گسل ۱۴۰۱ بازار خودرو

جدیدترین برآورد خودروسازان بزرگ کشور نشان می‌دهد آنها در نیمه دوم امسال نیز با زیاندهی در تولید مواجه خواهند بود زیرا «مبلغ بهای تمام‌شده» محصولات آنها باز هم از «مبلغ فروش» جلو خواهد زد. این پیش‌بینی در حالی است که بناست تا پایان امسال بساط سیستم قرعه‌کشی خودروسازان جمع شده و خودروها میزبان بورس کالا شوند.

طبق آنچه در صورت‌های مالی خودروسازان آمده، برآورد ایران‌خودرو، سایپا و پارس‌خودرو این است که مجموع  مبلغ فروش آنها در نیمه دوم امسال، بالغ بر 141هزار و 500میلیارد تومان خواهد بود. این در حالی است که این سه خودروساز می‌گویند مبلغ بهای تمام‌شده تولید آنها بیش از 147هزار و 800میلیارد تومان از آب در‌می‌آید. بنابراین خودروسازان حتی بدون احتساب هزینه‌های مالی نیز زیانی بیش از شش‌هزار و 290میلیارد تومانی را فقط در نیمسال دوم ثبت خواهند کرد.

این در حالی است که بناست در سال آینده تمام خودروهای داخلی در بورس کالا عرضه شوند. عرضه خودرو در بورس کالا به نوعی سبب خروج قیمت از محوطه دستوری می‌شود. طبعا خودروسازان از سال آینده (به شرط عرضه تمام محصولاتشان در بورس کالا) دیگر از ناحیه قیمت‌گذاری دستوری زیان تولید نخواهند داشت. از همین رو امسال می‌تواند سال آخری باشد که خودروسازان از محل اختلاف «قیمت تمام‌شده» و «قیمت دستوری» زیان می‌بینند؛ البته با توجه به ساختار مالی ناکارآمد و سوء‌مدیریت مالی، عبور کامل از زیاندهی با اما‌و‌اگرهایی مواجه است.

به گفته خودروسازان، اینکه آنها این چنین در ورطه زیاندهی افتاده‌اند، ریشه‌ای 10ساله دارد و به ماجرای دستوری شدن قیمت برمی‌گردد. ادعای خودروسازان این است که قیمت‌های دستوری با هزینه تولید محصولات نمی‌خواند، از همین رو تولید با زیانی هنگفت مواجه است. طبق آخرین گزارش‌های اعلامی نیز در حال حاضر زیان انباشته خودروسازان به بالای 150هزار میلیارد تومان رسیده؛ ضمن آنکه آنها بالغ بر 370همت سود نیز طی 10 سال گذشته از دست داده‌اند. ادعای خودروسازان مبنی بر زیاندهی از ناحیه قیمت‌گذاری دستوری هرچند قابل‌پذیرش به نظر می‌رسد، اما همه ماجرا نیست و نمی‌توان کل تقصیر زیاندهی را بر گردن این سیاست انداخت.

اتفاقا همین چندی پیش خودروسازان زیان ناشی از قیمت‌گذاری دستوری محصولاتشان را جداگانه محاسبه و به حساب دولت گذاشتند؛ با‌این‌حال باز هم نه‌تنها سود ندادند، بلکه همچنان در ضرر باقی ماندند. بنابراین قیمت‌گذاری دستوری اگرچه احتمالا عامل اصلی زیاندهی هنگفت در صنعت خودروی کشور است، اما ضعف ساختار و سوء‌مدیریت مالی نیز نقش مهمی در این ماجرا دارد. به اعتقاد کارشناسان و فعالان صنعت خودرو، اگر قیمت‌گذاری دستوری برداشته شود، خودروسازان تا حد زیادی از ورطه زیاندهی خارج خواهند شد و طبعا اگر ساختار مالی نیز اصلاح شود و هزینه‌های اضافی کنار بروند، امکان پایان زیان در تولید خودرو و حتی رسیدن به مرحله سوددهی وجود دارد.

هرچند راهکار استاندارد برای رسیدن به این مرحله، قیمت‌گذاری خودرو در حاشیه بازار است، با‌این‌حال سیاستگذار فعلا صلاح را در آزادسازی نمی‌داند؛ از همین رو به سراغ مسیر فرعی یعنی بورس کالا رفته است. در حال حاضر برخی خودروهای داخلی در بورس کالا عرضه شده‌اند و سایر محصولات خودروسازان نیز احتمالا تا پایان سال در این بستر به فروش خواهند رسید. طبق گفته خودروسازان، عرضه محصولات آنها در بورس کالا منجر به خروج تولید از زیان خواهد شد و حتی ممکن است سود نیز برایشان به دنبال داشته باشد. این در حالی است که طبق قوانین جاری، حتی در صورت صدور مجوز عرضه تمام خودروهای داخلی در بورس کالا نیز احتمالا زیان‌دهی خودروسازان کماکان ادامه خواهد داشت.

