این پاسخ در مقابل آسیب‌‌‌های جدی اقتصادی و ضررهای هنگفتی که این اختلال اینترنتی گسترده به افراد و کسب و کارها وارد کرده است، طبیعتا راضی‌‌‌کننده نخواهد بود. حالا دیگر ضررهای قطعی فراگیر اینترنت تنها محدود به فروشگاه‌‌‌های اینستاگرامی نبوده و حتی کسب و کارهای بزرگ و مستقلی هم که در حوزه‌‌‌های مختلف اکوسیستم فناوری کشور فعالیت می‌کنند، از آسیب جدی در فرآیند فروش محصولات و خدمات و همچنین ناتوانی در تحلیل امور و هماهنگی تیمی خود خبر می‌دهند. با این اوصاف است که برآورد‌‌‌های انجام شده توسط برخی فعالان اکوسیستم فناوری کشور از افت 30 تا 70درصدی درآمد کسب و کارهای اینترنتی حکایت دارد.
محروم از ابزارهای تخصصی
در مدت اخیر کارشناسان مختلف بارها از آسیب‌‌‌های اقتصادی محدودیت‌های اینترنتی سخن گفته و نسبت به در خطر قرار گرفتن معاش‌میلیون‌‌‌ها نفر هشدار داده‌‌‌اند؛ اما همچنان و با گذشت بیش از یک هفته از آغاز این محدودیت‌ها، اکثر پلت‌فرم‌‌‌های خارجی مسدود هستند و سرعت و کیفیت دسترسی به سرویس‌‌‌های داخلی موجود نیز بسیار پایین است. اگرچه در شروع اعمال محدودیت و فیلترینگ، بخش عمده توجه به آسیب اقتصادی کسب و کارهای فعال در شبکه‌‌‌های اجتماعی معطوف شد، اما مشخص شده است که حتی کسب و کارهای بزرگی که حالا در فضای فناوری کشور به برندهای شناخته‌‌‌شده و بزرگی تبدیل شده‌‌‌اند نیز نتوانسته‌‌‌اند از گزند این محدودیت‌ها در امان بمانند؛ به طوری که انجمن تجارت الکترونیک تهران با انتشار بیانیه‌‌‌ای خواستار توقف این برخوردهای قهری و توجه به پیامدهای جبران‌‌‌ناپذیر این تصمیمات شد و مسوولیت این آسیب‌‌‌ها را به عهده نهادهای تصمیم‌‌‌ساز دانست.
در تشریح ابعاد مختلف آسیب‌‌‌های این محدودیت‌های ارتباطی، کارشناسان مختلفی اظهارنظر کرده‌‌‌اند. «نازنین دانشور»، از فعالان اکوسیستم فناوری کشور و مدیرعامل شرکت «تخفیفان» در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» به بررسی زوایای مختلفی از تاثیرات سوء این تصمیمات محدودکننده پرداخت. وی یکی از اصلی‌‌‌ترین مشکلات محدود کردن دسترسی به سرویس‌‌‌های خارجی و کاهش سرعت اینترنت را مختل شدن دسترسی کسب و کارها به زیرساخت‌‌‌ها و ابزارهایی می‌‌‌داند که برای مدیریت، بررسی، تحلیل و ردیابی طرح‌‌‌های تعریف شده در این شرکت‌ها حیاتی هستند. دانشور با تاکید بر اینکه عمده این ابزارها نمونه مشابه و جایگزین بومی‌‌‌سازی‌‌‌شده‌‌‌ای ندارند، می‌‌‌گوید: «کار کردن در چنین شرایطی باعث می‌شود هم توان بررسی چند و چون طرح‌‌‌های خود را نداشته باشیم و هم هزینه‌‌‌های ارزی زیادی متحمل شویم.» طبق آنچه مدیرعامل «تخفیفان» اظهار می‌کند با محدود شدن دسترسی به انواع ابزارهای تخصصی که گاهی بستری برای دورکاری نیروهای شرکت‌ها را نیز فراهم می‌کردند، هم بهره‌‌‌وری سازمان‌ها کاهش مییابد و هم هزینه‌‌‌های سربار جدیدی به کسب و کارها تحمیل می‌شود که جبران آن دشوار خواهد بود.
