بیش از یک ماه از محدودیت‌های گسترده اینترنتی می‌‌‌گذرد و فیلترینگ شبکه‌‌‌های اجتماعی محبوب، ضربه سهمگینی بر بدنه اقتصاد دیجیتال زده است. دامنه این آسیب‌‌‌ها و ضررهای مالی به بازار تبلیغات آنلاین هم گسترش پیدا کرده است؛ در همین راستا پلتفرم «تپسل» که یک شبکه هوشمند و هدفمند تبلیغات آنلاین در موبایل فعال است، به تازگی گزارشی منتشر کرده که بر اساس آن تعداد کمپین‌‌‌های تبلیغاتی آنلاین 53درصد و میزان تبلیغ‌‌‌دهندگان تا 31درصد کاهش یافته است. ضرباتی که در یک ماه اخیر به کسب و کارها وارد شده، به قدری سنگین بوده‌‌‌اند که حالا اثر آنها روی کمپین‌‌‌های تبلیغاتی آنلاین، تبلیغات اینستاگرامی و رپورتاژ آگهی‌‌‌ها هم به وضوح قابل‌‌‌مشاهده است. با این اوصاف است که پلتفرمهای فعال در حوزه تبلیغات آنلاین مانند تپسل، تریبون و جریان، به تازگی آمار و ارقامی از تاثیرات اختلالات اینترنتی بر بازار تبلیغات آنلاین منتشر کرده‌‌‌اند.
بی‌‌‌اعتمادی به تبلیغات دیجیتال
تبعات محدودیت‌های اینترنت و فیلترینگ هر روز گسترده‌‌‌تر می‌شود. گزارش اخیر تپسل با تایید این موضوع، به بررسی تاثیر قطعی اینترنت و فیلترینگ روی حوزه تبلیغات دیجیتال و به‌خصوص فعالیت این مجموعه پرداخته است. این گزارش نشان می‌دهد که در یک ماه اخیر، کمپین‌‌‌های تبلیغات آنلاین تا 53درصد و تعدادتبلیغ‌‌‌دهندگان تا 31درصد کاهش یافته است. این در حالی است که در سال گذشته، 10درصد از کل هزینه تبلیغات کشور، در حوزه تبلیغات دیجیتال مصرف شده است؛ رقمی که کارشناسان پیش‌بینی می‌کردند که با سرعت رشد کند، اما با شرایط فعلی دیگر چشم‌‌‌انداز روشنی در این حوزه وجود نخواهد داشت. از طرفی سهم تبلیغات دیجیتال از کل صنعت تبلیغات تا نزدیک شدن به استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارد؛ چرا که طبق دادههای ارائه‌‌‌شده توسط تپسل، 55درصد از کل هزینه تبلیغات جهان در سال 2022، در حوزه دیجیتال مصرف شده است.
تبلیغات دیجیتال که بخش مهمی از اقتصاد دیجیتال کشور را در اختیار دارد، در روزهای اخیر ضربه‌‌‌های جبران‌‌‌ناپذیری را متحمل شده است که فارغ از تبعات آنی و ریزش‌‌‌های آماری، تبعات بلندمدتی را هم به‌‌‌دنبال خواهد داشت. تپسل در این گزارش با اشاره به اینکه در مساله اینترنت دیگر سرعت و ضریب نفوذ و آمارهای جذاب و مقایسه‌‌‌ای با سایر نقاط جهان مطرح نیست، اعلام کرده که نزدیک به 70درصد از کاربران اینترنت در ایران با مشکلات اینترنتی مواجه هستند. این در حالی است که حدود 10میلیون نفر از کاربران اینترنت ایرانی به کمک شبکه‌‌‌های اجتماعی ارتزاق می‌کنند.
