اشاره به اقدامات فرابرجامی و سه مکان ادعایی که در گزارش آژانس بین‌‌‌المللی به آن پرداخته شده از جمله موارد مطرح شده در این بیانیه‌‌‌ها و قطعنامه‌‌‌ها است. امروز و در آستانه برگزاری نشست نوامبر(آبان ماه) شورای حکام، بار دیگر آمریکا و تروئیکای اروپا با ارائه پیش‌‌‌نویس قطعنامه‌‌‌ای که پیش‌تر از آن خبر داده بودند از شورای حکام خواسته‌‌‌اند که از ایران بخواهد توضیحات بیشتری درخصوص ذرات اورانیوم یافت شده در سه سایت اعلام نشده ارائه کند و این همکاری «الزامی و اضطراری» است. بر اساس گزارش خبرگزاری رویترز، پیش‌‌‌نویس این قطعنامه روز جمعه به 35 کشور عضو شورای حکام آژانس بین‌‌‌المللی ارسال شده است.
به گزارش «ایسنا» در متن این درخواست آمده است: «الزامی و اضطراری است که ایران در جهت تحقق وظایف قانونی‌‌‌اش عمل کند و بدون تاخیر اقداماتی انجام دهد.» این در حالی است که قطعنامه خرداد ماه لحنی ملایم‌‌‌تر داشت؛ در آن قطعنامه که با 30رای موافق، 3رای ممتنع و همراه با مخالفت چین و روسیه به تصویب رسید، شورای حکام از ایران خواسته بود که هرچه زودتر برای اجرای تعهدات قانونی‌‌‌اش اقدام و بدون اتلاف وقت به پیشنهاد مدیرکل آژانس بین‌‌‌المللی انرژی اتمی برای همکاری بیشتر جهت شفاف‌‌‌سازی و حل‌‌‌وفصل مسائل باقی‌‌‌مانده پادمانی عمل کند.
از ایران چه می‌‌‌خواهند؟
در پیش‌‌‌نویس قطعنامه پیش‌روی شورای حکام، «ارائه توضیح معتبر درخصوص ذرات اورانیوم، ارائه اطلاعات، اسناد و پاسخ‌‌‌های موردنیاز آژانس اتمی، اجازه دسترسی به اماکن و مواد مورد نیاز آژانس و اجازه نمونه‌‌‌برداری از سوی آژانس اتمی» ازجمله اقداماتی است که ایران مطابق با این متن، باید به آنها عمل کند.
همچنین در متن این پیش‌‌‌نویس که باید به تایید اکثریت اعضای شورای حکام در نشست روز چهارشنبه هفته جاری برسد، آمده که این شورا «نگرانی‌‌‌های جدی درخصوص مسائل پادمانی مرتبط با سه سایت اعلام نشده دارد که به دلیل ناکافی بودن همکاری اساسی توسط ایران حل نشده باقی مانده است.» این اقدام کشورهای غربی به نظر می‌‌‌رسد با این هدف انجام می‌‌‌گیرد که ایران را به انجام همکاری‌‌‌های بیشتر در ابعاد مختلف سوق دهند. یعنی فشارها در جهت همکاری بیشتر ایران است که اگر انجام نگیرد احتمالا شاهد شرایط سخت‌‌‌تری خواهیم بود.
قطعنامه ژوئن
آخرین بار این کشورها در خرداد 1401 موفق شدند قطعنامه‌‌‌ای را در شورای حکام علیه ایران تصویب کنند که البته با پاسخ جدی ایران روبه‌رو شدند. قطعنامه پیشنهادی آمریکا و تروئیکای اروپا علیه ایران، 18 خرداد 1401 با وجود مخالفت جدی چین و روسیه در نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌‌‌المللی انرژی اتمی، به تصویب رسید. در این قطعنامه نویسندگان نسبت به ادعاهای ساختگی درباره پیدا شدن مواد هسته‌‌‌ای در سه مکان اعلام نشده در ایران ابراز نگرانی کرده و خواستار همکاری کامل ایران با آژانس بین‌‌‌المللی انرژی اتمی شدند.در پی این اقدام آمریکا و سه کشور اروپایی، ایران برخی از همکاری‌‌‌ها با آژانس را که فراتر از پادمان بود و تنها بر مبنای حسن نیت و در چارچوب برجام انجام می‌‌‌گرفت (از جمله فعالیت دوربین‌‌‌های فراپادمانی، دستگاه اندازه‌‌‌گیری برخط سطح غنا OLEM و فلومتر آژانس) قطع کرد. همچنین سازمان انرژی اتمی نسبت به نصب سانتریفیوژهای پیشرفته اقدام کرد.