افت قابل‌توجه فروش
حیات هر کسب و کاری به فروش محصولات و خدماتش وابسته است و دیگر این روزها جست‌وجوهای گوگل، تبلیغات دیجیتال و محتواهای آموزشی نقش قابل‌‌‌توجهی در جلب توجه کاربران و هدایت آنها به بسترهای فروش کالا و خدمات مختلف ایفا می‌کنند. دانشور با تاکید بر اهمیت فضای دیجیتال در فروش کسب و کارها می‌‌‌گوید: «حدود 50 تا 70درصد ترافیکی که منجر به فروش در یک کسب و کار می‌شود، از بسترهایی مانند جستوجوی گوگل، تبلیغات آنلاین و شبکه‌‌‌های اجتماعی روانه سایت‌‌‌ها می‌شود.» وی در ادامه می‌‌‌افزاید: اکنون محدودیت‌های ایجاد شده در این بسترها، تاثیر محسوسی در افت فروش شرکت‌ها داشته و درآمد آنها را بین 30 تا 70درصد کاهش داده است.» به اعتقاد این فعال اکوسیستم فناوری، تداوم این شرایط به مرگ بسیاری از کسب و کارها یا تعدیل‌‌‌های گسترده نیروهای انسانی برای کاهش هزینه‌‌‌ها منجر خواهد شد.
آمارهایی که از سوی دیگر شرکت‌هایی در فضای فناوری‌‌‌های دیجیتال و اینترنتی فعال هستند گویای حقایق مشابهی است. طبق داده‌‌‌هایی که اخیرا «زرین‌‌‌پال» منتشر کرده است، تعداد و حجم تراکنش‌‌‌های کسب و کارها در 5 روز ابتدایی اختلال‌‌‌های اینترنتی اخیر، به طور میانگین تا 40درصد کاهش یافته است. گزارش دیگری که «پادرو» (پلت‌فرمی برای مدیریت فروش از طریق اینستاگرام) منتشر کرده است، نشان می‌دهد که فعالیت کلی فروشگاه‌‌‌های اینستاگرامی فعال در «پادرو» در 10 روز گذشته بیش از 75درصد کاهش داشته است. پشوتن پورپزشک، مدیرعامل پادرو در تشریح اثرات منفی محدودیت‌های اینترنتی اخیر بر فعالان فضای مجازی به این رسانه گفته است: «مجموع فروش 10 فروشگاه برتر پادروشاپ که زیرساخت فروش آنلاین برای فروشندگان شبکه‌‌‌های اجتماعی را فراهم می‌کند، با 87درصد کاهش روبه‌‌‌رو بوده است.» پورپزشک تخمین زده است: «هر یک از این فروشگاه‌‌‌ها تنها طی یک هفته گذشته دچار دست‌‌‌کم 50میلیون تومان خسارت مالی شده‌‌‌اند.» وی همچنین افزوده است: «تنها در دو روز از آخرین پنج‌شنبه و جمعه شهریور، بازدید از فروشگاه‌‌‌های اینستاگرامی فعال در پادروشاپ با 97درصد کاهش روبه‌‌‌رو شد و در نتیجه این کاهش بازدید، فروش‌‌‌شان به صفر نزدیک شد.»
