌‌های کوچک و متوسط، ‌هزار و 835مورد به بانک‌ها معرفی شده‌‌‌اند که شبکه بانکی تنها به یک‌سوم این معرفی‌‌‌نامه‌‌‌ها، پاسخ مثبت داده است. در واقع، در حالی که کل تقاضاهای تسهیلاتی معرفی‌شده به شبکه بانکی، بیش از 15‌هزار میلیارد تومان بوده است، شبکه بانکی توانسته است نزدیک به 5هزار و 500میلیارد تومان تسهیلات در اختیار واحدهای صنعتی کوچک و متوسط قرار دهد.

این وضعیت، از پاسخ‌‌‌دهی به تنها 37‌درصد نیاز مالی بنگاه‌‌‌های تولیدکننده حکایت دارد. در گزارش هفت‌ماهه وزارت صنعت، معدن و تجارت در سال 1400، میزان پاسخ‌‌‌دهی این وزارت‌‌‌خانه به نیاز تامین مالی واحدهای صنعتی 24‌درصد بود؛ البته این عدد در پایان سال به کمتر از 16‌درصد تنزل پیدا کرد. نرخ 37درصدی چهارماهه امسال، از دوبرابر شدن میزان پاسخگویی به درخواست تامین مالی واحدهای صنعتی کوچک و متوسط در ستاد تسهیل و رفع موانع تولید خبر می‌دهد. این موضوع، از این منظر مهم است که هفته گذشته، وزارت‌‌‌خانه‌‌‌های صنعت، معدن و تجارت و امور اقتصادی و دارایی با همکاری بانک‌مرکزی در پی تامین مالی واحدهای صنعتی برآمدند تا رقمی نزدیک به ‌هزار و 200‌هزار میلیارد تومان را از پنج‌مسیر مختلف، از جمله شبکه بانکی و تامین مالی زنجیر‌‌‌ه‌‌‌ای به صنایع کشور تزریق کنند.

با این حال، حتی به فرض اجرایی‌شدن این موضوع، باز هم تشنگی بالای صنایع به‌واسطه تورم فزاینده حاکم بر کشور رفع نخواهد شد. این موضوع، البته تاثیر بیشتری بر واحدهای صنعتی کوچک و متوسط خواهد داشت؛ چرا که نه توانایی بنگاه‌‌‌های بزرگ و برخوردار از خطوط مالی گسترده و نه امکان استفاده از طرح‌‌‌هایی نظیر تامین مالی زنجیره‌‌‌ای را به واسطه سازوکارهای خاص آن دارند. در چنین شرایطی، اهمیت ابزار تامین مالی تبصره 18 وزارت صنعت، معدن و تجارت برای تداوم تولید در حلقه‌‌‌های پایین‌‌‌تر زنجیره ارزش بخش صنعت، دوچندان می‌شود؛ ابزاری که بررسی «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد، نه‌تنها به شکل کامل اجرایی نمی‌شود، بلکه به شکل نامتوازن و ناعادلانه در پهنای جغرافیایی کشور توزیع می‌شود. پنج‌استانی که بیشترین پراکندگی توزیع تسهیلات برنامه تولید و اشتغال تبصره 18 را در خود جای داده‌‌‌اند، شامل استان‌‌‌های اصفهان با 41درخواست پذیرفته‌شده، خراسان‌رضوی با 41درخواست پذیرفته‌شده، یزد با 35درخواست پذیرفته‌شده، آذربایجان‌غربی با 29درخواست پذیرفته‌شده و استان تهران با 28درخواست پذیرفته‌شده هستند. از سوی دیگر، تنها دو درخواست در استان بوشهر، چهارمحال و بختیاری و هرمزگان؛ پنج درخواست در خراسان‌جنوبی و هفت درخواست در مناطق آزاد کشور پذیرفته شده است.

در گفتمان آمایش سرزمین توزیع نابرابر تسهیلات در مناطق مرکزی که پیش از این در گزارش‌‌‌های مختلف توضیح داده شد که چگونه همه صنایع بزرگ کشور در مناطق خاصی تجمیع شده‌‌‌اند؛ موضوعی که نشانه وجود رانت در سازوکارهای توزیع امکانات در استان‌‌‌های بزرگ است که در نهایت موجب مهاجرت جمعیت جویای کار به این استان‌‌‌ها و شروع مشکلاتی نظیر بیکاری، تورم و کمبود آب خواهد شد. از آن‌سو با وجود اینکه تامین مالی در سال‌جاری دوبرابر شده، در شرایطی که نرخ بهره واقعی اقتصاد منفی است، اعطای این تسهیلات به خودی خود نشانه وجود نوعی رانت است. اما انگار سیاستگذار چاره‌‌‌ای جز تامین مالی بنگاه‌‌‌های اقتصادی نداشته است.

