دو سناریوی یک تحریم

شماره روزنامه: ۵۵۵۹ تاریخ چاپ: ۱۴۰۱/۰۷/۹ ...

رسانه محافظه‌‌‌‌کار و مخالف برجام امریکن‌‌‌‌فری‌‌‌‌بیکن در گزارشی مدعی شد که مقامات و دیپلمات‌‌‌‌های آمریکایی در یک جلسه محرمانه به کنگره اعلام کرده‌‌‌‌اند مذاکرات هسته‌‌‌‌ای با ایران به «بن‌‌‌‌بست» رسیده است. این رسانه آمریکایی نوشته که مقامات دولتی در جلسه دو هفته پیش با اعضای کنگره این موضوع را اعلام کرده‌‌‌‌اند. از سوی دیگر وزارت خزانه‌‌‌‌داری آمریکا روز پنج‌‌‌‌شنبه (7 مهر 1401) از اعمال تحریم علیه شرکت‌‌‌‌های واقع در چین و امارات خبر داد که متهم به دست داشتن در صادرات نفت ایران هستند. با توجه به همزمانی انتشار این دو خبر برخی این سناریو را مطرح می‌کنند که واشنگتن به نوعی با این اقدامات «پایان غیررسمی برجام‌» را اعلام کرده است. چرا که این برای نخستین‌بار است که در دولت جو بایدن بخش نفتی ایران یا شرکت‌‌‌‌هایی که در دور زدن فروش نفت ایران نقش داشتند، تحریم‌‌‌‌‌ شوند. اما سناریوی دومی نیز مطرح است مبنی بر اینکه آمریکا با این اقدامات می‌خواهد به ایران فشار بیاورد تا هرچه سریع‌تر پای میز مذاکره حاضر شده و به برجام بازگردد. همچنان‌که پیش‌تر نیز واشنگتن از این اهرم تحریمی برای تحت فشار قرار دادن ایران استفاده کرده بود.

آمریکا خوش‌‌‌‌بین نیست

در گزارش منتشر شده توسط امریکن فری بیکن، دارِل ایسا، نماینده جمهوری‌خواه کنگره از ایالت کالیفرنیا در گفت‌وگو با این پایگاه خبری گفت: «دو هفته پیش آنها (دولت بایدن) تصور می‌کردند که توافقی وجود دارد اما اکنون می‌‌‌‌دانند که توافقی در میان نیست و درباره چگونگی رسیدن به یک توافق نیز دچار مشکل شده‌‌‌‌اند، زیرا درباره همه‌چیز مذاکره کرده‌‌‌‌اند و در پایان، ایران توافقی را که مورد مذاکره قرار گرفت، نمی‌خواهد.» فری بیکن به نقل از مقاماتی دیگر نیز ادعا کرد دولت آمریکا نسبت به حصول یک توافق جدید با ایران خوش‌‌‌‌بین نیست. به گزارش «ایسنا»، این رسانه محافظه‌‌‌‌کار آمریکایی در ادامه گزارش خود آورده است که مقامات جمهوری اسلامی ایران تاکید دارند که پیشنهادهای آمریکا برای حصول توافق جدید به اندازه کافی موجب رفع تحریم‌ها علیه تهران نمی‌شود و عدم خروج مجدد واشنگتن از توافق احتمالی را تضمین نمی‌کند.

فشار بر ایران برای بازگشت به برجام

اما فرضیه دیگری هم وجود دارد مبنی بر اینکه این تحریم‌ها و فشارهای اخیر آمریکا به معنای عبور از برجام نیست بلکه با هدف بازگرداندن ایران پای میز مذاکرات است. گزارش لارا روزن، روزنامه‌‌‌‌نگار آمریکایی نیز بر این فرضیه صحه می‌‌‌‌گذارد؛ روزن به نقل از مقامات آمریکایی می‌گوید ما مسائل حقوق بشری و هسته‌‌‌‌ای را جدا از هم در نظر می‌‌‌‌گیریم و خواستار احیای برجام هستیم. معاون وزارت خزانه‌‌‌‌داری هم بلافاصه بعد از صدور تحریم گفته که این تحریم‌ها وضع شده تا ایران به برجام بازگردد. لذا هدف‌گذاری آمریکا اکنون عبور از برجام نیست بلکه اعمال فشار بیشتر بر تهران برای بازگشت به برجام است. این مدلی که کاخ سفید اکنون در دستورکار دارد، همان مدلی است که در ماه اکتبر، ریچارد نفیو، آرین طباطبایی و چند نفر دیگری که از تیم رابرت مالی جدا شدند بر آن تاکید داشتند. آنها مدعی بودند که مذاکرات بدون تحت فشار گذاشتن ایران به احیای برجام منجر نمی‌شود. عمده حرف آنها نیز این بود که کوتاه آمدن جو بایدن در حوزه تحریم‌های نفتی باعث شده تا ایران بتواند روزانه یک و نیم میلیون بشکه صادرات نفتی به‌ویژه به چین داشته باشد. این گروه معتقد بودند که این میزان صادرات نفتی باید کاهش یابد تا ایران به برجام بازگردد. حال به نظر می‌‌‌‌رسد تحریم‌های جدید آمریکا نیز در همین راستا وضع شده است.