فلج شدن بخش‌‌‌های تبلیغات و پشتیبانی
نیما نامداری، از دیگر فعالان اکوسیستم فناوری کشور نیز در یادداشتی که در روزنامه «دنیای‌اقتصاد» منتشر شد، به تشریح تبعات محدودسازی اینترنت برای کسب و کارهای اینترنتی پرداخته و نوشته است: «برآوردهایی وجود دارد که سایت‌‌‌های ایرانی سالانه حدود 300میلیارد تومان برای SEO فقط روی گوگل هزینه می‌کنند که هنگام جستوجوی کالاها و خدمات توسط مشتریان بالاتر و بهتر دیده شوند. وقتی گوگل قطع است کل این هزینه‌‌‌ها هدر می‌رود.» وی در ادامه افزود: «البته باید توجه داشت که با این محدودیت‌ها، تنها فروش شرکت‌ها نیست که کاهش مییابد؛ عملیات جاری آنها هم لطمه می‌‌‌‌‌‌بیند و این می‌تواند منجر به افزایش هزینه یا از دست دادن مشتریان شود. نامداری تصریح کرد: «مثلا بسیاری از کسب و کارها از ابزارهای نرم‌‌‌‌‌‌افزاری مبتنی بر رایانش ابری برای فرآیندهای داخلی خود نظیر مدیریت ارتباط با مشتریان استفاده می‌کنند. وقتی اتصال به سرویس‌‌‌های خارجی برقرار نیست این ابزارها هم دچار اختلال میشوند یا بسیاری از شرکت‌ها برای ارتباط با مشتریان و خدمات پس از فروش و تعامل‌‌‌‌‌‌های مختلفی که دارند از پیام‌‌‌‌‌‌رسان‌‌‌های خارجی استفاده می‌کنند.» این فعال اکوسیستم فناوری تاکید می‌کند: «درست است که پیام‌‌‌‌‌‌رسان‌‌‌های داخلی وجود دارند؛ ولی در واقعیت بخش مهمی از مردم از این پیام‌‌‌‌‌‌رسان‌‌‌ها استفاده نمی‌‌‌کنند.»
سهیل قدری، از فعالان حوزه دیجیتال مارکتینگ، در یک اظهارنظر اینستاگرامی، نسبت به آسیب‌‌‌های محدودیت‌های اینترنتی اخیر بر کسب و کارهای متمرکز بر ارائه خدمات تبلیغات هدفمند، تاکید کرد و نسبت به خطری که کسب و کارهای کوچک، متوسط و خانگی را تهدید می‌کند هشدار داد. بسیاری از افرادی که در حوزه خدمات مدیریت شبکه‌‌‌های اجتماعی و تولید محتوا برای این پلت‌فرم‌‌‌ها فعالیت می‌کنند نیز از وضع موجود ابراز نگرانی کرده و اظهار کردند در حال حاضر عملا بیکار شده‌‌‌اند. با محدود شدن دسترسی به اینترنت بین‌الملل، حتی فعالیت ساده بسیاری از وب‌سایت‌‌‌های فروشگاهی یا محتوایی با مشکل مواجه شده است؛ زیرا از آنجا که سرور آنها در کشورهای غیرایرانی مستقر هستند، در هنگام مراجعه کاربر با مشکل در بارگذاری مواجه شده و مخاطب را از دست می‌دهند.
از سوی دیگر بررسی‌‌‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد که بسیاری از وب‌سایت‌‌‌های وردپرسی، از زمان شروع این محدودیت‌ها خطاهای عجیب و غیرقابل حلی بروز می‌دهند و این نیز تیم‌‌‌های فنی این وب‌سایت‌ها را برای حل این مشکلات به دردسر انداخته است. با وجود آنکه برخی معتقدند محدودیت‌های اجباری، می‌تواند به نفع برخی پلت‌فرم‌‌‌های بومی تمام شود، اما مدیران چنین کسب و کارهایی نظر متفاوتی دارند و در نهایت از مدیریت دستوری این حوزه ابراز نارضایتی می‌کنند. وحید رحیمیان، مدیرعامل «مایکت» در پاسخ به این سوال که این محدودیت‌ها چه تاثیری بر کسب و کار آنها به عنوان یک فروشگاه ایرانی دانلود اپلیکیشن گذاشته است به «دنیای‌اقتصاد» می‌‌‌گوید: «در وهله اول، فیلتر کردن فروشگاه‌‌‌های معروفی مانند «گوگل‌‌‌پلی» باعث خواهد شد کاربران فعال پلت‌فرم‌‌‌های داخلی مانند ما بیشتر شود؛ اما این فقط یک روی ماجراست.» وی با بیان اینکه هدایت اجباری کاربران به سمت پلت‌فرم‌‌‌های بومی ابدا برای آنها خوشایند نیست، می‌‌‌گوید: «حقیقت آن است که با حذف دستوری برخی اپلیکیشن‌‌‌های محبوب و پرمخاطب مانند اینستاگرام و واتساپ، بخش زیادی از مراجعاتی که برای این برنامه‌‌‌ها بود، از بین می‌رود و از سوی دیگر، نگاه کاربر به ما (به عنوان یک پلت‌فرم بومی) منفی شده و باعث دلزدگی آنها می‌شود.» رحیمیان معتقد است: «چنین تصمیماتی در میان‌‌‌مدت نیز اثرات منفی قابل‌‌‌توجهی برای کسب و کارهای ایجاد‌‌‌کننده پلت‌فرم‌‌‌های بومی به همراه دارد؛ زیرا با افزایش محدودیت‌ها، نیروهای متخصص شرکت‌ها به سرعت تصمیم به مهاجرت گرفته و شرکت‌ها را ترک می‌کنند.» کارشناسان اکوسیستم استارت‌آپی بارها از بحران نیروی انسانی به عنوان یکی از چالش‌های جدی این فضا یاد کرده و بر دشواری‌‌‌های جایگزینی چنین نیروهایی برای یک سازمان تاکید کرده‌‌‌اند.
