سرویس فرهنگ و هنر مشرق - علی عباسی کارگردان فیلم «عنکبوت مقدس» قصد داشت که این فیلم را در ایران و با اخذ مجوز از سازمان سینمایی دولت قبل بسازد و چند تهیه کننده داخلی با او به توافق رسیده بودند تا تولید اثرش در ایران را بر عهده بگیرد.
سوژه فیلم عنکبوت چیست؟
فیلم عنکبوت روایتی از زندگی سعید حنایی قاتلی زنجیره‌ای است که شمار فراوانی از روسپیان مشهد را به قتل رساند. او کارگری بود که به همراه همسر و دو فرزندش در محله‌ای فقیرنشین در مشهد زندگی می‌کرد. این شکارچی زنان خیابانی در سن 40 سالگی در مشهد اعدام شد. او از مرداد 1379 تا فروردین 1380 دست کم 16 زن را به قتل رساند.
رقابت برای ساخت یک عنکبوت
در ابتدای سال 1398 هفده سال پس از اعدام حنایی، دو فیلمنامه درباره این این قاتل سریالی به وزارت ارشاد ارائه شد و فیلمنامه علی‌عباسی نه به دلایل محتوایی و داستانی، بلکه به دلیل حمایت سرمایه‌گذاران خارجی برای ساخت در ایران پذیرفته نشد.
شنیده‌ها حاکی از آن است که محمدمهدی عسگرپور در مقام تهیه کننده درخواست پروانه ساخت این فیلم را به مدیران سازمان سینمای وقت ارائه کرد. همزمان فیلمنامه مشابهی توسط جواد نوروزبیگی با فیلمنامه‌ای از اکتای براهنی به کارگردانی ابراهیم ایرج‌زاد به وزارت ارشاد وقت ارائه شد و به درخواست دوم پروانه نمایش اعطا شد. نکته جالب اینجاست که هر دو فیلم با عنوان «عنکبوت» درخواست پروانه ساخت دادند.
چرا قاتل سریال سوژه مهمی است؟
نخستین اثر تصویری درباره قاتل عنکبوتی مشهد را مازیار بهاری در قالب یک مستند ارائه کرد. بهاری روزنامه‌نگار، مستند ساز ایرانی - کانادایی،از سال 1998 تا 2011 گزارشگر نیوزویک بود. او برای تلاش و انعکاس اغراق آمیز حوادث پس از انتخابات سال 1388 دستگیر و به اتهام اجتماع و تبانی با قصد ارتکاب جرائم علیه امنیت ملی به گذارندن چهار سال حبس محکوم شد.
با توجه به سابقه بهاری کاملا مشخص است که بر اساس کدام پارامترهای عقیدتی، مستند حنایی توسط او ساخته شد. حنایی با پیشنیه مذهبی بسیار پررنگ مدت زمانی در جبهه‌های دوران جنگ تحمیلی حضور داشت و فعالیت‌های مذهبی او مثل حضور در کلاس‌های قران، یک انگیزه مذهبی (ضد مذهبی) را در روند فعالیت‌های ضداجتماعی‌اش پررنگ می‌کرد.
او به گواهی ساکنان محل زندگی‌اش فردی آرام و بدور از حاشیه بود و همه قربانیان حنایی روسپیان خیابانی بودند. وی به گفته خودش می‌خواست جامعه را از فساد و فحشا پاک کند. حنایی در پاسخ به خبرنگاری که دربارهٔ فرجام پرونده‌اش از وی سوال کرد پاسخ داد: «من فقط یک نفر هستم. در استخر ماهی‌ها با کم شدن یکی اتفاقی نمی‌افتد. مهم آن است که آب مسموم نشود.»
ساخته شدن فیلم عنکبوت در ورسیون داخلی و خارجی چند هدف را دنبال می‌کند. نخستین خط القا و هدف هر دو فیلم این است که از کاراکترهای مذهبی و انقلابی که به مسیر خطا رفته‌اند، چهره‌هایی آیکونیک ضد مردمی بسازد، تا به این ترتیب، آنچه از عاقبت دینداری و انقلابی‌گری در فیلم ترسیم می‌شود به سعید حنایی شدن تفسیر شود.
محتوای فیلمنامه و خط روایی آن با ایجاد حس همذات‌پنداری در مخاطب در پیِ حصول به نتایجی مبنی بر وجود اشتراک بین تفکر «سعید حنایی» و سیستم حاکمیتی در ایران است. ایجاد ارتباط ذهنی بین قاتل عنکبوتی و حاکمیت، با تولید احساس مشابه سازی و رخدادهای روز جامعه شکل می‌گیرد.
بیشتر بخوانید:
اما ساختن چنین فیلمی در شهر مشهد با کاراکتری که انگیزه‌های مذهبی برای قتل دارد خوراک خوبی برای تشدید انگیزه‌های اجتماعی علیه اقشار مذهبی جامعه ایران است.
مستند بهاری و ورسیونی که در داخل کشور ساخته شد زمینه مورد توجه قرار گرفتن این فیلم سینمایی را تشدید کرد. کارگردان عنکبوت مقدس با خروج از ایران قرار بود فیلم را در ترکیه فیلمبرداری کند که به دلایل مشخصی از این کار جلوگیری شد.