پایان برجام؟

البته سناریو و فرضیه نخست مبنی بر اینکه شاید مذاکرات به بن‌‌‌‌بست رسیده نیز دور از واقعیت نیست؛ زیرا گره‌های اصلی احیای مذاکرات برجام یعنی مساله پادمانی بین ایران و آژانس و مساله دادن تضمین از سوی واشنگتن همچنان باقی است. در رابطه با همکاری‌‌‌‌های ایران و آژانس هرچند هفته گذشته محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی با رافائل گروسی مدیرکل آژانس دیدار و رایزنی داشت اما هنوز خبری مبنی بر آغاز همکاری‌‌‌‌های طرفین منتشر نشده و گروسی نیز گفت که راه زیادی پیش‌‌‌‌روی طرفین قرار دارد. در این بین طرف غربی می‌خواهد ایران را در موضوع پادمان (سه مکان ادعایی) تحت فشار قرار دهد تا تهران همکاری بیشتری با آژانس داشته باشد و زودتر مساله پادمان حل شود و برجام نیز احیا شود اما ایران هم الگوی خود را دارد. روزنامه «دنیای اقتصاد» در گزارشی که روز پنج‌‌‌‌شنبه هفتم مهر ماه منتشر کرد با عنوان «نقشه راه جدید ایران و آژانس» به الگوی ایران اشاره کرد. در این گزارش آمده است که ایران در آخرین پاسخ به آمریکا گفته پرونده ایران باید قبل از روز صفر، یعنی روز اجرای برجام بسته شود.

الگویی که ایران به دنبال عملیاتی شدن آن است، شبیه مدلی است که ایران و کشورهای 4+1در وین در اسفند 1400 داشتند. این فرمول ایران یعنی اینکه ابتدا پرونده اختلافات با آژانس بسته شود نیازمند یک بازه زمانی دو تا سه ماهه است. همچنین پایگاه خبری اکسیوس در گزارشی تحلیلی به نقل از یک دیپلمات ارشد اروپایی مدعی شده است: «‌ایرانی‌‌‌‌ها معتقدند که آمریکا می‌تواند به سادگی به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بگوید مشکل نقض تعهدات پادمانی را برطرف کند، اما رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و دولت بایدن اصرار دارند که نگرانی‌‌‌‌های آژانس درباره تعهدات پادمانی ایران باید قبل از بسته شدن پرونده این تحقیقات برطرف شود.» این گزارش اکسیوس بیانگر آن است که ایران می‌خواهد هر چه زودتر پرونده‌‌‌‌ای که از نظر ایران سیاسی است، بسته شود در حالی که غرب می‌گوید این پرونده باید از نظر فنی تا جایی که گروسی تشخیص می‌دهد ادامه پیدا کند. حال با وجودی‌که ایران و طرف غربی به همراه آژانس تلاش دارند هر یک با پیگیری فرمول خود مساله پادمانی را به سرانجام برسانند اما هنوز مشخص نیست آیا طرفین به نتیجه‌‌‌‌ای خواهند رسید یا خیر.

واشنگتن نمی‌تواند تضمین بدهد

در رابطه با مساله تضمین‌‌‌‌ها هم رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در آخرین اظهارنظر از سوی مقامات واشنگتن گفت: «در صورت انجام توافقی در وین برای بازگشت آمریکا به برجام، واشنگتن نمی‌تواند تضمین بدهد دولت بعدی این کشور از این توافق خارج نخواهد شد.»

وی افزود: «‌اگر رئیس‌‌‌‌جمهور آینده طی اقدامی حساب‌‌‌‌نشده و به صورت یک‌‌‌‌جانبه تصمیم بگیرد که با وجود کارآمد بودن توافق از آن خارج شود، ما هیچ کاری نمی‌توانیم برای متوقف کردن آن انجام دهیم.» به گزارش «ایسنا» به نقل از وبگاه وُرلد، رابرت مالی، در گفت‌وگو با این برنامه رادیویی در پاسخ به این سوال که آیا مذاکرات احیای برجام به بن‌‌‌‌بست رسیده است یا نه، گفت: «ما یک ماه پیش تصور می‌کردیم به توافق نزدیک هستیم و بعد از آن ایران به دلایلی که باید از آنها پرسید، شروع به طرح مساله‌ای کرد که هیچ ارتباطی با توافق ندارد و مربوط به تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره فعالیت‌‌‌‌های گذشته ایران و وجود ذرات اورانیوم در چند محل است.»

