ردپای خزان در اقتصاد

شامخ کل اقتصاد در آبان‌ماه رکود اقتصادی در کشور را نشان می‌دهد. در این ماه، شامخ کل اقتصاد با کاهش 8/ 2واحدی نسبت به مهرماه، به 39/ 47واحد رسید. رکود در بخش‌‌‌های ساختمان، کشاورزی و خدمات مهم‌ترین عواملی هستند که رکود پاییزی شامخ اقتصاد را رقم زده‌‌‌اند. این رکود در شرایطی است که شاخص انتظارات در خصوص میزان فعالیت اقتصادی در ماه آینده نیز نسبت به ماه گذشته، کاهش 7واحدی را ثبت کرد و به 62/ 52واحد رسید. این موضوع نشان می‌دهد که فعالان اقتصادی، انتظار کاهش فعالیت‌‌‌ها را در ماه آینده دارند. البته فعالان بخش صنعت، به بهبود فعالیت‌‌‌ها در این بخش امیدوارند و صنعت در ماهی که گذشت، به‌عنوان ناجی شامخ کل اقتصادی ظاهر شد. شامخ صنعت با ثبت رقم 9/ 52واحدی اقتصاد را از رکودهای بالاتر و عمیق‌‌‌تر نجات داد و مانع از آن شد که شاهد تعمیق رکود اقتصادی باشیم.

رقم شامخ صنعت از ثبت رکود بیشتر اقتصادی جلوگیری کرد؛ اما نسبت به ماه گذشته، افزایش اندکی داشته و همچنان در مرز رکود و رونق قرار دارد. در ماهی که گذشت، تمام مولفه‌‌‌های اصلی بخش صنعت، به‌جز میزان سفارش‌های جدید مشتریان، موجودی مواد اولیه، میزان صادرات و میزان فروش محصولات، مابقی شاخص‌ها رقمی بالای 50واحد را ثبت کردند. در این ماه میزان فروش محصولات در بخش صنعت، رشد 6واحدی نسبت به مهرماه را ثبت کرد و به 96/ 49واحد رسید؛ اما این رقم همچنان در میزان پایینی قرار دارد. پایین‌بودن میزان فروش محصولات، تداوم بالا بودن میزان موجودی انبارها را به دنبال داشته است. همچنین میزان صادرات کالا نسبت به ماه گذشته و آبان‌ماه تغییر خاصی نداشته و با ثبت رقم 73/ 48واحدی، همچنان کمتر از 50واحد است. این رقم در شامخ کل اقتصاد نیز نزولی بوده و از 05/ 47واحد در مهر به 69/ 45واحد در آبان رسیده است. در نتیجه سیاستگذاری صادرات در کشور همچنان در وضعیت مطلوبی قرار ندارد و صادرکنندگان هنوز به آن شکل، انگیزه‌ای برای صادرات ندارند. شاخص‌های شامخ کل اقتصاد نشان می‌دهد که قیمت خرید مواد اولیه با ثبت رقم 49/ 78واحدی، به بیشترین میزان خود در پنج‌ماه اخیر رسید که کشاورزی و خدمات مهم‌ترین عوامل ثبت این رقم بوده‌‌‌اند و این موضوع افزایش تورم در بخش تولیدکننده را نشان می‌دهد. در مقابل قیمت فروش محصولات نسبت به ماه گذشته کاهش اندکی داشته و به 47/ 55واحد رسیده که حاکی از کاهش تورم نقطه‌‌‌ای است. همچنین در شامخ کل اقتصاد، میزان سفارش‌‌‌گیری جدید از مشتریان و نیز سرعت تحویل سفارش‌‌‌ها هر دو با کاهش سه‌واحدی همراه بودند. کاهش میزان سفارش‌های جدید از مشتریان حاکی از آن است که قدرت خرید مصرف‌کنندگان با کاهش مواجه شده است.

