فرود موج خوش‏‌بینی در باغ ملی

این در حالی است که کنعانی در نشست خبری سه هفته پیش خود در تاریخ یازدهم مهر ضمن رد وجود بن‌‌بست در مذاکرات، گفته بود: «‌ما نمی‌توانیم از بن‌بست در روند مذاکرات صحبت کنیم چون روند تبادل پیام‌‌ها ادامه دارد.» سخنگوی دستگاه وزارت خارجه تاکید کرده بود که همچنان امکان و فرصت برای توافق و ازسرگیری اجرای برجام وجود دارد و این امکان هست که در صورتی که طرف مقابل مشخصا دولت آمریکا اراده سیاسی خود را بروز و ظهور دهد این توافق در زمان کوتاهی شکل بگیرد. اما این مقام ایرانی امروز از محل تردید بودن اراده سیاسی واشنگتن سخن می‌گوید.

همچنین کنعانی در نشست خبری دوشنبه دوم آبان ماه در پاسخ به این سوال که برخی می‌گویند ایران منتظر فرا رسیدن زمستان در اروپاست، گفت: «ما منتظر چیزی در این زمینه نیستیم. منتظر زمستان نیستیم و در نخستین روزی که آمریکایی‌‌ها اراده خود را نشان دهند ما می‌توانیم در مسیر حصول توافق حرکت کنیم. ما نیازمند هیچ بازه زمانی نیستیم. ما اثبات کرده‌‌ایم که پایبند به میز مذاکره هستیم. ما مذاکره برای مذاکره انجام نمی‌‌دهیم. مذاکره می‌کنیم که به اجرای توافق برگردیم.» سخنگوی وزارت خارجه با تاکید بر این موضوع که مذاکرات برای احیای توافق انجام شده و صورت مساله روشن است، افزود: «‌پاسخ ایران واضح و دیدگاه‌ها و مطالبات ایران نیز کاملا قانونی و روشن است. اگر آمریکایی‌‌ها می‌گویند که امکان بازگشت به توافق وجود ندارد یا برنامه‌‌ای برای این موضوع در حال حاضر ندارند، پس چرا از طریق واسطه‌ها پیام می‌دهند و چرا بر آمادگی خود برای از سرگیری توافق با پیام‌‌هایی که از طریق واسطه‌ها می‌دهند تاکید می‌کنند؟»

وی گفت که به نظر می‌‌رسد آمریکایی‌‌ها هم می‌خواهند به توافق برگردند و هم هزینه این موضوع را نپردازند. سخنگوی دستگاه دیپلماسی ایران با بیان اینکه آمریکایی‌‌ها الان در یک سوی اغتشاش و حمایت از اغتشاشگران در ایران هستند، ادامه داد: «‌آنها باید راجع به این دوگانگی پاسخ دهند و بگویند که اگر توافق نمی‌خواهند برای چه پیام می‌‌فرستند.» سه روز پیش و در تاریخ شنبه 30 مهر ماه نیز حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران در توضیح اینکه چرا آمریکایی‌‌ها می‌گویند در حال حاضر رسیدن به توافق و احیای برجام در دستور کار آنها قرار ندارد، توضیح داد که رفتار و گفتار آنها با یکدیگر متناقض است. وی افزود: «‌سه روز پیش پیامی بین ما و طرف آمریکایی منعقد شد و ما پیامی از طرف آنها دریافت کردیم. آمریکایی‌‌ها در تبادل پیام‌‌ها حتی تعجیل دارند که هرچه زودتر به نقطه توافق برسیم.»

 شرط‌بندی اشتباه آمریکا

کنعانی در ارزیابی تناقض رفتارهای واشنگتن، یعنی حمایت از ناآرامی‌‌ها در ایران از یک سو و ارسال پیام برای ادامه گفت‌وگوها از سوی دیگر توضیح داد که این دوگانگی رفتار آمریکایی‌‌ها یک زمینه‌‌اش می‌تواند احیانا به مسائل داخلی خود آمریکا برگردد و شاید آنها نیم نگاهی نیز به تحولات داخلی ایران دارند. وی در همین چارچوب افزود: «آمریکایی‌‌ها می‌‌دانند ایران از شرایط جاری عبور کرده است چون مسائل را رصد و دنبال می‌کنند و اگر آنها روی تحولات داخلی ایران شرط‌بندی کرده‌‌اند اشتباه کرده‌‌اند.»

از نظر ایران، این رد و بدل کردن پیام‌‌ها از یک سو و حاضر نشدن آمریکا پای میز مذاکره از سوی دیگر نشان‌دهنده عدم اراده سیاسی کاخ سفید برای ادامه مذاکرات احیای برجام است. البته در طرف آمریکایی نیز طی هفته‌های اخیر شاهد ارسال‌‌ سیگنال‌‌های مثبت نیستیم. برخی مقامات آمریکایی مدعی هستند که به دلیل پافشاری ایران بر درخواست‌‌های فرابرجامی‌‌اش فعلا توافق در دسترس نیست. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا روز جمعه 29 مهر عنوان کرد که از نظر ایالات متحده دیپلماسی بهترین راه برای رسیدگی به برنامه هسته‌‌ای ایران است اما به دلیل درخواست‌‌های اضافی ایران، احیای توافق هسته‌‌ای 2015 با ایران را قریب‌‌الوقوع نمی‌‌داند. کمی قبل‌‌تر نیز ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفته بود که در حال حاضر مشخص است که حصول توافق قریب‌‌الوقوع نیست؛ چرا که تقاضاهای ایران از مرزهای برجام فراتر رفته‌‌اند. وی افزود: «‌ما طی هفته‌های اخیر اخباری درباره آمادگی ایران برای تغییر رویه دریافت نکرده‌‌ایم.»

