مسجد بزرگ ایا صوفیه (Hagia Sophia) تاریخی پیچیده و طولانی همانند خود شهر استانبول در ترکیه دارد و از جمله برجسته‌ترین و قدیمی‌ترین جاهای دیدنی استانبول به شمار می‌رود که در ادامه به معرفی آن می‌پردازیم.
ایا صوفیه کجاست؟
این بنای برجسته و تماشایی کار خود را به عنوان کلیسای ایا صوفیه شروع کرده بود اما پس از اینکه امپراتوری عثمانی شکل گرفت، این کلیسا به یک مسجد تبدیل شد. با این حال، در سال 1935 میلادی آتاتورک بر طبق حکمی، آن را تبدیل به یک موزه کرد.
در سال 2020 میلادی نیز بار دیگر کاربری این بنا تغییر کرد و حالا از آن به عنوان مسجد استفاده می‌شود. امروزه این بنا با نام رسمی مسجد بزرگ مقدس ایا صوفیه (Hagia Sophia Holy Grand Mosque) شناخته می‌شود.
گنبد مسجد ایا صوفیه یکی از نمادین‌ترین بخش‌های شهر استانبول به شمار می‌رود و در بین تمام بناهای تاریخی و برجسته منطقه قدیمی استانبول یعنی سلطان احمد (Sultanahmet) این بنا بسیار متمایز است و امروزه نیز یکی از برجسته‌ترین جاهای دیدنی شهر به شمار می‌رود که حتما باید از آن دیدن کنید.
آداب بازدید از مسجد ایا صوفیه
ایا صوفیه امروزه مسجدی فعال است و همین نیز باعث شده تا برای ورود به داخل آن هزینه‌ای از بازدیدکننده‌ها گرفته نشود. علاوه بر مسلما‌ن‌ها، افراد دیگر نیز می‌توانند در غیر از ساعات نماز از داخل مسجد بازدید کنند.
مردان و زنان برای ورود به داخل مسجد باید لباس مناسب بپوشند و زنان نیز قبل از ورود باید روسری به سر کنند. در جلوی درب ورودی روسری‌ها به صورت رایگان در اختیار بازدیدکننده‌ها قرار داده می‌شود. درآوردن کفش در ورودی مسجد نیز یکی دیگر از نکاتی است که به هنگام بازدید از مسجد ایا صوفیه باید رعایت کرد.
تاریخچه ایا صوفیه
اولین کلیسای بنا شده در این مکان در سال 326 پس از میلاد توسط کنستانتین بزرگ ساخته شده بود اما این بنا بعدا در آتش سوخت. کلیسای بعدی که در این مکان ساخته شد نیز به هنگام قیام نیکا (Nika Insurrection) نابود شده است. در طی حکومت امپراتور ژوستینیان نیز این کلیسا در مقیاسی بسیار بزرگ بازسازی شد و ساخت آن نیز از سال 532 میلادی تا 537 میلادی طول کشیده بود.
این بنا با هدف پیشی گرفتن از شکوه و جلال تمام ساختمان‌های دوران باستان ساخته شده و در ساخت و ساز آن نیز بسیاری از عناصر کلاسیک به کار گرفته شده و از سنگ‌های مکان‌های یونانی و رومی نیز برای ساخت آن استفاده شده است. ستون‌های بسیار زیادی از معابدی در سراسر آسیای صغیر، یونان و ایتالیا و همچنین بهترین مرمرها و فلزات برای ساخت این بنا به قسطنطنیه آورده شدند. گفته شده که ساخت سازه ایا صوفیه چیزی در حدود 180 کیلوگرم طلا هزینه داشته است و برای ساخت آن نیز بیش از 10000 کارگر مشغول کار بوده‌اند.
معماری و موزاییک‌کاری مسجد ایا صوفیه
طول مسجد ایا صوفیه حدود 75 متر است و عرض آن نیز به 70 متر می‌رسد. این در حالی است که از کف تا بالای گنبد مسجد ایا صوفیه حدود 58 متر ارتفاع دارد و همین نیز باعث شده تا این مسجد بسیار بزرگ و تماشایی به نظر برسد.
در دهلیز درونی و بیرون ایا صوفیه می‌توان موزاییک‌کاری‌های زیبا و اولیه‌ای از مسیحیت را نیز مشاهده کرد. به هنگام تبدیل شدن این بنا به یک مسجد، روی این موزاییک‌کاری‌ها پوشانده شده بود اما به دنبال تغییر کاربری آن به موزه توسط آتاتورک، این تزیینات بسیار زیبا و دیدنی بار دیگر نمایان شدند.
جاهای دیدنی ایا صوفیه
موزاییک‌کاری مریم مقدس: یکی دیگر از بخش‌های جالبتوجه و جذاب مسجد ایا صوفیه، موزاییک‌کاری مریم مقدس است که در بالای درب خروج اصلی قرار دارد. این خاتم‌کاری متعلق به قرن یازدهم میلادی است و مریم مقدس را در بین امپراتوران بیزانسی کنستانتین بزرگ در سمت راست و ژوستینیان در سمت چپ نشان می‌دهد.
اومفیلیون (Omphalion): به هنگام تغییر کاربری ایا صوفیه به مسجد در سال 2020 میلادی، کف شبستان با فرش پوشانده شد اما اومفیلیون بدون پوشش باقی مانده است. این بخش مربعی در کف ساختمان به صورت موزاییک منبت‌کاری‌شده است و جایی بوده که امپراتورهای بیزانسی تاج‌گذاری می‌کردند.
ستون گریه (Weeping Column): یکی از مشهورترین بخش‌های مسجد ایا صوفیه، ستونی در بخش شمالی راهروی درب امپراتوری (Imperial Door) است. بنابر گفته‌ها، سنت گرگوری معجزه‌گر این ستون را متبرک کرده و بسیاری از افراد انگشت خود را در سوراخی درون این ستون می‌کنند و باور دارند که بیماری را درمان می‌کند.
مقبره‌های عثمانی (Ottoman Tombs): پنج سلطان عثمانی در مجموعه مسجد ایا صوفیه و درست در بیرون خروجی اصلی ساختمان به خاک سپرده شده‌اند. تمام این مقبره‌ها با کاشی‌کاری‌های بسیار زیبا تزیین شده‌اند.