روندی که نشان‌دهنده تلاش‌ها برای احیای توافق با بازگرداندن دوباره طرف‌ها به میز مذاکره است که بن‌بست کنونی برجام را به سمت گشایش حرکت دهد. چرا که شکست مذاکرات به معنای ورود به فضای تنش و تصاعد بحران است که ابهامات و عدم‌قطعیت‌های زیادی را پیش روی تهران و پایتخت‌های غربی قرار می‌دهد. با این حال ارزیابی طرف غربی ناشی از دو متغیر جنگ اوکراین و نا‌آرامی‌ها در ایران همچنان این است که می‌توان امتیازات بیشتری از تهران دریافت کرد. با این ذهنیت که جمهوری اسلامی در شرایط کنونی به توافق نیاز بیشتری دارد.
با این وجود مقامات ایران بارها اعلام کرده‌اند که ایران هیچ‌گاه توافق ضعیف را امضا نخواهند کرد و رفع تحریم‌ها از طریق مذاکرات احیای برجام تنها دستورکار تهران نیست و راهبرد اصلی، مصون‌سازی از تحریم‌هاست که با سیاست خارجی شرق‌گرایانه و سیاست اول همسایگان محقق می‌شود. در این چارچوب است که علی باقری کنی معاون سیاسی وزیرخارجه و مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران ظرف یک هفته گذشته سفرهای دیپلماتیک خود را به دو مقصد دوحه و مسکو عملیاتی ساخته است. سفر به قطر که این امیرنشین را تبدیل به مهم‌ترین بازیگر در روابط ایران و طرف‌های غربی تبدیل کرده است، نشان‌دهنده پیشبرد دو راهبرد همزمان رفع تحریم‌ها و سیاست نزدیکی به همسایگان است.
ترافیک در قطر
سفیر ایران در دوحه روز شنبه در حساب توییتری خود، گزارشی از رایزنی‌های اخیر مقامات ایران و قطر ارائه و آن را نشانه‌‌‌ای از روابط تنگاتنگ دو کشور عنوان کرد. حمید‌رضا دهقانی در این زمینه نوشت: «در هفته گذشته دو گفت‌‌‌وگوی تلفنی رئیس‌‌‌جمهور ایران و امیر قطر، وزیر امور خارجه ایران و وزیر امور خارجه قطر و دو دیدار جداگانه معاونان سیاسی و اقتصادی وزیر امور خارجه ایران از قطر نشانه روابط تنگاتنگ دو کشور است.» قطر در چند سال اخیر نقش میانجی‌گری را از سوی ایران و آمریکا دریافت کرده است که سفرهای متعدد مقامات این کشور به تهران و واشنگتن حکایت از این روند دارد، به‌ویژه پس از تبدیل شدن دوحه به مهم‌ترین متحد خارج از ناتوی آمریکا که نقش سنتی عمان به عنوان میانجی روابط جمهوری اسلامی با غرب را تحت الشعاع قرار داده است.
ایستگاه روسیه
با این حال قطر تنها ایستگاه رایزنی‌های برجامی ایران در هفته گذشته نبود و علی باقری چند روز پس از سفر به دوحه راهی مسکو شد تا آخرین تحولات را محور تبادل نظرهای دیپلماتیک با مقامات کرملین قرار دهد. معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران روز جمعه 11 آذر ماه 1401 با سرگئی ریابکوف معاون وزیر خارجه روسیه دیدار و گفت‌‌‌وگو کرد. در این دیدار بر ضرورت همکاری بین دو کشور در جهت تقویت رهیافت چندجانبه‌گرایی و مقابله با یکجانبه‌گرایی و پایبندی به اصول مندرج در منشور ملل متحد، تاکید شد. تلاش برای جلوگیری از سوءاستفاده ابزاری، سیاسی و برخورد گزینشی با موضوعات حقوق بشری توسط قدرتهای غربی از دیگر موضوعات مورد گفت‌‌‌وگو در این دیدار بود.