در بخشی از گزارش تپسل با عنوان «برای یک اینترنت معمولی»، به وضعیت بی‌‌‌ثبات اینترنت در روزهای اخیر کشور و تاثیر این بی‌‌‌ثباتی و اختلالات بر اقتصاد جوان دیجیتال پرداخته شده است. این گزارش به کاهش 53درصدی کمپین‌‌‌های تبلیغاتی در زمان اختلالات و قطعی اینترنت در مهر ماه اشاره و تاکید کرده است که تعداد تبلیغ‌‌‌دهندگان در همین بازه زمانی 31درصد کاهش داشته. بر اساس این آمار، در یک ماه گذشته و با شروع فیلترینگ و اختلالات اینترنتی در ایران، بیش از نیمی از کمپین‌‌‌های تبلیغاتی فعال در تپسل و «مدیا اد» - شبکه تبلیغات اینترنت در فضای آنلاین وب- متوقف شده‌‌‌اند. تپسل با تاکید بر اینکه شاید برای خیلی از مسوولان این یک ریزش 50درصدی ساده باشد، اعلام کرده است: «فارغ از اثرات مخربی که این ریزش معنادار بر مجموعه تپسل و نزدیک به 140هزار ناشری که با آنها همکاری می‌‌‌کنیم گذاشته است، یک اثر مخرب دیگری نیز دارد و آن بی‌‌‌اعتمادی برندها و تبلیغ‌‌‌دهندگان به بستر دیجیتال برای ارائه و انتشار تبلیغاتشان است.»
در این گزارش به زمان و هزینه‌‌‌ای اشاره شده که در این مدت برای اعتبارسازی صرف شده است و بر اهمیت ایجاد زیرساخت‌‌‌های فنی و اعتماد برای برندها در راستای استفاده از این خدمات و تلاش‌‌‌ها برای نشان دادن اهمیت مزایای تبلیغات دیجیتال تاکید کرده است. در ادامه تاثیر فیلترینگ و اختلالات اینترنتی اخیر با تبلیغات محیطی و رادیو تلویزیون مقایسه شده است. بر این اساس، اگر هر روز، از ساعت 16 تا 24 تمام فضای تبلیغاتی صداوسیما بسته شود و به صورت همزمان در همین ساعت‌‌‌ها بیلبوردهای سطح شهر نیز جمع‌آوری شود، در این شرایط چه کسب و کاری می‌تواند به این سبک از تبلیغ اعتماد کند؟
ضربه سهمگین به اقتصاد دیجیتال
تپسل در این گزارش تاکید کرده است که سهم اقتصاد دیجیتال 6درصد از تولید ناخالص داخلی کشور بوده که حالا همین 6درصد هم نیازبه بازآفرینی جدی دارد تا دوباره به حالت قبلی بازگردد. در این گزارش همچنین به فیلترینگ گوگل‌‌‌ادز و دیگر سرویس‌‌‌های گوگل اشاره شده است. بر اساس آمارهای منتشر شده طبق این گزارش، هزینه‌‌‌کرد کمپین‌‌‌های گوگل‌‌‌ادز نسبت به قبل ازاعمال فیلترینگ تا 68درصد کاهش یافته و همچنین میزان هزینه‌‌‌کرد تبلیغ‌‌‌دهندگان گوگل‌‌‌ادز هم کاهش 95درصدی داشته است. این در حالی است که حتی میزان هزینه‌‌‌کرد مشتریان تبلیغات در بخش جست‌وجوی کافه‌‌‌بازار هم با کاهش 70درصدی همراه بوده است. هر چند طبق تجربه‌‌‌های قبلی انتظار می‌‌‌رفت که تبلیغات در بخش جست‌وجوی کافه بازارافزایش پیدا کند، اما این اتفاق رخ نداده است. تپسل به عنوان شریک کافه‌‌‌بازار در سرویس سرچ‌‌‌ادز، شاهد ریزش در این بخش نیز بوده که این ریزش نشان‌‌‌دهنده بی‌‌‌اعتمادی تبلیغ‌‌‌دهندگان به همه سرویس‌‌‌های دیجیتال است. این فضا در نگاه کلی‌‌‌تر، نمایانگر عدم‌اطمینان فعالان اقتصادی به فضای دیجیتال در کشور است. موضوع قابل‌‌‌توجه آن است که وقتی کاربران و مخاطبان هدف به بستری که شرکت‌ها در آن تبلیغ می‌کنند، دسترسی ندارند، غیرمنطقی است که همچنان تبلیغات در این فضا ادامه داشته باشد.