 دلیل خوش‌‌بینی‌ها چه بود؟

با وجودی که مقامات آمریکا چند هفته‌‌ای است اظهارنظرهای مثبت راجع به دستیابی به توافق نمی‌کنند اما مقامات تهران تا به امروز همواره از دسترس بودن توافق سخن می‌‌گفتند و شاید آن را منوط به اراده سیاسی واشنگتن می‌کردند اما اراده سیاسی آمریکا محل تردید قرار نمی‌گرفت. امروز ظاهرا خوش‌‌بینی تهران نیز با ملاحظاتی روبه‌رو شده و سخنگوی دستگاه دیپلماسی می‌گوید که اراده سیاسی واشنگتن محل تردید است. چرا به یکباره با کاهش خوش‌‌بینی ایران در قبال مذاکرات برجامی و اراده واشنگتن مواجه شدیم؟ مقامات تهران در این مدتی که گفت‌وگوها متوقف بود همواره از در دسترس بودن برجام سخن گفته‌‌اند؛ هرچند امروز هم بر آمادگی تهران تاکید دارند ولی به این نتیجه رسیده‌‌اند که طرف مقابل اراده لازم را ندارد.

 چراغ‌‌سبزهای بدون پاسخ

حشمت‌الله فلاحت‌‌پیشه، رئیس‌‌ پیشین کمیسیون سیاست خارجی مجلس در پاسخ به روزنامه «دنیای اقتصاد» و در واکاوی موضع‌‌گیری‌‌های اخیر مقامات کشورمان گفت: «‌مسوولان سیاست خارجی ایران تاکنون به کرات به طرف‌‌های مقابل‌‌شان چراغ‌‌سبزهای بی‌‌موقع و بدون پاسخ نشان داده‌‌اند.» فلاحت‌‌پیشه با انتقاد از صحبت‌های اخیر سخنگوی وزارت خارجه گفت: «‌ایران در شرایطی که بارها می‌توانست برجام را امضا کند، منافع ملی خود را فدای دیگر بازیگران کرد.» وی در این خصوص توضیح داد: «‌در ایران تعریف خاصی از منافع ملی صورت نگرفته تا این تعریف در حوزه‌‌ای خاص مانند برجام مصداق پیدا کند.

یعنی عملکرد سیاستمداران و دیپلمات‌‌ها باید بر اساس دستاورد ارزیابی شود و نه براساس موضع‌‌گیری و سخنرانی.» این نماینده پیشین مجلس درباره موضع‌‌گیری‌‌های اخیر مقامات ایرانی درباره برجام و ابراز برخی خوش‌‌بینی‌‌ها نیز گفت که این موضع‌‌گیری‌‌ها نشان‌دهنده عدم درک تحولات است. وی ادامه داد: «‌سیاست خارجی آمریکا در قبال ایران یک فراتحلیل دارد که بدون توجه به این فراتحلیل، اشتباهاتی مثل همین موضع‌‌گیری‌‌های اخیر وزارت خارجه صورت می‌گیرد.» فلاحت‌‌‌‌پیشه درباره این فراتحلیل گفت: «‌آمریکا به دنبال محدودسازی و کنترل ایران است و به دنبال آشتی و حتی تنش‌‌زدایی با ایران نیست. مشاهده می‌کنیم که آنها از یک سو برجام را به عنوان یک سیاست کنترل دنبال کردند و از سوی دیگر از شرایط اخیر ایران برای کنترل بیشتر کشورمان و تضعیف توان چانه‌زنی تهران استفاده کردند.»

نماینده سابق مجلس تاکید کرد: «‌این در حالی است که در داخل کشور، نوعی ضعف در بین سیاستمداران و دیپلمات‌‌ها برای یک سازوکار درونی حل‌اختلاف مشاهده می‌شود و در نتیجه در موضع‌‌گیری‌‌های سیاست خارجی‌‌شان با چراغ‌‌سبزهای بی‌‌مورد و بی‌‌پاسخ مواجه می‌شوند.» فلاحت‌‌پیشه همچنین گفت که در شرایط فعلی، آمریکایی‌‌ها از هر امکانی برای تضعیف موضع ایران استفاده می‌کنند و به زعم واشنگتن، تهران به راحتی شرایط اساسی احیای برجام را از دست داده است. این کارشناس در نهایت توضیح داد: «‌سازوکار برجام مشخص است و تاکنون از طریق اتحادیه اروپا این گفت‌وگوها پیش رفته است؛ از این به بعد نیز اگر بروکسل مذاکرات را به سمت فضای جدید پیش‌ببرد احتمال تداوم گفت‌وگوها وجود دارد و باقی موارد و اظهارنظرها بی‌‌مورد است.»