جزئیات تسهیلات برنامه تولید و اشتغال تبصره 18

در استان آذربایجان‌شرقی، 174واحد تولیدی برای دریافت تسهیلات بانکی ثبت‌‌‌نام کردند. از این تعداد، 61واحد تولیدی به بانک معرفی شدند و مبلغ درخواستی آنان، حدود 417میلیارد تومان بوده است. از این تعداد، به درخواست حدود 20واحد تولیدی پاسخ داده شده و مبلغ 167میلیارد تومان به آنان پرداخت شده است. در استان آذربایجان‌غربی، 663واحد تولیدی برای اخذ تسهیلات ثبت‌‌‌نام کرده‌‌‌اند که از این تعداد، حدود 144واحد به بانک‌ها معرفی شدند و مبلغ درخواستی آنها، 543میلیارد تومان بوده است. با این حال تنها به درخواست 29واحد تولیدی پاسخ داده شد و مبلغ 197میلیارد تومان به آنان تسهیلات پرداخت شد. در اردبیل، 119واحد برای اخذ تسهیلات ثبت‌‌‌نام کرده‌‌‌اند. این متقاضیان 431میلیارد تومان درخواست تسهیلات داشته‌‌‌اند و 48نفر از آنان به بانک معرفی شده‌‌‌اند. از این تعداد، تنها 10نفر موفق به اخذ تسهیلات شده‌‌‌اند و کل مبلغ پرداختی نیز 147میلیارد تومان بوده است.

در اصفهان نیز 284واحد تولیدی برای دریافت تسهیلات ثبت‌‌‌نام کرده‌‌‌اند که از این تعداد حدود 39 کسب‌وکار به بانک معرفی شده‌‌‌اند. مبلغ درخواستی صاحبان کسب‌وکار در اصفهان حدود ‌هزار و 22میلیارد تومان بوده است. از این تعداد، حدود 41واحد توانسته‌‌‌اند این تسهیلات را دریافت کنند و مبلغ دریافتی آنان، 354میلیارد تومان بوده است. در استان البرز، 174واحد کسب‌وکار برای دریافت تسهیلات برنامه تولید و اشتغال ثبت‌‌‌نام کرده‌‌‌اند که از این تعداد 39کسب‌وکار به بانک معرفی شده‌‌‌اند. مبلغ درخواستی کسب‌وکارها نیز حدود 590میلیارد تومان بوده است. از این تعداد درخواست 27کسب‌وکار پذیرفته شد و 368میلیارد تومان به آنها تعلق گرفت.

در استان ایلام 200کسب‌وکار برای دریافت تسهیلات ثبت‌‌‌نام کرده‌اند که از این تعداد حدود 39 کسب‌وکار به بانک معرفی شده‌‌‌اند و مبلغ درخواستی آنان حدود 332میلیارد تومان بوده است. از این تعداد، درخواست 12نفر پذیرفته شده و جمعا، مبلغ 645میلیارد تومان به آنان دریافت شده است.  در استان بوشهر، 36بنگاه کسب‌وکار برای دریافت تسهیلات ثبت‌‌‌نام کرده‌‌‌اند که از این تعداد 24بنگاه به بانک معرفی شده‌‌‌اند و مبلغ تسهیلات درخواستی آنان، حدود 180میلیارد تومان بوده است. از این تعداد، تنها درخواست دوکسب‌وکار پذیرفته شد و مبلغ دریافتی آنها، 502میلیارد تومان بوده است.

در جنوب کرمان، 56کسب‌وکار درخواست اعطای تسهیلات کرده‌‌‌اند که از این تعداد 14کسب‌وکار به بانک‌ معرفی شدند و درخواست داشتند که مبلغ 36میلیارد تومان تسهیلات به آنان پرداخت شود. از این تعداد تنها 10بنگاه اقتصادی تسهیلات مربوطه را جمعا به مبلغ 23میلیارد تومان دریافت کردند. در استان چهارمحال و بختیاری 279واحد تولیدی و کسب‌وکار درخواست تسهیلات داشتند که از این تعداد، 94بنگاه اقتصادی به بانک معرفی شدند و مبلغ درخواستی این بنگاه‌‌‌ها، حدود 566میلیارد تومان بود. در این استان تنها دو بنگاه اقتصادی موفق به کسب تسهیلاتی به مبلغ 52میلیارد تومان شدند. در استان خراسان‌جنوبی، 55بنگاه درخواست تسهیلات داشتند که 11بنگاه به بانک معرفی شدند. این بنگاه‌‌‌ها حدود 341میلیارد تومان تسهیلات درخواست کردند که تنها درخواست پنج‌بنگاه قبول شد و مبلغ 118میلیارد تومان به آنها اعطا شد.