مالی مدعی شد: «بنابراین، بدون اینکه بخواهم وارد جزئیات شوم، می‌‌‌‌گویم چیزی که ایران خواسته این است که ما، یعنی آمریکا و کشورهای اروپایی روی آژانس فشار اعمال کنیم تا پرونده این تحقیقات بسته شود. این مساله هیچ ارتباطی با توافق ندارد. از این گذشته، ما هم این کار را انجام نخواهیم داد.»

تحریم نفتی ایران

آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا روز پنج‌‌‌‌شنبه در بیانیه‌‌‌‌ای اعلام کرد برای جلوگیری از دور زدن تحریم‌ها توسط ایران، خزانه‌‌‌‌داری آمریکا دو شرکت حمل‌‌‌‌ونقل و انبار ژانگو و کشتیرانی دبلیو اس واقع در چین را به لیست تحریم‌های خود اضافه کرده است. در بیانیه وزارت خزانه‌‌‌‌داری آمریکا آمده است که این اقدام، شرکت‌‌‌‌های دلال و صوری ایران در امارات، هنگ‌‌‌‌کنگ و هند را نیز هدف قرار داده است. وزیر خارجه آمریکا در ادامه بیانیه خود آورده است: «در زمانی که ایران درحال تسریع برنامه هسته‌‌‌‌ای خود است، ما به تسریع اعمال تحریم‌ها علیه نفت خام و محصولات پتروشیمی ایران که ذیل برجام برداشته شده بودند، ادامه می‌‌‌‌دهیم.» وی ادامه داد: «این اقدامات با هدف محدود کردن شدید صادرات نفت و محصولات پتروشیمی به‌طور منظم ادامه خواهند یافت.»

بلینکن در ادامه هشدار داد که اگر دیگران نمی‌خواهند هدف تحریم‌های آمریکا قرار بگیرند، باید فورا به این‌گونه تبادلات خاتمه بدهند. درواقع این نخستین‌بار است که در دولت جو بایدن دموکرات شاهد آن هستیم که وزارت خزانه‌‌‌‌داری آمریکا، به‌طور مستقیم صادرات نفت ایران را هدف قرار می‌دهد. البته پیش‌تر نیز آمریکا به تحریم پتروشیمی ایران مبادرت کرده بود و در تاریخ 26 خرداد ماه وزارت خزانه‌‌‌‌داری آمریکا با صدور بیانیه‌‌‌‌ای اعلام کرد شرکت پتروشیمی فن‌آوران سهامی عام، شرکت پتروشیمی خارک سهامی عام، شرکت پتروشیمی مارون و چندین شرکت چینی و اماراتی حامی این شرکت‌‌‌‌ها را در لیست تحریم‌های خود قرار داده است. این وزارتخانه همچنین تحریم‌هایی را علیه دو شخص به دلیل کمک مادی، حمایت و ارائه مصالح، فناوری و کالاهای لازم به شرکت پتروشیمی تریلیانس اعمال کرد.

واکنش ایران چه خواهد بود؟

در آن مقطع و 4 روز بعد از اعمال این تحریم‌ها، رویترز مدعی شد که در گزارش محرمانه آژانس که آن را رویت کرده، آمده است، «بازرسان آژانس روز یکشنبه 29 خرداد تایید کردند که ایران آماده تزریق گاز هگزافلورید (UF6)، به دومین آبشار سانتریفیوژهای IR-6 در تاسیسات فردو است.» یعنی واکنش ایران به تحریم پتروشیمی، تزریق گاز به دومین آبشار سانتریفیوژهای IR-6 در فردو بود. پیش از آن نیز شورای حکام چهارشنبه شب 18 خرداد ماه قطعنامه ضد‌‌‌‌ایرانی خود را با 30رای موافق، 3رای ممتنع و همراه با مخالفت چین و روسیه به تصویب رساند و در پی آن، ایران که قبل از تصویب قطعنامه اعلام کرده بود دو دوربین فراپادمانی آژانس را قطع می‌کند، در واکنش به نتیجه نشست شورای حکام گام‌های دیگری از جمله قطع درمجموع 27 دوربین و نصب دو آبشار از سانتریفیوژهای پیشرفته را اعلام کرد. اکنون نیز باید منتظر باشیم و ببینیم که واکنش ایران به تحریم‌های نفتی چه خواهد بود.