تعمیق رکود اقتصادی

براساس آخرین گزارش مرکز پژوهش‌‌‌های اتاق ایران، شاخص مدیران خرید (تعدیل فصلی‌نشده) برای کل اقتصاد در آبان‌‌‌ماه به رقم 39/ 47واحد رسیده که 8/ 2واحد کمتر از شامخ مهرماه است. با این میزان افت، شاخص آبان‌‌‌ماه به کمتر از 50واحد نزول کرده و درواقع از کاهش میزان فعالیت‌‌‌های کسب‌وکارها و افزایش رکود حکایت دارد. در این ماه به‌‌‌جز مولفه سرعت انجام و تحویل سفارش و موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری‌‌‌شده سایر مولفه‌‌‌های اصلی کمتر از 50 ثبت شده‌‌‌اند. طبق این گزارش، شاخص میزان فعالیت‌‌‌های کسب‌وکار در آبان‌ماه به‌‌‌واسطه رکود فعالیت در بخش‌‌‌های ساختمان، خدمات و کشاورزی به کمترین میزان 15ماه اخیر (به‌‌‌غیراز فروردین‌‌‌ماه) رسیده و شاخص میزان سفارش‌های جدید مشتریان نیز برای دومین ماه پیاپی و با شیب بیشتری افت کرده است.

همچنین در آبان‌‌‌ماه شاخص میزان صادرات کالا یا خدمات برای پنجمین ماه پیاپی کاهشی بوده و شاخص میزان فروش کالاها و خدمات برای دومین ماه پیاپی افت کرده است.

در آبان‌‌‌ماه، شرایط بخش صنعت با وجود اثرپذیری فعالیت‌‌‌های این بخش از تحولات اقتصاد کلان، اندکی مساعدتر بوده و فعالیت‌‌‌های صنعتی با رشد بسیار اندکی روبه‌رو بوده‌‌‌اند؛ هرچند در این بخش نیز شاخص موجودی مواد اولیه خریداری‌‌‌شده برای چهارمین ماه پیاپی کاهشی بوده و هم‌‌‌زمان شاخص میزان سفارش‌های جدید مشتریان برای دومین ماه پیاپی کاهشی بوده و البته با شدتی کمتر، افت کرده است. ضمن اینکه در آبان‌‌‌ماه، شاخص میزان فروش محصولات بخش صنعت برای پنجمین ماه پیاپی همچنان زیر 50واحد ثبت شده؛ اما در مقایسه با مهرماه با شدت کمتری کاهشی است.

شاخص مدیران خرید در بخش صنعت

براساس داده‌‌‌های به دست آمده از بنگاه‌‌‌های بخش صنعت، شاخص مدیران خرید صنعت (تعدیل فصلی‌نشده) در آبان‌ماه عدد 49/ 52واحد به دست آمده است که نشان می‌دهد فعالیت‌‌‌های بخش صنعت با رشد بسیار اندکی روبه‌رو بودند که شیب آن نسبت به مهرماه اندکی افزایش داشته است. در آبان همه مولفه‌‌‌های اصلی شامخ بخش صنعت به‌‌‌غیراز میزان سفارش‌های جدید مشتریان و موجودی مواد اولیه عدد بیشتر از 50واحد را ثبت کرده‌‌‌اند. در میان رشته‌فعالیت‌‌‌های صنعتی، صنایع پوشاک و چرم با بیشترین کاهش در میزان شامخ روبه‌رو بوده‌‌‌اند.

شاخص میزان تولید محصولات بخش صنعت در آبان‌ماه با رقم 10/ 54واحدی، تقریبا مشابه ماه قبل است و عدد شاخص بسیار جزئی نسبت به مهرماه که 86/ 54واحد بوده، کمتر است. هرچند با توجه به کاهش شدید تقاضا مانند ماه قبل افزایش تولید موجب افزایش موجودی انبار شده است.