در گزارشی که چند روز پیش در همین صفحه چاپ شد، به این موضوع پرداختیم که طبق قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده و همچنین اسقاط خودروهای فرسوده، خودروسازان باید در مجموع 60درصد از فروش خود را به متقاضیان مربوطه اختصاص دهند. بنابراین عملا 60درصد از تولید خودروسازان همچنان درگیر قیمت دستوری خواهد بود، زیرا خودروسازان ملزم به ارائه خودرو با قیمت کارخانه به «مادران» و «مالکان خودروی فرسوده» هستند. در این شرایط، تنها 40درصد تولید خودروسازان به واسطه عرضه در بورس کالا از زیان خارج می‌شود. از همین رو کارشناسان و فعالان صنعت خودرو معتقدند برای حل این چالش، یا باید قیمت خودرو به حاشیه بازار سپرده شود، یا قانون تغییر کند یا حداقل خودروهایی که قرار است به «مادران» و «مالکان فرسوده‌ها» داده شود، با قیمت بورس کالا باشد نه نرخ دستوری.   

جزئیات دخل‌و‌خرج خام خودروسازان

نگاهی به جزئیات دخل‌و‌خرج خودروسازان طی پنج سال و نیم گذشته و همچنین نیمه دوم امسال بیندازیم تا مشخص شود هر یک از شرکت‌های تحت بررسی، هزینه خام تولیدشان چقدر بوده و فروششان چه درآمدی نصیب آنها کرده است. طبق آنچه در صورت‌های مالی خودروسازان آمده، مبلغ بهای تمام‌شده و مبلغ فروش آنها از سال 96 به بعد مورد بررسی قرار گرفته است. سال 96 را می‌توان دوران خوش خودروسازی کشور دانست، چه آنکه میوه‌های برجام در این صنعت در حال رسیدن بود و غول‌های جاده‌‌مخصوص عملکرد مثبتی را در بیشتر حوزه‌ها از جمله تولید و همچنین کاهش زیاندهی داشتند. در این بین، بررسی عملکرد ایران‌خودرو در سال 96 نشان می‌دهد این شرکت بهای فروشی بیش از بهای خام تولید داشته است. آبی‌های جاده‌مخصوص توانسته‌اند در این سال بهای فروش خود را به حدود 31هزار و 450‌میلیارد تومان برسانند، حال آنکه مبلغ بهای تمام‌شده خام تولیدشان حول‌وحوش 29‌هزار و 590‌میلیارد تومان برآورد شده است.

با در نظر گرفتن حدفاصل سال‌های 94 تا 96 به عنوان «دوران برجام»، کل هزینه خام تولید ایران‌خودرو بالغ بر 69هزار و 500میلیارد تومان بوده و در مقابل، مبلغ فروش این شرکت در دوره تحت بررسی، به بیش از 75هزار و 600میلیارد تومان رسیده است. این شرکت در سال 97 نیز حدود 23هزار و 620 میلیارد تومان صرف تولید کرده، اما بهای فروش آن 20‌هزار و 405‌میلیارد تومان بوده است. این موضوع نشان می‌دهد در اولین سال تحریم، ایران‌خودرو هزینه تولیدش بیش از مبلغ فروش محصولات بوده است. در سال 98 هم ایران‌خودرو حدود 38‌هزار و 210میلیارد تومان صرف تولید محصولات خود کرده؛ اما در مقابل، درآمدی حدود 33‌هزار و 320‌میلیارد تومانی از ناحیه فروش نصیب این شرکت شده است.

در سال 99 نیز ایران‌خودرو بیش از 78‌هزار و 300میلیارد تومان صرف هزینه خام تولید کرده و مبلغ فروشش نزدیک به 68هزار میلیارد تومان بوده است. همچنین در سال 1400 نیز آبی‌های جاده‌مخصوص بالغ بر 115هزار میلیارد تومان صرف بهای تولید کرده‌اند، با‌این‌حال مبلغ فروش آنها به 109‌هزار میلیارد تومان نیز نرسیده است. در شش ماه نخست امسال نیز نزدیک به 82هزار و 500میلیارد تومان مبلغ بهای تمام‌شده ایران خودرو بوده اما مبلغ فروش این شرکت به 78هزار میلیارد تومان نیز نرسیده است. ایران‌خودرو برای نیمه دوم امسال خود نیز پیش‌بینی کرده که هزینه تولیدش باز هم از مبلغ فروش جلوتر خواهد بود. بر این اساس، این شرکت برآورد کرده هزینه خام تولید در شش‌ماهه دوم امسال به حدود 102هزار میلیارد تومان می‌رسد، با‌این‌حال مبلغ فروشش نهایتا 96هزار میلیارد تومان خواهد بود.

