تولید در گرداب فیلترینگ

قطع اینترنت، آژیر خطر تعطیلی کسب‌وکارها را به صدا درآورده است. صنایع کشور در شهریورماه احیا شدند؛ اما برمبنای آنچه مدیران خرید در شهریورماه اعلام کرده‌‌‌اند، آینده فعالیت‌‌‌های اقتصادی در کشور به دلیل تنگنای اینترنتی موجود در خطر است. همزمان با این موضوع، مدیران خرید معتقدند، وضعیت تولید در کشور در شهریور1401 بهتر از مردادماه بوده است. شواهد آخرین گزارش اتاق بازرگانی ایران نشان می‌دهد که در آخرین ماه از فصل تابستان امسال رونق نسبی در صنایع کشور وجود داشته و نمره شامخ کل صنعت حدود 5واحد افزایش پیدا کرده و به 25/ 53واحد رسیده است؛ موضوعی که عمدتا از ناحیه افزایش تولید بخش صنعت و افزایش دریافت سفارش‌ها در کنار رشد اندک فروش و صادرات طی شهریورماه بوده است. تحلیل اعداد گزارش‌شده از سوی مدیران خرید در گزارش شامخ شهریورماه 1401 نشان می‌دهد که بخش صنعت در این ماه دو چهره متناقض داشته است. در واقع از یکسو اندکی از فشار ناشی از رکود در ماه‌‌‌های قبلی، در شهریورماه کاسته شده و رشد عموم زیرشاخص‌‌‌ها را در پی داشته است، حال آنکه اعداد گزارش‌شده عموما در محدوده بالا یا پایین عدد 50واحد قرار دارند که این وضعیت گویای شور و شوق کم تولیدکنندگان است. به‌عنوان نمونه با اینکه در این ماه میزان صادرات و فروش خارجی شرکت‌ها در کنار فروش داخلی آنها افزایش یافته، این افزایش موجب نشده است تا نمره فروش یا صادرات بخش صنعت از سوی مدیران صنایع بالاتر از 50واحد (مرز رونق و رکود) گزارش شود. جالب اینکه از مجموع 12زیرشاخص مورد پرسش از مدیران خرید بخش صنعت، چهار مورد در سطحی کمتر از 50واحد گزارش شده‌‌‌اند که از جمله آنها می‌‌‌توان به موجودی مواد اولیه، میزان صادرات کالا و میزان فروش اشاره کرد. مرور کارنامه تولید صنعتی در کل تابستان نشان می‌دهد که نمره شامخ کل در فاصله تیر تا شهریور 1401 پیوسته در آمد و رفت میان رونق و رکود بوده، به‌طوری که شامخ کل صنعت از نمره 93/ 53واحد در تیرماه، به نمره 45/ 48واحد در مردادماه نزول کرده، سپس دوباره به محدوده قبلی بازگشته است که از وجود روند سینوسی در بخش صنعت طی تابستان امسال حکایت دارد.

در کل اقتصاد نیز همین روند سینوسی برقرار بوده؛ با این تفاوت که نمره شامخ کل اقتصاد در شهریورماه امسال به بالاترین سطح خود در کل تابستان رسیده است. گزارش اتاق بازرگانی نشان می‌دهد که نرخ شامخ کل اقتصاد در شهریور با 4واحد افزایش به 08/ 52واحد رسیده است. در تیرماه نمره شامخ کل 08/ 50واحد بود که این عدد با سقوط دوواحدی در مردادماه به 6/ 48واحد تنزل کرد، اما در سومین ماه تابستان روند دوباره معکوس شد و مدیران خرید اقتصاد، وضعیتی مناسب‌‌‌تر را نسبت به ماه پنجم گزارش کرده‌‌‌اند. عمده‌‌‌ترین دلیل بهبود محسوس شامخ کل اقتصاد در شهریورماه 1401، افزایش محسوس میزان فعالیت کسب‌وکارها در کنار رشد فروش داخلی و بهبود 10واحدی در میزان دریافت سفارش‌هاست. با این حال تحلیل روند کلی حاکم بر شامخ اقتصاد و صنعت نشان می‌دهد که کمبود مواد اولیه، در کنار بروز برخی نگرانی‌های حاد ناشی از قطعی اینترنت، زمینه افت امید به تولید یا گسترش کسب‌وکارها در ماه آینده را ایجاد کرده است. برمبنای گزارش مدیران خرید در دو حوزه اقتصاد و صنعت، امید کسب‌وکارها به رونق در مهرماه، در محدوده 52واحد پیش‌بینی شده که 10 واحد کمتر از پیش‌بینی مدیران خرید در شهریورماه است و از ترس جدی فعالان اقتصادی از قطعی اینترنت خبر می‌دهد. ضربه این وضعیت به کل کسب‌وکارها در خبرهای مختلف به صورت جسته و گریخته آمده است؛ اما باید تا انتشار گزارش شامخ مهرماه 1401 منتظر ماند و اثرات این رخداد غیراقتصادی بر بخش تولید و تجارت را عینا لمس کرد.

