دکترسیدعلیرضا مهدویانی؛ فوق تخصص آسم و آلرژی
بیماری آلرژی یا حساسیت یکی از بیماری‌های سیستم ایمنی است که شیوع آن در سرتاسر جهان در حال افزایش است. اگرچه بیماری خیلی خطرناکی نیست، اما می‌تواند مشکلات بسیاری را برای بیماران و هزینه زیادی را برای جامعه ایجاد کند. خوشبختانه آلرژی‌ها به خوبی قابل تشخیص، پیشگیری و قابل کنترل هستند.
آلرژی چیست؟
آلرژی واکنش بیش از حد بدن به موادی است که در حالت عادی برای بدن زیان‌آور نیستند. در واقع یک واکنش مضر است که سیستم ایمنی بدن را درگیر میکند. به نظر می‌رسد زمینه این واکنش بیش از اندازه، ارثی است و «آتوپی» نام دارد. افرادی که آلرژی ندارند، عوامل آلرژی‌زا را تحمل می‌کنند و علامتی ندارند؛ ولی بدن افراد مبتلا به آلرژی ممکن است در اثر تماس مکرر با عوامل آلرژی‌زا حساس شود و پادتن تولید کند.
تولید این پادتن‌ها منجر به آزادسازی مواد شیمیایی در بدن، مانند هیستامین و بروز علائم بالینی آلرژی می‌شود. به همان اندازه که عوامل متفاوت هستند، واکنش‌ها نیز متفاوتند. معمولاً واکنش به یک اندام مانند پوست، دستگاه تنفس و یا دستگاه گوارش محدود می‌شود، اما در موارد نادر تمام اندام‌ها ممکن است درگیر شده و به یک فوریت پزشکی خطرناک بنام آنافیلاکسی منجر شوند.
علائم آلرژی متفاوت است و معمولا به صورت عطسه، سرفه، خارش یا دانه های ریز پوستی تظاهر میکند. همچنین ممکن است علائم مربوط به اندام‌های مختلف بدن مثل چشم‌ها، گوش، پوست یا ریه‌ها کاملاً متفاوت باشند.
انواع مختلف آلرژی چیست؟
اگرچه آلرژی انواع متفاوت دارد، اما سه نوع عمده آنها عبارتند از: آلرژی‌های دستگاه تنفس: شامل حساسیت بینی (تب یونجه یا آلرژی بهاره) و آسم آلرژیک آلرژی‌های پوستی: شامل اگزما یا درماتیت آتومیک آلرژی‌های گوارشی: شامل حساسیت‌های غذایی
علائم
گرفتگی بینی و سرفه به عنوان علائم آلرژی تنفسی، شایع‌ترین نوع آلرژی است. آلرژی بینی (رینیت) و آسم از شایع‌ترین انواع آلرژی‌ها هستند. آلرژی راههای تنفسی فوقانی را رینیت آلرژیک و آلرژی راههای تنفسی تحتانی را آسم می‌نامند.
آلرژی بهاره یا تب یونجه
«تب یونجه» یک اشتباه مصطلح است، زیرا عامل این بیماری یونجه نیست، بلکه در اثر گرده گیاهان به‌وجود می‌آید. بنابراین اصطلاح حساسیت بینی یا آلرژی بهاره، صحیح‌تر به نظر می‌رسد. رینیت آلرژیک فصلی که آلرژی بهاره نیز نامیده می‌شود، یکی از شایع‌ترین بیماری‌های آلرژیک در دنیا و نیز در کشور ما است.
در واقع هر ساله با شروع فصل بهار، تعداد زیادی از مردم دچار علائم عطسه، خارش و آبریزش از بینی، اشک‌ریزش و خارش چشم می‌شوند. آلرژی بهاره معمولا در اثر گرده‌های گیاهان که در این فصل گرده‌افشانی می‌کنند (معمولاً درختان) به وجود می‌آیند. این آلرژن‌ها می‌توانند افراد آلرژیک را در هرسنی (کودک و بزرگسال) تحت تأثیر قرار دهند.
به نظر می‌رسد به دلیل تنوع اقلیمی در ایران و مناطق مختلف جغرافیایی، شروع آلرژی بهاره در مناطق مختلف ایران یک زمان خاص نیست. علائم شایع این آلرژی عبارتند از: عطسه، آبریزش از بینی، گرفتگی و خارش بینی و گاه گلو. ترشح و خارش چشم و گوش نیز ممکن است از دیگر علائم آلرژی بهاره باشند.
آب و هوا چه تأثیری در حساسیت دارد؟
وضعیت آب و هوا ممکن است در غلظت گرده گیاهان مؤثر باشد. هوای گرم و خشک و همراه با باد، سبب گسترش دانه گرده‌ها می شود. این نوع آب و هوا حساسیت بینی را افزایش می‌دهد. برعکس، باران سبب شسته‌شدن دانه گرده‌ها شده، حساسیت بینی را کاهش می‌دهد.
زمان حداکثر میزان گرده افشانی در مورد هر گیاه و در هر منطقه‌ای از جهان متفاوت است. هر چه به طرف قطب شمال برویم، فصل گرده‌افشانی دیرتر آغاز می‌شود. گرده‌افشانی درختان زودتر از سایر گیاهان و از حدود دی تا اردیبهشت ماه هر سال بسته به اینکه در چه منطقه‌ای واقع شدهاند، شروع می‌گردد.
پیشگیری و درمان
قدم اول در پیشگیری از آلرژی، پر هیز از آلرژن است. البته این کار حتماً باید بعد از تشخیص پزشک صورت گیرد؛ زیرا همیشه آسان نیست و ممکن است سبب مشکلات روحی شود. برای کاهش آلرژن‌های خانگی باید فضای خانه به طور مرتب گردگیری و نظافت شود تا این آلرژن‌ها کاهش یابند. از طرف دیگر هوای تازه و کاستن از رطوبت منزل نیز در بهبود علائم آلرژی مؤثر است.
اگر به پشم گربه و یا سگ حساسیت وجود دارد، باید از تماس با این حیوانات خودداری شود و حیوانات خانگی در خارج از منزل نگهداری شوند. بهترین راه مقابله با آلرژی بهاره، اجتناب از گرده گیاهان است. توجه داشته باشید که بخش مهمی از بهار عبارت است از در طبیعت بودن و لذت بردن از هوای مطبوع این فصل.
اگر نکات پیشگیرانه رعایت شود، دلیلی وجود ندارد که حتی افراد با شدیدترین حالات این بیماری از گردش در طبیعت باز بمانند. اساس این پیشگیری‌ها عبارتند از: فعالیت‌های روزانه را حتی‌‌المقدور در روز از صبح زود به اواسط روز موکول کنید. معمولاً حداکثر بار آلرژن‌ها در سطح زمین، ابتدای صبح و انتهای روز است.
یک خانه‌تکانی مناسب انجام دهید. پنجره‌ها، قفسه‌های کتاب، سیستم‌های تهویه از گردوخاک و کپک‌ها و قارچ‌های احتمالی را که در طول زمستان جمع شدهاند، پاک کنید. در روزهای بادی در خانه بمانید. هنگام حرکت با ماشین از سیستم تهویه داخل ماشین استفاده کنید (بجای آنکه پنجره‌های ماشین پایین باشند).
هر شب قبل از خواب دوش بگیرید. پوشش بستر خواب خود را هر هفته در آب داغ بشویید. به طور کلی مهم‌ترین مسئله در درمان انواع مختلف آلرژی، شناسایی عوامل تشدیدکننده و پرهیز از آنهاست.