اطلس ثروتمندان جهان

کردیت‌‌‌‌‌سوئیس یک موسسه مالی اعتباری است که از سال‌2000 ثروت خانوار و فردی در سطح جهان را بررسی می‌کند و سیزدهمین ویراست گزارش آن به‌تازگی منتشرشده است. این گزارش بنا به ادعای خود و تایید بسیاری از منابع خبری آماری یگانه را در اختیار جهان قرار می‌دهد؛ برآوردی از ثروت افراد که مفهومی پیچیده‌تر از خالص درآمد سرانه است و از تقسیم خالص درآمد یک واحد جغرافیایی بر تعداد افراد آن حاصل نمی‌شود، بلکه با تقسیم‌بندی‌‌‌‌‌های مختلف جوانب گوناگون از پراکندگی ثروت درمیان افراد جهان را شامل می‌شود.

 اطلاعات کلی این گزارش تایید آن چیزی است که به شکل کلی از جهان می‌دانیم؛ در سال‌2021 آمریکای‌شمالی ثروتمندترین قاره جهان و آفریقا فقیرترین جای کره‌‌‌‌‌زمین است. چنانچه به شکل کلی می‌دانیم بخشی قابل‌توجه از ثروت جهان در اختیار دهک اول بوده و در این دهک نیز عمده ثروت در اختیار یک‌درصد است.

اما پیچیدگی این آمار رفته‌رفته در این گزارش، نمایان می‌شود. برای نمونه در آمریکای‌شمالی نزدیک به نیمی از جمعیت، ثروتی بالای 100‌هزار دلار دارند و جمعیت فقیر آن، یعنی جمعیت با ثروت زیر 10‌هزار دلار در آن حتی در نسبت با اروپا نیز کمتر است. بنا به آمار این گزارش در آمریکای‌شمالی 22‌درصد از جمعیت، ثروتی زیر 10‌هزار دلار دارند و در اروپا 32‌درصد. جمعیت زیر 10‌هزار دلاری جهان در چین از آمریکای‌شمالی نیز کمتر است و 18‌درصد از جمعیت چین را شامل می‌شود.

 می‌توان این آمار را چنین تعبیر کرد؛ در کشوری مانند ایالات‌‌‌‌‌متحده برخلاف تصور عمومی توزیع عادلانه‌‌‌‌‌تری از ثروت وجود دارد. این تفسیر با در نظر نگرفتن تقسیم‌بندی‌‌‌‌‌های جغرافیایی که همچنان توزیع ثروت در آن ناعادلانه است و آفریقا در نسبت با آمریکای‌شمالی ثروتی بسیار کمتر دارد و درنظرگرفتن پراکندگی ثروت تنها در یک واحد جغرافیایی صحیح است. هرچند این تفسیر تاحدی در تعبیر خاص ما از عدالت -که همواره مفهومی ویژه است- ریشه دارد.

 همچنین بر اساس یافته‌‌‌‌‌های این گزارش عمده جمعیت با ثروت بالاتر از متوسط جهان امروز در چین سکونت دارند. بنا به آمار ارائه‌شده در این گزارش 44‌درصد از افرادی که در دهک‌‌‌‌‌های 7 تا 9 جهانی قرار می‌گیرند امروز در چین زندگی می‌کنند.

در مورد ایران نیز آماری وجود دارد که تصورات عموم را تایید می‌کند نظیر اینکه ثروتمندان بسیاری در آن زندگی می‌کنند. درمیان کشورهای منتخب مورد بررسی این گزارش، ایران از نظر تعداد ثروتمند در جایگاه بیستم جهان قرار دارد. این گزارش می‌نویسد نزدیک به 4‌میلیون نفر در ایران ثروتی بالای 100‌هزار دلار دارند و 147‌هزار نفر ‌میلیونر حقیقی با مقیاس جهانی در آن هست، یعنی افرادی که ثروتی بیش از یک‌‌میلیون دلار دارند.