نادیده گرفتن پالس‌‌‌های مثبت تهران
این پیش‌‌‌نویس انتقادی علیه ایران در شرایطی ارائه شده که تهران اخیرا پالس‌‌‌های مثبتی را به طرف غربی ارسال کرد؛ از جمله سفر هیاتی از ایران برای تقویت همکاری‌‌‌ها به وین؛ هرچند رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌‌‌المللی انرژی اتمی مدعی شد که ایرانی‌‌‌ها هیچ چیز جدیدی برای ارائه نداشتند. در عین حال روز جمعه بود که خبرگزاری رویترز با استناد به گزارش آژانس بین‌‌‌المللی انرژی اتمی نوشت ایران با بازدید مقامات آژانس از این کشور در ماه جاری و پاسخگویی به سوالات موجود درباره منشأ ذرات اورانیوم کشف‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شده در سه مکان آن موافقت کرده است. در این بین شاید تهیه پیش‌‌‌نویس قطعنامه و صدور قطعنامه برای این کشورها با توجه به نفوذی که در شورای حکام دارند کار ساده‌‌‌ای باشد اما آنچه مسلم است اینکه پاسخ به آن در اختیار و توان آنها نیست. کشورهای اروپایی می‌دانند که سخت کردن فضای فنی و سیاسی در آژانس در حالی که آمریکا در عمل مذاکرات را مسکوت گذاشته و روند کار را کند کرده است، به نفع مذاکرات احیای برجام و فضای سیاسی امنیتی منطقه‌‌‌ای و بین‌‌‌المللی نخواهد بود.
در رابطه با تبعات تصویب قطعنامه جدید علیه ایران و پاسخ احتمالی تهران نظر کارشناسان را جویا شدیم؛ کوروش احمدی، دیپلمات پیشین ایرانی درباره پیش‌‌‌نویس قطعنامه جدید به روزنامه «دنیای اقتصاد» گفت:« این قطعنامه دوم در مقایسه با قطعنامه ماه ژوئن از نظر لحن و الزام حقوقی تفاوت دارد؛ آن قطعنامه از ایران دعوت کرده بود که فوری با آژانس همکاری کند اما قطعنامه جدید می‌‌‌گوید شورای حکام تصمیم گرفته که ایران باید با فوریت و به صورت اساسی به تعهدات خود عمل کند. لذا زبان این قطعنامه نسبت به قطعنامه قبلی از لحاظ حقوقی تندتر و صریح‌‌‌تر است.»
احمدی با اشاره به اینکه این قطعنامه همچنان بار اجرایی ندارد و نمی‌‌‌توانند ایران را متخلف اعلام کنند، توضیح داد:« درواقع از طریق این قطعنامه‌‌‌ها نمی‌‌‌توانند پرونده ایران را به شورای امنیت ارجاع دهند و شاید دارند زمینه‌‌‌سازی میکنند تا ایران همکاری داشته باشد و مشکل حل شود.» به گفته این کارشناس، اگر این قطعنامه تصویب شود بستر لازم فراهم است که در قطعنامه بعدی پرونده ایران را به شورای امنیت ارجاع دهند. دیپلمات پیشین کشورمان تاکید کرد:« پیش‌‌‌نویس قطعنامه جدید نوعی تهدید در دل خود دارد؛ یعنی به ایران فشار می‌‌‌آورد که اگر همکاری نکند در نشست بعدی شورای حکام، پرونده ایران می‌‌‌تواند به این شورا ارجاع شود.»
وی درباره واکنش احتمالی ایران به قطعنامه نیز گفت:« با توجه به سابقه ایران به نظر می‌‌‌رسد که باز هم تهران در مقابله به مثل، اقدامی انجام دهد. منتها باید توجه داشت که الان شرایط فرق کرده و شرایط ایران و اروپا با توجه به بحث پهپادها و اوکراین و ناآرامی‌‌‌ها در ایران متفاوت شده است.»
احمدی خاطرنشان کرد که در این وضعیت اگر ایران واکنش تندی نشان دهد کار پیچیده‌‌‌تر می‌‌‌شود و لذا ایران باید با توجه به این ملاحظه تصمیم بگیرد. این کارشناس درباره ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت و احتمال وتوی آن یا فعال شدن مکانیزم ماشه توضیح داد:« اگر موضوع ایران به عنوان یک پرونده جدید به شورای امنیت برود روسیه و چین حق وتو دارند که در شرایط فعلی احتمال وتوی این دو کشور وجود دارد. اما اگر از سازوکارهای قبلی برجام استفاده کنند و پرونده به شورای امنیت ارجاع شود، در نهایت مکانیزم ماشه فعال می‌‌‌شود و دیگر روسیه نمی‌‌‌تواند وتو کند.»
همچنین رحمن قهرمانپور، پژوهشگر ارشد مسائل بین‌‌‌الملل گفت که معمولا اجلاس نوامبر و سپتامبر شورای حکام در 20 سال گذشته برای ایران خیلی حساس بوده است. زمانی که پرونده ایران به شورای امنیت ارجاع شد اجلاس سپتامبر بود و اغلب قطعنامه‌‌‌ها نیز در اجلاس نوامبر تصویب شده‌‌‌اند. لذا این جلسه خیلی مهم خواهد بود. قهرمانپور درباره تبعات این اقدام توضیح داد:« اگر این قطعنامه تصویب شود مسیر احیای برجام بسیار سخت و پیچیده خواهد شد و فشار غرب بر ایران نیز افزایش می‌‌‌یابد. این در حالی است که با توجه به تحولات چند ماه اخیر در خصوص فشار بر ایران، مواضع اروپا و آمریکا به هم نزدیک‌‌‌تر شده است.» این پژوهشگر در خصوص واکنش احتمالی تهران هم گفت:« ایران احتمالا مانند گذشته برخی اقدامات فنی را در دستور کار خواهد داشت. اما در عین حال مثل روال گذشته ایران هم اقدامات فنی انجام خواهد داد و هم مسیر مذاکره با آژانس را باز نگه خواهد داشت تا هر دو مسیر را داشته باشد.»