طبق نظرسنجی انجام‌شده از بنگاه‌‌‌های اقتصادی کشور، شاخص مدیران خرید (تعدیل فصلی‌نشده) برای کل اقتصاد ایران در شهریورماه 08/ 52واحد بوده است که مانند شهریور سال قبل افزایش میزان فعالیت‌‌‌ها را نشان می‌دهد و به بالاترین میزان سه‌ماه اخیر رسیده است. در این ماه به‌‌‌جز مولفه موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری‌‌‌شده، سایر مولفه‌‌‌های اصلی بیشتر از 50واحد بوده‌‌‌اند؛ مساله‌ای که از تنگنای موجودی مواد اولیه در صنایع و واحدهای اقتصادی کشور خبر می‌دهد. بررسی شامخ اقتصاد در شهریورماه نشان می‌دهد، در این ماه، شاخص میزان فعالیت‌‌‌های کسب‌وکار تا سطح عدد 34/ 52واحد افزایش داشته است. این افزایش به دلیل تولید بخش صنعت است که بیشترین افزایش را در میان سه‌بخش داشته، در حالی که بخش ساختمان با رکود شدید روبه‌روست. براین مبنا می‌‌‌توان اعلام کرد برای چندمین بار متوالی بخش صنعت است که به‌ عنوان ناجی اقتصاد، خروج نسبی و محدود از رکود را به اقتصاد ایران هدیه می‌دهد؛ بخشی که البته خود با معضلات بسیاری دست به گریبان است و به‌جز قطع‌شدن اینترنت، با مشکلاتی اعم از تامین مالی، مواد اولیه، قیمت‌گذاری دستوری، رفع تعهد ارزی، نیاز به نقدینگی، هزینه‌‌‌های هنگفت و ناعادلانه‌‌‌ای که سازمان تامین اجتماعی از شرکت‌ها دریافت می‌کند یا کاهش تقاضای فروش دست به گریبان است.

 شامخ اقتصاد؛ فرار از رکود با کمک صنعت

نگاهی به شامخ اقتصاد، گویای معضلاتی است که این بخش با آنها دست به گریبان است و احساس مدیران خرید که در شامخ شهریور ثبت شده، به‌خوبی این مسائل را نشان می‌دهد.

شاخص میزان سفارش‌های جدید مشتریان در شهریورماه به نمره 87/ 52واحد رسیده که به این معناست که پس از دوماه پیاپی رکود، افزایش داشته و به بالاترین میزان چهارماه اخیر رسیده است. این شاخص در بخش خدمات و کشاورزی با افزایش و در بخش ساختمان با کاهش سفارش‌ها همراه بوده است.

در این میان، شاخص موجودی مواد اولیه و لوازم خریداری‌‌‌شده در شهریورماه به عدد 22/ 45واحد رسیده که همچنان با کاهش روبه‌روست. این شاخص به‌رغم افزایش در بخش ساختمان، در بخش صنعت، خدمات و کشاورزی با کاهش شدید روبه‌رو بوده است. بنا به گفته فعالان اقتصادی کمبود شدید نقدینگی و سرمایه در گردش دلیل عمده کاهش موجودی مواد اولیه است.