اما آمار خلاف‌تصور عموم این گزارش می‌گوید؛ ایران به‌طور کلی ملتی ثروتمند است. بر اساس آمار کردیت سوئیس هم بر پایه ناخالص تولید که نزدیک 25‌هزار دلار برای هر بزرگسال است و هم برپایه ناخالص ثروت که در سال‌2021، رقمی بالاتر 39‌هزار دلار برای هر بزرگسال گزارش شده است، ایران، مجموعا و در سطح جهان کشوری در گروه کشورهای با درآمد بالاتر از متوسط محسوب می‌شود.

 گزارش کردیت‌سوئیس، در مورد ثروتمندترین افراد جهان که همواره مورد‌توجه ویژه خبری هستند - برای نمونه لیست پرطرفدار مجله فوربس- می‌نویسد دستیابی به تعداد آنها بسیار دشوار است اما بر اساس تحلیل آن، تعداد و ثروت این افراد هرچه می‌خواهد باشد، واضح است که پراکندگی آنها درمیان همه کشورهای جهان است، با این‌حال شکل زندگی آنها بسیار مشابه است: همگی از یک بازار لوکس مشترک استفاده می‌کنند و دارایی‌‌‌‌‌ آنها در قالب سهام عمومی شرکت‌هایی است که سهام آنها به شکل بین‌المللی معامله می‌شوند.

این تشابه رفتاری در سطح کلان‌‌‌‌‌تر نیز تاحدی برقرار است، به این معنی که درحالی‌که دارایی‌های افراد در کشورهای توسعه‌‌‌‌‌یافته عمدتا دارایی‌های مالی است، رفتار جامعه به نسبت فقیر مانند هند متفاوت است و بیش از سه‌چهارم دارایی‌های افراد در آن دارایی‌های سرمایه‌‌‌‌‌ای است.

توزیع جهانی ثروت

در مقدمه این گزارش آمده است؛ هیچ کشوری در جهان منبعی جامع از اطلاعات مربوط به ثروت شخصی افراد ندارد و بسیاری از کشورهای با درآمد پایین و میانه شواهد مستقیم بسیار اندکی از هرشکل در این رابطه ارائه می‌کنند، با این‌حال شمار رو به افزایشی از کشورها، از جمله هندوستان و چین و نیز بسیاری از کشورهای با درآمد بالا آماری مرتبط از بسیاری از منابع دارند که با اهداف این گزارش همخوان است. هدفی مبنی‌بر محاسبه میزان و شکل ثروت فردی و خانوار در جهان.  تمرکز این گزارش بر 217سرزمین است که از نظر اقتصادی خودگردان هستند، یعنی عمده کشورهای عضو سازمان‌ملل و سرزمینی مانند هنگ‌‌‌‌‌کنگ که جمعیت آن به وسیله سازمان‌ملل ثبت می‌شود و نیز آماری از تولید ناخالص داخلی و نرخ برابری ارز دارند.

ترکیب آمار نمونه‌‌‌‌‌های مختلف از همه کشورهای جهان نشان‌دهنده خصوصیات کلی توزیع جهانی ثروت است. بر اساس این آمار دارایی 8.360دلاری در پایان سال‌2021 کافی است که شخصی در نیمه جمعیتی ثروتمند جهان قرار بگیرد، اما برای قرارگرفتن درمیان 10‌درصد جمعیت ثروتمند جهان باید ثروتی معادل 138.346 دلار داشته باشید و برای قرارگرفتن درمیان یک‌درصد ثروتمند جهان باید 1.146.685 دلار ثروت اندوخته باشید.