بیشتر بخوانید:
مجوز فیلمبردای «عنکبوت مقدس» لغو شد
جیکوب جرد، مدیر شرکت دانمارکی پروفایل پیکچرز که از تهیه‌کنندگان اصلی این فیلم است در گفت‌وگویی با نشریه اسکرین خبر داد که با ناممکن شدن فیلمبرداری در داخل ایران، ترکیه بخاطر نزدیکی به ایران برای فیلمبرداری انتخاب شد اما مقام‌های این کشور باوجود طی کردن مراحل اداری طولانی بین وزارتخانه‌های مختلف، از صدور مجوزهای لازم خودداری کردند و سرانجام فیلمبرداری در اردن انجام شد.با این ممانعت کارگردان برای ساخت فیلم با حمایت‌های گسترده کمپانی‌های«وان تو فیلمز»، «پروفایل پیکچرز» با مشارکت نوردیسک فیلم پروداکشن، وایلدبانچ، آرته، زددی‌اف، وای نات پروداکشن و Film i Väst با حمایت موسسه‌های فیلم دانمارک و سوئد، صندوق سرمایه گذاری فیلم فدرال آلمان، صندوق سرمایه‌گذاری فیلم و سریال نوردیسک، یوروایمیج، Medienboard و Filmförderung Hamburg راهی اردن شد.
حمایت ومشارکت‌های توام چند کمپانی، پخش کننده و شبکه تلویزیونی نشان می‌دهد که اراده عجیبی از ساخت چهار کشور اروپایی دانمارک، سوئد، آلمان و فرانسه برای فیلمی وجود دارد که مخاطب جهانی نخواهد داشت.
بیشتر بخوانید:
فیلم روز یکشنبه 22 می (اول خرداد) همراه با مراسم فرش قرمز در بخش مسابقه جشنواره فیلم کن به نمایش در آمد. این فستیوال علی رغم کیفیت بسیار نازل فیلم آن را بسیار مورد توجه قرار داد و توجه به گذشته تلخ زهرا امیرابراهیمی به روایت فیلم و این‌همانی شخصیت اصلی با رخدادهای سال‌های اخیر موقعیت فیلم را برجسته‌تر کرد.
عباسی در متن اثر انگیزش‌های ایدئوژیک در رخ دادن قتل‌های مذهبی (به زعم سازندگان) را پرنگ کرد تا فیلم مورد توجه بیشتری قرار گیرد، تا جایی که ورایتی آن را بخت مسلم نخل طلا معرفی کند.
بیشتر بخوانید:
جنجال‌ها در تهران
با انتشار تصویری از تیتراژ نخست فیلم که نمایی که از آسمان شهر مشهد گرفته شده و عبارت عنکبوت مقدس روی آن درج شده موجی از اعتراضات به فیلم در فضای مجازی شکل گرفت. این تصویر از حرم‌علی ابن موسی الرضا (ع) تداعی کننده مفهوم موهنی درباره خورشید مشرق است و اعتراض شمار فراوانی از فعالان سیاسی، مجازی و فرهنگی و ... را برانگیخت.
موج بی‌سابقه‌ای در ایران شکل گرفت که منجر به نگارش بیانیه‌های مختلف صنفی و مذهبی درباره فیلم شد. برخی از فعالان فرهنگی همچون بهروز افخمی این حجم واکنش را غیرمفیددانستند و در تربیون‌های رسمی می‌گفتند باید فیلم دیده و بعدا درباره آن نظر داده شود. به فاصله کمی از انتشار موضع گیری‌ها خبر آمد این فیلم تحت عنوان «شب‌های مشهد» در سراسر اروپا اکران می‌شود و این مسئله صحت تعابیر و برداشت‌های استعاری از تصویر تیتراز ابتدایی فیلم در افکار عمومی ویژه‌تر کرد.
اما دومین تصویری که از اتصال مکرر سعید جنایی به ضریح حرم مقدس علی ابن موسی الرضا منتشر شد به حساسیت‌های افکار عمومی افزود و میزان واکنش‌ها در ایران را تشدید کرد. در واقع محتوا و طراحی فیلم با قصد تحریک عمومی در ایران ساخته و ارائه شد و واکنش اقشار و جمعیت‌های مذهبی به فیلم در سراسر دنیا بازتاب گسترده‌ای داشت.
بسیاری از تحلیل‌گران این شیطنت‌های تصویری کارگردان را طراحی پیش‌بینی شده‌ای برای مطرح شدن فیلم در آمریکا و نزدیک شدن به مجسمه اسکار توصیف می‌کردند.این پیش‌بینی‌ها محقق شد و کشور دانمارک فیلم را به عنوان نماینده این کشور به آکادمی اسکار معرفی کرد.
علی عباس خوش آشامی و خوش رقصی را در هم آمیخت
التهابات هفته‌های اخیر و بازتاب آن در رسانه‌های فرهنگی زمینه را برای خوش رقصی اسکاری کارگردان فیلم تشدید کرد. علی عباسی در اقدامی قابل تامل روز 16 شهریور در افتتاحیه فیلم در شهر هامبورگ آلمان با پوشیدن لباسی روحانیت، به همراه گریمی معنادار حاضر شد تا با توجه به رخدادهای داخل کشور خود را در معرض توجهات جهانی بیشتری قرار دهد.
کارگردان فیلم با یک حرکت در یک محفل کوچک سینمایی در هامبورگ و در نمایشی بسیار محدود مورد توجه رسانه‌های سراسر دنیا قرار گرفت و حالا با این نمایش سیاسی فیلم او در چند قدمی اسکار قرار گرفته است.
فیلم مسیر طراحی شده‌ای را با حامیان بی‌شمارش برای ساخت و نمایش و تبلیغات طی کرد.
کارگردان از حیث محتوا با تاکید نمایشی بر سبک زندگی مذهبی سعید حنایی، اتصالات عقیدتی او، استفاده از تصاویر استعاری و رفتارهای فرامتنی کارگردان و حرکت‌های نمایشی اخیرش نشان داد برای کسب موفقیت و جهانی شدن اثرش از الگوی سلمان رشدی تبعیت می‌کند.