شاخص میزان سفارش‌های جدید مشتریان در آبان‌ماه با ثبت رقم 86/ 49واحدی برای دومین ماه پیاپی کاهشی است؛ اما شدت آن نسبت به مهرماه کمتر است. به عقیده فعالان اقتصادی علاوه بر کمبود نقدینگی و کاهش قدرت خرید، صعود نرخ ارز و اتفاقات اخیر کشور و همچنین در برخی از فعالیت‌‌‌ها قطعی اینترنت در کاهش تقاضا موثر بوده است. شاخص موجودی مواد اولیه خریداری‌‌‌شده در آبان‌ماه به 81/ 48واحد رسید که برای چهارمین ماه پیاپی کاهشی است و نسبت به مهرماه با شدت بیشتری کاهش داشته که همچنان نشان‌‌‌دهنده کمبود مواد اولیه است. به عقیده فعالان اقتصادی کمبود نقدینگی و افزایش نرخ ارز باعث شده است تا بنگاه‌‌‌ها در تامین مواد اولیه با مشکل روبه‌رو باشند.

شاخص میزان استخدام در آبان با ثبت عدد 89/ 52واحدی، نسبت به مهرماه اندکی افزایش داشته است. شاخص قیمت خرید مواد اولیه در آبان‌ماه 99/ 74واحد ثبت شده و به بیشترین میزان پنج‌ماه اخیر رسیده است. افزایش شدید نرخ ارز در افزایش قیمت خرید مواد اولیه تاثیر داشته است.

شاخص موجودی محصول نهایی در انبار در آبان‌ماه به 27/ 53واحد رسید و همچنان افزایشی است؛ اگرچه شدت افزایش آن نسبت به مهرماه کمتر است. همچنان به دلیل پیشی‌گرفتن رشد تولید از رشد تقاضا و فروش، میزان موجودی انبار در این ماه نیز افزایش داشته است. شاخص میزان صادرات کالا در آبان‌ماه 73/ 48واحد رقم خورد که برای پنجمین ماه پیاپی همچنان روند کاهشی دارد و عدد آن تقریبا مشابه ماه قبل است. شاخص قیمت محصولات تولیدشده در آبان‌ماه افزایش داشته و با ثبت رقم 05/ 53واحدی به بیشترین میزان پنج‌ماه اخیر از تیرماه رسیده است. به عقیده فعالان اقتصادی به دلیل کاهش میزان تقاضا، به‌رغم هزینه زیاد نهاده‌‌‌های تولید، همچنان محصولات خود را با سود کمتر به فروش می‌‌‌رسانند. شاخص میزان فروش محصولات در آبان نیز رقم 96/ 49واحد را رقم زد و برای پنجمین ماه پیاپی همچنان زیر 50واحد ثبت شده؛ اما در مقایسه با مهرماه با شدت کمتری کاهشی است. کاهش تقاضا و اتفاقات اخیر کشور باعث کاهش میزان فروش شرکت‌ها شده است.

شاخص انتظارات تولید در ماه آینده نیز 96/ 59واحد بوده که تقریبا مشابه ماه قبل است و به کمترین میزان در پنج‌ماه اخیر رسیده است. اگرچه همچنان نشان‌‌‌دهنده خوش‌بینی فعالان بخش صنعت برای آذرماه است. به‌‌‌طورکلی در آبان‌ماه، در بخش صنعت همچنان شرکت‌ها با کمبود تقاضای ناشی از کاهش قدرت خرید و اتفاقات اخیر کشور روبه‌رو هستند و میزان فروش شرکت‌ها با کاهش روبه‌روست که منجر به افزایش موجودی انبار شده است. از سوی دیگر، افزایش نرخ ارز و کمبود نقدینگی باعث شده است تا شرکت‌ها در تامین مواد اولیه با مشکل روبه‌رو باشند.