بر اساس این گزارش نیمه پائینی جمعیت جهان تنها یک‌درصد از کل ثروت جهان را دارند. در مقابل، دهک بالای ثروتمند جهان 82‌درصد از کل ثروت دنیا را در اختیار دارند. یک‌درصد از این دهک صاحب 46‌درصد از کل مجموع دارایی‌های جهان هستند. تحلیل مبتنی بر دهک و پراکندگی ثروت به تفکیک منطقه در جهان برخی خصوصیات جالب‌‌‌‌‌توجه از توزیع ثروت را نشان می‌دهد. از جمله اینکه چین با توجه به جمعیت، نیمی از جمعیت طبقات بالاتر از متوسط ثروت جهان را اشغال کرده است. بر اساس این گزارش 44‌درصد از جمعیت دهک‌‌‌‌‌های 7 تا 9 جهان چینی هستند. در مقابل، جمعیت هندوستان حضوری چشمگیر در نیمه پائینی ثروت جهان دارد. از هر 4 نفر که در نیمه پائینی هرم ثروت جهان قرار گرفته‌‌‌‌‌اند، یک نفر هندی است.

تحلیل داده‌های این گزارش نشان می‌دهد ساکنان آمریکای‌لاتین به شکل مساوی درمیان هرم ثروت جهان پراکنده شده‌اند. روند توزیع ثروت در منطقه آسیا-پاسیفیک (با در‌نظر نگرفتن چین و هند) مطابق با شکل کلی توزیع ثروت در سطح جهان است.

اما بررسی این روند کلی حاکم بر منطقه آسیا پاسیفیک، نمونه‌‌‌‌‌های استثنایی و دو قطبی‌‌‌‌‌های موجود در این منطقه را بازتاب نمی‌دهد. از جمله اینکه در این منطقه یک دوقطبی میان کشورهای ثروتمند مانند هنگ‌‌‌‌‌کنگ، ژاپن و سنگاپور در مقابل کشورهای با درآمد پایین نظیر بنگلادش، اندونزی، پاکستان و ویتنام وجود دارد. در واقع امر درست‌تر این است که با حذف کشورهای با درآمد بالا از کشورهای آسیاپاسیفیک رویه توزیع ثروت دراین منطقه بیشتر شبیه هندوستان، یعنی فقر کلی است، تا روند کلی توزیع ثروت در جهان.

 ساکنان آفریقا حضوری بسیار سنگین‌‌‌‌‌ در نیمه پایینی ثروت جهان دارند؛ نیمی از جمعیت آفریقا درمیان دو دهک پایینی جهان از نظر ثروت قرار دارد، در مقابل و برعکس این قاره، دو قاره آمریکای‌شمالی و اروپا قرار دارند که به شکل اساسی به نیمه بالایی ثروت جهان گرایش دارند. این دو قاره در مجموع 52‌درصد از جمعیت دهک‌‌‌‌‌های بالای ثروت جهان را در خود جای داده‌اند که از این میزان که در دهک‌های بالا هستند، 72‌درصد از جمعیت دهک دهم در این دو قاره زندگی می‌کنند.

زندگی و پراکندگی ثروتمندان جهان

سوای از فهرست ثروتمندترین افراد جهان که شامل شماری اندک از افرادی است که نام آنها بر سر زبان‌ها است، اطلاعاتی بسیار مختصر از افرادی که ثروتی میان 5 تا‌10‌میلیون دلار دارند در اختیار است. جزئیات ثبت‌شده از این افراد در بهترین حالت تکه‌‌‌‌‌تکه است و محاسبه ثروتمندترین‌‌‌‌‌ها که عموما برپایه میزان مالیات پرداختی از سوی این افراد محاسبه می‌شود، نظر به ماهیت پیچیده‌‌‌‌‌تر مفهوم ثروت و متعلقات آن، کاملا ناکافی است، اما این گزارش بنا به دو روش محاسبه دیگر، لیست افراد ثروتمند جهان را دقیق‌‌‌‌‌تر کرده است و این افراد را به دو گروه افراد با درآمد بالا و افراد با درآمد بسیار بالا تقسیم می‌کند که گروه اول ثروتی مابین یک تا 50‌میلیون دلار و گروه دوم ثروتی بالاتر از 50‌میلیون دلار دارند.