تناقض‌‌‌های مکرر
اگرچه دولت سیزدهم بارها از اهداف خود برای توسعه اقتصاد دیجیتال کشور سخن گفته و قصد دارد سهم اقتصاد دیجیتال از تولید ناخالص ملی را به 10درصد برساند، اما تصمیم‌‌‌های اخیر کاملا با این هدف در تضاد است. شواهد و تجربه‌‌‌های کسب و کارهای فناوری‌‌‌محور از محدودیت‌های ارتباطی اخیر نشان می‌دهد که توصیه عیسی زارع‌‌‌پور، وزیر ارتباطات به افراد مبنی بر اینکه کسب و کارشان را بر پلت‌فرم‌‌‌های مورد تایید حاکمیت بنا کنند تا از محدودیت‌ها آسیبی نبینند، تا چه اندازه غیرعملیاتی و نشدنی است.
اواخر هفته گذشته وقتی خبرنگاران از وزیر ارتباطات درباره زمان پایان این محدودیت‌های اینترنتی سوال کردند، وی به این پاسخ بسنده کرد که تصمیم در این مورد به عهده وزارت ارتباطات نیست و مراجع دیگری باید درباره برداشته شدن این محدودیت‌ها اظهارنظر کنند؛ مراجعی که به گفته زارع‌‌‌پور خود این محدودیت‌ها را اعمال کرده‌‌‌اند. در همین راستا، نیما نامداری با اشاره به صدمات ناپایدار زیرساختی برای کسب و کارها، از افزایش ریسک سرمایه‌گذاری در اقتصاد دیجیتال سخن گفت. وی تصریح کرد: «چگونه می‌توان سهم اقتصاد دیجیتال را به 10درصد تولید ناخالص داخلی رساند وقتی پایه‌‌‌‌‌‌ای‌‌‌‌‌‌ترین زیرساخت آن پایداری بالایی ندارد؟ چرا باید کسی در این حوزه سرمایه‌گذاری کند؟ همین وضعیت در مورد نیروی انسانی هم صادق است. متخصصان فناوری و کارکنان کسب و کارهای دیجیتال با دیدن چنین اتفاقاتی نگران امنیت شغلی و آینده حرفه‌‌‌‌‌‌ای خود میشوند و امید به آینده را از دست می‌دهند. اینها لطماتی است که به‌‌‌تدریج آثار منفی خود را نشان می‌دهند.»
با وجود تمامی انتقاداتی که فعالان کسب و کارهای اینترنتی در این روزها نسبت به محدودیت‌های اینترنتی مطرح کرده‌‌‌اند، به نظر می‌رسد این موضوع فعلا در اولویت قرار ندارد و به تحمیل هزینه‌‌‌های زیاد به فعالان این حوزه و بر باد رفتن زحمات چند ساله آنها اهمیت چندانی داده نمی‌شود و در اولویت نیست. از سوی دیگر وزیر کشور هفته گذشته تاکید کرد تا زمانی که ناآرامی‌‌‌ها فروکش نکنند، محدودیت‌های اینترنتی پابرجا خواهند بود.