از ایران‌خودرو که بگذریم، سایپا نیز در سال 96 حدود هفت‌هزار و 104میلیارد تومان صرف تولید محصولاتش کرده‌ است و در مقابل، حدودا 9هزار و 43میلیارد تومان مبلغ فروشش بوده است. سایپایی‌ها در مجموع طی دوران برجام بالغ بر 17هزار و 700میلیارد تومان صرف تولید کرده‌اند و در عوض، بیش از 21هزار و 800میلیارد تومان درآمد فروش داشته‌اند. بنابراین آنها در این دوره از محل اختلاف مبلغ فروش و مبلغ بهای تمام‌شده تولید، زیان ندیده و به سود نیز  رسیده‌اند.

در سال 97 اما نسبت هزینه و فروش محصولات سایپا عکس شده، به ‌نحوی ‌که 10هزار و 430‌میلیارد تومان مبلغ بهای تمام‌‌‌‌‌‌شده این شرکت بوده، اما مبلغ فروش، عدد هشت‌هزار و 475میلیارد تومان را نشان می‌دهد. در سال 98 نیز بهای تولید محصولات سایپا به 13هزار و 361میلیارد تومان رسیده که نسبت به مبلغ 13‌هزار و 500‌میلیارد‌تومانی فروش، اختلافی حدودا 140‌میلیاردتومانی را نشان می‌دهد. طی سال 99 نیز این شرکت حدود 17‌هزار و 650‌میلیارد تومان درآمد فروش داشته، ‌درحالی‌که هزینه خام تولیدش بیش از 19‌هزار و 150میلیارد تومان بوده است.

دومین خودروساز بزرگ ایران همچنین در سال 1400 بیش از 47‌هزار و 500میلیارد تومان بهای تمام‌شده تولید را به ثبت رسانده، حال آنکه مبلغ فروشش کمی بیش از 44 هزار و 100میلیارد تومان بوده است. در نیمه نخست امسال نیز مبلغ بهای تمام‌شده تولید سایپا به بالای 25هزار و 700میلیارد تومان رسیده، در‌حالی‌که مبلغ فروشش کمی بیشتر ـ 26‌هزار و 700میلیارد تومان ـ بوده است. این شرکت همچنین پیش‌بینی کرده در نیمه دوم امسال نیز مبلغ فروشش با رقمی بالغ بر 34‌هزار و 300‌میلیارد تومان، از مبلغ بهای تمام‌شده تولید با رقم 33‌هزار و 100میلیارد تومان پیشی بگیرد.

اما مبلغ بهای تمام‌شده تولید پارس‌خودرو در سال 96 عدد 6‌هزار و 140میلیارد تومان به ثبت رسیده، با این حال مبلغ بهای تمام‌شده تولید آن، 6هزار و 600‌میلیارد تومان اعلام شده است. این شرکت در دوران برجام، بیش از 11‌هزار و 600میلیارد تومان صرف هزینه خام تولید کرده و در مقابل، بالغ بر 12هزار و 700میلیارد تومان درآمد فروش داشته است. طی سال 97 مبلغ بهای تمام‌شده تولید پارس‌خودرو با عدد 4‌هزار و 254میلیارد تومان از مبلغ فروش آن، یعنی 3هزار و 852میلیارد تومان، جلو زده است. در سال 98 نیز پارس‌خودرو هزار و 152‌میلیارد تومان صرف تولید محصولاتش کرده و از محل فروش، هزار و 96میلیارد تومان به دست آورده است.

طی سال 99 هم این شرکت کمتر از 4هزار و 800‌میلیارد تومان صرف هزینه خام تولید کرده و در مقابل، حدود 4هزار و 250‌میلیارد تومان درآمد فروش داشته است. مبلغ بهای تمام‌شده محصولات سومین خودروساز بزرگ ایران در سال 1400 بالغ بر 10هزار و 900میلیارد تومان بوده، حال آنکه تنها کمی بیش از 10‌هزار و 700‌میلیارد تومان مبلغ فروش را به ثبت رسانده است. طبق صورت‌های مالی پارس‌خودرو، این شرکت در نیمه نخست امسال نیز 12‌هزار میلیارد تومان صرف تولید محصولاتش کرده و در مقابل، کمتر از 9‌هزار و 900‌میلیارد تومان مبلغ فروشش بوده است. پارس‌خودرویی‌ها همچنین پیش‌بینی کرده‌اند در نیمسال دوم 1401، نزدیک به 12هزار و 900میلیارد تومان مبلغ بهای تمام‌شده تولیدشان خواهد بود؛ این در حالی است که کمتر از 11هزار و 300میلیارد تومان از محل فروش نصیبشان خواهد شد.