از طرفی فیلترینگ و محدودیت‌های گسترده اینترنتی به وضوح بازدید از وب‌سایت‌‌‌ها و تبلیغات آنلاین را کاهش داده است. تپسل در بخشی از گزارش خود، از کاهش 39درصدی درآمد وب‌سایت‌‌‌های نمایش‌‌‌دهنده تبلیغات خبر داده است. طبق این گزارش، بازدید از وب‌سایت‌‌‌های کوچک نمایش‌‌‌دهنده تبلیغات هم به دلیل در دسترس نبودن گوگل برای هدایت کاربران به این وب‌سایت‌‌‌ها، تا 30درصد کاهش داشته است. با این حال موضوع تنها به کاهش درآمد وب‌سایت‌‌‌های کوچک ختم نمی‌شود؛ این روند حالا تا جایی پیش رفته است که حتی وب‌سایت‌‌‌های بزرگ هم دچار کاهش درآمد شده‌‌‌اند. بر اساس این گزارش، عدم‌تمایل کاربران برای وبگردی در این فضای پرچالش، خود منجر به کاهش 10درصدی تعداد بازدید از وب‌سایت‌‌‌های بزرگ نمایش‌‌‌دهنده تبلیغات شده است. در همین راستا پلتفرم «تریبون» - که در زمینه انتشار رپورتاژ آگهی و ابزارهای هوشمند سئو فعالیت می‌کند- هم گزارشی منتشر کرده است. در این گزارش آمده که با توجه به شرایط فعلی کشور، انتشار رپورتاژ آگهی در وب‌سایت‌‌‌های خبری با کاهش 49درصدی مواجه شده است. کاهش تمایل کسب و کارها به انتشار رپورتاژ آگهی، درآمد وب‌سایت‌‌‌ها از این کانال را تا بیش از 55درصد کاهش داده است.
فیلترینگ اینستاگرام به عنوان بزرگ‌ترین بستر تجارت اجتماعی ایران، حالا بزرگ‌ترین آسیب را به کسب و کارهای مجازی زده است. آماری که پلتفرم تبلیغات در شبکه‌‌‌های اجتماعی «جریان» اخیرا در این زمینه ارائه کرده است، این موضوع را تایید می‌کند. گزارش تحلیلی این پلتفرم نشان می‌دهد که اندازه این تبلیغات در شبکه اجتماعی اینستاگرام - تا لحظه نگارش این گزارش- تا بیش از 250میلیارد تومان کاهش یافته است. بر اساس این گزارش، اندازه بازار تبلیغات در اینستاگرام در سال 1401 بیش از 4000میلیارد تومان برآورد شده است و بیش از 10هزار صفحه فارسی‌‌‌زبان در اینستاگرام وجود دارند که اقدام به نمایش تبلیغات می‌کنند و گردش مالی حوزه تبلیغات در اینستاگرام روزانه به بیش از 10میلیارد تومان می‌‌‌رسد. با شروع اختلالات اینترنتی و فیلتر شدن اینستاگرام، گردش مالی این حوزه تقریبا به صفر رسیده است. همچنین این گزارش نشان می‌دهد که بیش از 30هزار کسب و کار ایرانی برای تبلیغات خود از پلتفرم اینستاگرام استفاده می‌کنند و فیلتر شدن اینستاگرام باعث از بین رفتن یکی از مهم‌ترین کانال‌‌‌های بازاریابی کسب و کارهای ایرانی خواهد شد.