در فهرستی که از این افراد وجود دارد از تمامی کشورهای جهان افرادی به چشم می‌خورند که در مراحل مختلف هرم سنی قرار دارند، اما پراکندگی این افراد در نهایت در مناطق و کشورهای مشخص بیشتر است که ‌مرتبه نخست را آمریکای‌شمالی و رتبه بعدی را با اختلاف چین اشغال کرده است.

 نکته جالب‌‌‌‌‌توجه این است که با وجود پراکندگی جغرافیایی و سنی، از نظر سبک زندگی مشابهت بسیاری میان این افراد وجود دارد. این افراد حتی وقتی در دو منطقه مختلف جهان زندگی می‌کنند از یک بازار جهانی مشترک لوکس استفاده می‌کنند و حتی وقتی یکی جوان و دیگری کهنسال است، جدول مالی آن در نهایت مشابه هم است؛ به این معنی که شکل دارایی‌های آنها یکسان است و تمرکز آن بر دارایی‌های مالی است. به‌طور مشخص این دارایی‌ها سهام شرکت‌های عمومی است که در بازارهای بین‌المللی معامله می‌شوند.

در بازه یک‌ساله منتهی به سال‌2021 تخمین این گزارش وجود 2/ 62میلیون نفر بزرگسال با درآمد بسیار بالا در جهان است که دارایی بین یک تا 50‌میلیون دلار دارند. عمده این جمعیت، یعنی 1/ 54میلیون نفر دارایی بین یک تا 5‌میلیون دلار دارند. آمریکای‌شمالی سکونتگاه عمده این افراد است که به شکل معنادارتری بالاتر از اروپا قرار دارد که در مقام دوم است و پس از آن آسیاپاسیفیک بدون احتساب چین و هند است.

چین اکنون سکونتگاه 9/ 9‌درصد از افراد با درآمد بسیار بالا است و آمریکای‌لاتین، هندوستان و آفریقا سرجمع 4/ 3‌درصد از مجموع این افراد را در خود جا داده‌اند. افرادی با دارایی بالای 50‌میلیون دلار اکنون جمعیتی معادل 264.180 نفر در جهان دارند. 53‌درصد این افراد در آمریکای‌شمالی سکونت دارند و چین در رتبه دوم است و 12‌درصد از افراد با درآمد بسیار بالا را در خود جا داده است.

شکل دارایی افراد جهان

کشورها برحسب سطح و شکل دارایی‌ها بسیار با یکدیگر متفاوت هستند. همچنین تمایزهایی در سطح منطقه‌ای به چشم می‌خورد. از ابتدای قرن حاضر در سال‌2000 تمامی مناطق شاهد افزایش ثروت بر حسب هر نفر بوده‌‌‌‌‌اند. اگر ثروت برحسب ارزهای محلی محاسبه شود این رشد بدون انقطاع و مستمر بوده است (به‌جز برهه بحران‌های مالی که جز آمریکای‌لاتین همه کشورها شاهد عقبگرد بوده‌‌‌‌‌اند). اگر این رشد را برحسب دلار محاسبه کنیم این مساله شکل متفاوتی پیدا می‌کند. حدفاصل سال‌های 2000 تا 2007 کاهش ارزش دلار موجب افزایش نرخ رشد دارایی‌ها در مناطق دیگر شده است، اما افزایش نرخ برابری دلار در سال‌های اخیر این روند را معکوس کرده است. این امر حاکی از نتایجی در راستای نابرابری ثروت در جهان بوده است. با وجود اینکه سطح ثروت در اروپا و ایالات‌‌‌‌‌متحده همیشه بالاتر از تمامی مناطق دیگر بوده است، به‌ویژه در آفریقا و هندوستان، ناترازی منطقه‌ای در سال‌های نخستین قرن رو به کاهش بوده است. آفریقا، هندوستان و از همه چشمگیرتر چین همگی سهم خود از تجارت‌جهانی را حدفاصل سال‌های 2000 تا 2007 افزایش داده‌اند و این نوید را داده‌اند که امکان کاهش نابرابری منطقه‌ای در سطح جهانی در بلندمدت وجود دارد. سهم یک‌‌درصد بالایی و یک دهک بالایی جهان حدفاصل سال‌های 2000 تا 2008 به شکلی چشمگیر کاهش یافته است؛ سهم دهک بالایی برای نمونه از 3/ 48درصد کل ثروت جهان به 6/ 42‌درصد در این سال‌ها نزول رتبه داشته است. سهم 10‌درصد بالا پس از بحران مالی سال‌2008 اندکی کاهش داشته است اما سهم یک‌‌درصد بالایی ثروتمند جهان از سال‌2016 شاهد افزایش بوده است.