از سوی دیگر، شاخص میزان صادرات کالا یا خدمات در شهریورماه تا عدد 24/ 45 کاهش داشته و به کمترین میزان طی سه‌ماه اخیر رسیده است. بخشی از کاهش صادرات به دلیل کاهش صادرات به عراق در تعطیلات اربعین است. از سوی دیگر از آنجا ‌‌‌که صادرات عمدتا به کشورهای همسایه انجام می‌شود، به گفته فعالان اقتصادی در برخی فعالیت‌‌‌ها ترکیه جانشین صادراتی ایران شده است.

اطلاعات جمع‌‌‌آوری‌شده از بنگاه‌‌‌های اقتصادی حاکی از این است که در شهریورماه شاخص قیمت محصولات تولیدشده و خدمات ارائه‌شده 57/ 54 واحد افزایش داشته است، این در حالی است که در مردادماه به یکی از کمترین مقادیر 28ماه خود رسیده بود. براساس گزارش مرکز آمار ایران، نرخ تورم ماهانه شهریور 1401 به 2/ 2‌درصد رسیده که در مقایسه با همین اطلاع در ماه قبل، 2/ 0واحد‌درصد افزایش داشته است. تورم ماهانه برای گروه‌‌‌های عمده «خوراکی‌‌‌ها، آشامیدنی‌‌‌ها و دخانیات» و «کالاهای غیرخوراکی و خدمات» به ترتیب 1/ 2‌درصد و 2/ 2‌درصد بوده است. همچنین شاخص میزان فروش کالاها یا خدمات (با 83/ 52واحد) اندکی در مقایسه با ماه قبل بهتر شده است. این شاخص به‌رغم رکود در بخش ساختمان و صنعت، شاهد رونق در بخش خدمات و کشاورزی بوده است. از سوی دیگر، شاخص انتظارات در خصوص میزان فعالیت اقتصادی در ماه آینده با 47/ 52واحد در مقایسه با مردادماه کاهش قابل‌‌‌توجهی داشته است. به‌رغم انتظارات خوش‌بینانه به بهبود فعالیت‌‌‌ها در بخش صنعت، فعالان اقتصادی در بخش خدمات و کشاورزی و ساختمان انتظار کاهش فعالیت‌‌‌ها را در مهرماه دارند؛ به‌‌‌خصوص با اختلال در اینترنت کاهش فعالیت‌‌‌ها در بخش خدمات در مهرماه پیش‌بینی می‌شود. به‌‌‌طورکلی شرکت‌ها به دلیل کمبود شدید نقدینگی و عدم‌همکاری بانک‌ها در تامین سرمایه در گردش، برای تامین مواد اولیه یا لوازم موردنیاز خود با کمبود منابع مالی روبه‌رو هستند. همچنین حذف ارز ترجیحی و به‌‌‌تبع آن بالا رفتن قیمت مواد اولیه موردنیاز باعث شده است تا صنایعی مانند دام و طیور فعالیت خود را کاهش دهند و مرغداری‌‌‌ها اقدام به جوجه‌ریزی نکنند و پیش‌بینی کمبود در ماه‌‌‌های آینده وجود دارد.

 صنعت و ضربه قطعی اینترنت

صنعت در شهریور1401 از رکود خارج شده و به‌نسبت وضعیت مناسب یا معمولی را تجربه کرده؛ اما احساس مدیران خرید صنعت گویای ضربه سنگین قطعی اینترنت به فعالیت‌‌‌های خدماتی است و صنعت کمتر از آن آسیب خواهد دید که این موضوع در امید به تولید مهرماه تا حدی مشخص است.  براساس داده‌‌‌های به دست آمده از بنگاه‌‌‌های بخش صنعت، شاخص مدیران خرید صنعت (تعدیل فصلی‌نشده) در شهریورماه عدد 25/ 53واحد به دست آمده و مانند سال‌های قبل در شهریورماه میزان فعالیت‌‌‌های بخش صنعت نسبت به مردادماه افزایش داشته است. در شهریورماه همه مولفه‌‌‌های اصلی شامخ بخش صنعت ‌‌‌غیر از موجودی مواد اولیه افزایش داشتند. در میان رشته فعالیت‌‌‌های صنعتی، به‌ترتیب صنایع پوشاک و چرم، چوب، کاغذ و مبلمان و فرآورده‌‌‌های نفت و گاز با بیشترین کاهش شاخص کل روبه‌رو بوده‌‌‌اند.