در خراسان‌رضوی، 500بنگاه کسب‌وکار برای دریافت تسهیلات ثبت‌‌‌نام کردند که از این تعداد 102بنگاه به بانک‌ها معرفی شدند. این بنگاه‌‌‌ها درخواست مبلغ 402میلیارد تومان تسهیلات را داشتند که در نهایت درخواست 41بنگاه پذیرفته و مبلغ 255میلیارد تومان تسهیلات به آنها پرداخت شد.  در خراسان‌شمالی، 194واحد کسب‌وکار برای دریافت تسهیلات اقدام کرده‌اند که وزارت «صمت» تنها 52واحد از این بنگاه‌‌‌ها را به بانک معرفی کرده است. همچنین این واحدها، حدود 401‌هزار میلیارد تومان تسهیلات درخواست کرده‌‌‌اند که بانک‌ تنها به درخواست 14واحد کسب‌وکار پاسخ مثبت داد و مبلغ 56میلیارد تومان تسهیلات به آنان پرداخت کرد. در استان خوزستان، 272واحد کسب‌وکار برای دریافت تسهیلات در وزارت «صمت» ثبت‌‌‌نام کردند که این وزارت‌‌‌خانه 43واحد را به بانک‌ها معرفی کرد و درخواست آنها دریافت 487میلیارد تومان بود. بانک‌ها در این استان تنها به درخواست 15واحد پاسخ مثبت داده‌‌‌ و مبلغ 175میلیارد تومان به آنها پرداخت کرده‌‌‌اند. در استان زنجان، 142بنگاه اقتصادی از وزارت صمت درخواست تسهیلات داشته‌‌‌اند که تنها 63واحد از آنها به بانک‌ها معرفی شده‌‌‌اند. این بنگاه‌‌‌ها تقاضای دریافت تسهیلاتی به مبلغ حدود 425میلیارد تومان را داشته‌‌‌اند. در نهایت، درخواست 15بنگاه اقتصادی پذیرفته شده و مبلغ 133 میلیارد تومان به آنان پرداخت شده است.

در استان سمنان، 75واحد کسب‌وکار درخواست دریافت تسهیلات کرده‌‌‌اند که از این تعداد، 30واحد به بانک‌ها معرفی شده‌‌‌ و درخواست دریافت حدود 514میلیارد تومان تسهیلات را داشته‌‌‌اند. از این تعداد، درخواست 13واحد پذیرفته شده و حدود 145میلیارد تومان تسهیلات در اختیار آنان قرار گرفته است. در استان سیستان و بلوچستان، 74واحد کسب‌وکار برای دریافت تسهیلات وزارت «صمت» اقدام کرده‌‌‌اند. این وزارت‌‌‌خانه، 20واحد از این بنگاه‌‌‌ها را به بانک‌های مرتبط معرفی کرده و این واحدها، تقاضای 361میلیارد تومان تسهیلات را داشته‌‌‌اند. با این حال، درخواست 10واحد کسب‌وکار پذیرفته شده و مبلغ 225میلیارد تومان به آنان اعطا شده است.

در پایتخت، 131واحد کسب‌وکار برای دریافت تسهیلات ثبت‌‌‌نام کردند که از این تعداد، 51واحد با درخواست مبلغ ‌هزار و 3میلیارد تومان به بانک‌ها معرفی شدند. درخواست 28واحد از این بنگاه‌‌‌ها پذیرفته شده و مبلغ 412میلیارد تومان تسهیلات از بانک‌ها دریافت کرده‌‌‌اند. در استان فارس، 132واحد برای دریافت تسهیلات اقدام کردند که از این تعداد، 45واحد به بانک‌ها معرفی شده‌‌‌ و درخواست دریافت 552میلیارد تومان تسهیلات را داشتند. در نهایت 13واحد کسب واحد کسب‌وکار موفق به اخذ این تسهیلات شدند و مبلغ تسهیلات، در مجموع حدود 183میلیارد تومان بوده است.