اگرچه در خبر منتشر شده از این دیدار اشاره مستقیمی به مذاکرات برجام و توافق هسته‌ای نشده است، اما میخائیل اولیانوف رئیس هیات روسیه در مذاکرات رفع تحریم‌ها در صفحه توییتر خود نوشت: معاونان وزیران خارجه روسیه و ایران، سرگئی ریابکوف و علی باقری کنی جمعه در مسکو دیدار کردند تا دورنمای اجرای کامل برجام را بررسی کنند. روسیه در طول مذاکرات دو سال گذشته که یکسال آن در دولت سیزدهم به تاریخ 8 آذر 1400 در هتل کوبورگ وین آغاز شد، نقش هماهنگی و انتقال پیام بین ایران و طرف‌های مذاکره‌کننده را برعهده داشت، اما پس از حمله به اوکراین و اعمال تحریم‌های غرب علیه آن، نقش خود را تعدیل کرد و این نقش برعهده اروپا با محوریت جوزپ بورل و معاون وی انریکه مورا قرار گرفت.
این نقش اما پس از پاسخ منفی ایران به بسته پیشنهادی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا دچار انجماد شد و به‌نظر می‌رسد با توجه به بن‌بست مذاکرات احیای برجام، زمینه برای بازیابی نقش دوباره مسکو در این گفت‌وگوها فراهم شود. به‌خصوص که مسکو نیز در شرایط کنونی و با بروز تنش در روابط ایران و غرب و همچنین با توجه به غنی‌سازی 60درصدی ایران و نصب آبشارهای جدید در تاسیسات هسته‌ای، تمایل ندارد که فضا مجددا به یک دهه و اندی پیش برگردد که کرملین در همراهی با قدرتهای غربی به پنج قطعنامه تحریمی علیه ایران رای مثبت داد.
با توجه به گسترش روابط ایران و روسیه در ابعاد مختلف و نیاز مسکو به حفظ تهران در فرآیند تنش‌ها با غرب، تبعیت از الگوی اعمال دوباره تحریم‌ها و قطعنامه‌ها می‌تواند ناخرسندی جمهوری اسلامی را به دنبال داشته باشد و از این زاویه کرملین در شرایط کنونی تمایل دارد تا گره کنونی برجام کور نشود و بتوان آن را همچنان مدیریت کرد و در یک سطح بالاتر که تامین‌کننده منافع روسیه نیز باشد، توافق هسته‌ای مجددا احیا شود.
غرب همچنان بی‌میل
با وجود تحرکات دیپلماتیک وزارت خارجه ایران و حفظ ادبیات توافق با برقراری دیدارها و تماس‌های دیپلماتیک و تلفنی با مقامات منطقه‌ای و بین‌المللی، اما غرب همچنان نسبت به احیای توافق بی‌میل است و مشخص نیست در چنین وضعیتی آیا مذاکرات از سرگرفته می‌شود یا نه، چون فضای ابهام همچنان بر آسمان روابط سایه افکنده است. در تماس تلفنی وزیر خارجه ایران با آنتونی گوترش دبیرکل سازمان ملل و تماس روز جمعه با جوزپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نسبت به این ابهام غربی‌ها هشدار داده شد و حسین امیرعبداللهیان توصیه کرد که اهداف راهبردی اتحادیه اروپا، قربانی مطامع گروه‌‌‌های خشونت‌گرا و حتی تروریستی که اطلاعات غلط به این سیاسیون می‌دهند، شده است.
رئیس دستگاه دیپلماسی ایران نقش مسوول عالی سیاست خارجی و سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا را در دور نگهداشتن اتحادیه اروپا از هیجانات غیرسازنده، مهم دانست. جوزپ بورل نیز در این گفت‌‌‌وگو با اشاره به تلاش‌‌‌هایش جهت بازگشت همه طرف‌ها به تعهدات توافق شده در وین تاکید کرد که کماکان به تلاش و ارتباطات جهت رسیدن به توافق ادامه می‌دهد. با این حال و با فرض به ثمر نشستن تلاش‌های دوباره بورل برای بازگرداندن طرف‌ها به اتاق‌های کوبورگ که با توجه به وقوع متغیرهای جدید به نسبت ماه‌های گذشته، اما استدلال طرف غربی این است که هیچ‌گونه تحولی در همکاری‌های پادمانی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صورت نگرفته که بتوان امیدوار بود که ایران با انعطاف‌پذیری در مواضع قبلی خود، زمینه‌های رسیدن به توافق در مساله تضمین‌ها به عنوان گره دیگر برجام را فراهم خواهد کرد. از این رو تحول در روابط ایران و آژانس که رافائل گروسی در تازه‌ترین اظهارات خود ابراز امیدواری کرده که بتوان روابط با ایران را به مسیر خود بازگرداند، مولفه‌ای کلیدی در احیای برجام و حفظ خوش‌بینی در دقایق آخر است.