شاخص میزان تولید محصولات بخش صنعت در شهریورماه به عدد 74/ 55واحد رسیده که نسبت به مردادماه افزایش داشته و طبق انتظار مانند شهریور سال‌های قبل این شاخص با رشد همراه بوده است؛ هرچند در صنایعی که شاخص کل کاهشی بوده، شاخص تولید هم به‌‌‌شدت کاهش یافته است.

نمره شاخص میزان سفارش‌های جدید مشتریان در شهریورماه معادل 76/ 50واحد بوده که نسبت به مرداد افزایش داشته؛ ولی همچنان نشان‌‌‌دهنده میزان پایین سطح تقاضاست و در مقایسه با شهریور سال‌های قبل بسیار کمتر است. در بخش صنعت، صنایع چوب، کاغذ، مبلمان و پوشاک و چرم با بیشترین کاهش در میزان سفارش‌ها روبه‌رو بوده‌‌‌اند. به عقیده فعالان اقتصادی کمبود شدید نقدینگی دلیل اصلی سطح پایین تقاضاست. شاخص موجودی مواد اولیه خریداری‌‌‌شده در شهریورماه تا سطح عدد 05/ 45واحد رسیده که نسبت به مرداد کمی افزایش داشته؛ اما نشان‌‌‌دهنده کمبود مواد اولیه است که به عقیده فعالان اقتصادی به دلیل کمبود نقدینگی و عدم‌ارائه تسهیلات بانکی برای تامین سرمایه در گردش، بنگاه‌‌‌ها در تامین مواد اولیه با مشکل روبه‌رو هستند.

شاخص قیمت خرید مواد اولیه در شهریورماه نیز به سطح 80/ 62واحد رسیده و با شیب بیشتری نسبت به مرداد افزایش یافته است. افزایش قیمت‌ها به همراه کمبود منابع مالی شرکت‌ها باعث شده است تا آنها با کاهش موجود مواد اولیه روبه‌رو باشند. شاخص میزان صادرات کالا در شهریورماه به سطح 48/ 48واحد تنزل یافته که نسبت به مرداد با شیب کمتری کاهش یافته و بخشی از این کاهش ناشی از تعطیلات اربعین بوده است. شاخص قیمت محصولات تولیدشده در شهریورماه روی عدد 95/ 46واحد متوقف شده و با شیب کمتری نسبت به مرداد کاهش داشته؛ اما همچنان یکی از کمترین مقادیر را داشته است. کاهش قدرت خرید مشتریان باعث شده است تا همچنان فعالان اقتصادی به‌رغم هزینه زیاد نهاده‌‌‌های تولید، محصولات خود را به کمترین میزان بفروشند. شاخص میزان فروش محصولات در شهریور هم در سطح عدد 79/ 47واحد بوده که در مقایسه با مردادماه با شدت کمتری همچنان در رکود است. کاهش شدید قدرت خرید و نقدینگی باعث کاهش فروش شرکت‌ها شده است.

شاخص انتظارات تولید در ماه آینده به نمره 18/ 62واحد رسیده که نسبت به ماه قبل با شدت کمتری افزایش داشته؛ اما نشان‌‌‌دهنده خوش‌بینی فعالان بخش صنعت برای مهرماه است؛ موضوعی که باید دید با توجه به قطعی اینترنت چه اندازه محقق خواهد شد.

تبعات فیلترینگ برای کسب و کارها