اما درباره شکل دارایی‌ها آمار این گزارش نشان می‌دهد؛ به‌طور متوسط در سطح بین‌المللی دارایی‌های مالی اکنون 54‌درصد از دارایی‌های خالص جهان را تشکیل می‌دهند، درحالی‌که دارایی‌های غیرمالی تشکیل‌دهنده 46‌درصد از خالص دارایی‌ها است و دیون و سطح استقراض به 11‌درصد خالص دارایی‌ها رسیده است.

دارایی‌های مالی به نسبت در کشورهای با درآمد بالا دارای اهمیت بیشتری هستند؛ برای نمونه 70‌درصد از خالص دارایی‌ها در آمریکای‌شمالی را تشکیل می‌دهند. در مناطق درحال‌توسعه عمدتا دارایی‌های غیرمالی عمده ثروت خانوار را شامل می‌شود: 54‌درصد از خالص دارایی‌ها در آمریکای‌لاتین و 77‌درصد از خالص دارایی‌های هندوستان دارایی‌های غیرمالی هستند. همچنین ارتباطی نظام‌‌‌‌‌مند میان سطح توسعه‌‌‌‌‌یافتگی و سطح استقراض خانوار برحسب ‌درصد دارایی‌های خالص وجود دارد. این سهم برای آفریقا 7‌درصد، هندوستان 8‌درصد و چین 11‌درصد گزارش شده است اما در آسیا‌پاسیفیک، اروپا و آمریکای‌شمالی 12‌درصد بوده است.

عدالت در توزیع ثروت

توزیع ثروت میان مناطق جهان بسیار چشمگیر است. نزدیک 90‌درصد بزرگسالان در آفریقا کمتر از 10‌هزار دلار ثروت دارند و 75‌درصد بزرگسالان در هندوستان در همین رده ثروتی قرار دارند. این سطح از ثروت در اروپا 32‌درصد جمعیت و در آمریکای‌شمالی 22‌درصد جمعیت را تشکیل می‌دهند و در چین تنها 18‌درصد از جمعیت، درآمدی زیر 10‌هزار دلار دارند. از طرف دیگر 32‌درصد جمعیت اروپا و 49‌درصد از جمعیت در آمریکای‌شمالی ثروتی بالاتر از 100‌هزار دلار دارند. به این معنی سطح رفاه افراد در ایالات‌‌‌‌‌متحده بسیار بالا و سطح کم‌‌‌‌‌برخورداران آن به نسبت اندک است و می‌توان این توزیع را عادلانه توصیف کرد. توزیع ثروت در آمریکای‌لاتین و منطقه آسیا‌پاسیفیک هر دو نشان‌دهنده همان روند توزیع ثروت جهان در کلیت است که بر بی‌‌‌‌‌عدالتی‌‌‌‌‌هایی مشخص دلالت دارد، نظیر تجمیع ثروت در یک‌درصد بالایی هرم جمعیت و نیز فقر عمومی. بنا بر این آمار در آمریکای‌لاتین 65‌درصد از جمعیت و در منطقه آسیاپاسیفیک 63‌درصد از جمعیت درآمدی کمتر از 10‌هزار دلار دارند.