برآوردهای اخیر استارت‌آپ «پادرو» -که در زمینه ارائه خدمات به کسب و کارهای آنلاین فعالیت می‌کند- هم نشان از اثرات گسترده اختلالات اینترنتی بر تجارت اجتماعی دارد. بر اساس این برآوردها، ارزش فروش در شبکه اجتماعی اینستاگرام، سالانه حدود 41هزار میلیارد تومان است. اما حالا یک ماهی می‌شود که با فیلتر شدن اینستاگرام، عملا کسب‌وکارهای موجود در این بستر در رکود هستند. حتی چندی پیش شرکت ملی پست از افت 30درصدی درآمد خود با آغاز محدودیت‌های اینترنتی خبر داد. بررسی‌‌‌هایی که اخیرا توسط مرکز پژوهشی بتا انجام شده است، نیز نشان می‌دهد که بیش از 70درصد محصولاتی که در فروشگاه‌‌‌های اینستاگرامی به فروش می‌‌‌رفتند، اتفاقا کالاهای تولید داخل بوده‌‌‌اند. برآیند این گزاره‌‌‌ها در کنار داده‌‌‌هایی که به تازگی مرکز آمار کشور از نقش اینستاگرام در اشتغال‌زایی برای بیش از 9میلیون ایرانی ارائه داد، نشان می‌دهد که آسیب‌‌‌های مسدودسازی این شبکه اجتماعی محبوب چقدر گسترده است.
اثرات قطعی پیامک‌‌‌های انبوه و کاهش پوش‌‌‌نوتیفیکیشن‌‌‌ها
در یک ماه اخیر حتی سرویس‌‌‌های تبلیغاتی پوش‌‌‌نوتیفیکیشن هم تحت‌تاثیر قرار گرفتند. در گزارش تپسل آمده است که میزان تبلیغات مبتنی بر سرویس‌‌‌های پوش‌‌‌نوتیفیکیشن در طول این اختلالات و فیلترینگ تا 50درصد کاهش پیدا کرده است. تپسل در گزارش خود تاکید دارد که ریزش پوش نوتیفیکیشن درشرایط فعلی، یعنی قطعی گسترده اینترنت و عدم‌اتصال کاربران به اینترنت.
در این میان قطع خدمات ارسال پیامک‌‌‌های انبوه و خدماتی هم بر روند ارسال پیامک‌‌‌های تبلیغاتی تاثیر گذاشت و باعث عدم‌دسترسی کسب و کارها به این سرویس‌‌‌ها شد. شاید این روش می‌توانست در هنگام قطعی، فیلترینگ و قطع بسترهای اینترنتی ارتباطی با مخاطبان، راهکار جایگزینی باشد که با قطع این سرویس هم، یک آسیب دیگر به صنعت تبلیغات دیجیتال خورد. هر چند این اختلال تنها سه روز طول کشید و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اعلام کرد سرویس ارسال پیام کوتاه انبوه که در روز جمعه 22 مهرماه 1401 با دستور قضایی قطع شده بود، روز شنبه 25 مهر ماه برطرف شد. بر این اساس، در حال حاضر محدودیت در ارسال پیامک‌‌‌های انبوه فقط مربوط به سامانه‌‌‌هایی است که از قبل دارای تخلف بوده و طبق نظر مراجع قضایی محدود شده‌‌‌اند.
فیلترینگ گسترده و محدودیت‌های اینترنتی آسیب شدیدی بر کسب و کارهای خرد و بزرگ وارد کرده است و تداوم این روند می‌تواند باعث خاموش شدن چراغ اقتصاد دیجیتال کشور شود. شرایط بی‌‌‌ثبات فعلی چنان ضرر سنگینی را به کسب و کارها تحمیل کرده است که آنها توان و البته اعتماد چندانی برای تبلیغات آنلاین بر بسترهای مختلف دیجیتال را نداشته باشند.