مشکلات اصلی از دید برخی از فعالان اقتصادی در آبان ماه 1401

گزارش در ادامه به بررسی اصلی‌‌‌ترین مشکلات فعالان اقتصادی می‌‌‌پردازد. در فعالان بخش مواد شیمیایی یکی از مهم‎ترین مشکلات، افزایش قیمت مواد اولیه، قطعات یدکی و لوازم موردنیاز و قیمت انرژی باعث افزایش هزینه‌‌‌های تولید شده است. همچنین صنایع شیمیایی و فلزی معتقدند که مسائل اجتماعی و نارضایتی‌‌‌ها در جامعه بر فروش شرکت‌ها تاثیر منفی گذاشته است و بسیاری از مشتریان برای خرید دست نگه‌داشته‌‌‌اند. از سوی دیگر روند صعودی نرخ ارز بر قیمت مواد اولیه تاثیر داشته است. فعالان صنایع فرآورده‌‌‌های نفت و گاز نیز معتقدند: افزایش هزینه‌‌‌های مواد اولیه داخلی باعث افزایش هزینه تولید شده است، این در حالی است که قیمت محصولات وارداتی کمتر است و در نتیجه صنایع وابسته (فولادی) از محصولات وارداتی استفاده می‌کنند که این باعث کاهش سود شده است. فعالان صنایع چوب، کاغذ و مبلمان نیز به اختلال در اینترنت اشاره دارند و معتقدند این اختلالات باعث کاهش فروش و ریزش مشتریان شده است. یکی از مشکلات در صنایع ماشین‌سازی و لوازم‌خانگی، اعتراضات اخیر بوده است؛ این اعتراضات در وضعیت مرزها و کاهش صادرات به عراق تاثیرگذار است. فعالان صنایع وسایل نقلیه و قطعات وابسته، می‌‌‌گویند؛ خودروسازان برای افزایش تولید بر قطعه‌‌‌سازان فشار می‌‌‌آورند. اما قطعه‌‌‌سازان از طرفی با کمبود نیروی کار و از طرف دیگر با کمبود نقدینگی و منابع مالی مواجه هستند و فرآیند دریافت مطالبات، به‌‌‌ویژه از زمانی که خودروساز از طریق سیستم بانکی و در قالب اعتبار اسنادی و تفاهم‌‌‌نامه، پول را به قطعه‌‌‌ساز می‌دهد، با توجه به عدم‌همکاری بانک‌ها در این مطالبه‌‌‌گری، تامین نقدینگی زمان‌بر شده است. فعالان صنایع فلزی نیز می‌‌‌گویند، وصول مطالبات از طرف شرکت نیروی برق با تاخیر روبه‌روست که عدم‌ثبات نرخ ارز نیز این موضوع را تشدید کرده است.

شاخص مدیران خرید کل اقتصاد

طبق نظرسنجی انجام‌شده از بنگاه‌‌‌های اقتصادی کشور، شاخص مدیران خرید (تعدیل فصلی‌نشده) برای کل اقتصاد ایران در آبان‌ماه 39/ 47واحد محاسبه شده است و در مقایسه با ماه قبل کاهش میزان فعالیت‌‌‌های کسب‌وکارها و رکود را نشان می‌دهد. در این ماه به‌‌‌جز مولفه سرعت انجام و تحویل سفارش و موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری‌‌‌شده سایر مولفه‌‌‌های اصلی کمتر از 50واحد بوده‌‌‌اند.

شاخص میزان فعالیت‌‌‌های کسب‌وکار در آبان‌ماه با ثبت رقم 24/ 46واحدی کاهش داشته و از شهریورماه 1400 به کمترین میزان 15ماه اخیر (به‌‌‌غیراز فروردین‌‌‌ماه) رسیده است. کاهش میزان فعالیت‌‌‌ها ناشی از رکود در بخش ساختمان و خدمات و کشاورزی بوده است. شاخص میزان سفارش‌های جدید مشتریان در آبان‌ماه به 91/ 43واحد رسیده و برای دومین ماه پیاپی و با شیب بیشتری کاهش داشته است. این شاخص در هر سه بخش کاهش داشته؛ اما بیشترین کاهش را در بخش خدمات و کشاورزی ثبت کرده است.

شاخص میزان استخدام و به‌‌‌کارگیری نیروی انسانی در آبان رقم 88/ 48واحدی را ثبت کرد؛ این رقم نسبت به ماه گذشته کاهش داشته و به کمترین میزان هشت‌ماه اخیر از فروردین‌‌‌ماه رسیده است. این کاهش بیشتر در بخش خدمات و کشاورزی و ساختمان بوده است. شاخص قیمت خرید مواد اولیه و لوازم موردنیاز با ثبت رقم 49/ 78واحدی با شیب بیشتری نسبت به ماه قبل افزایش داشته و به بالاترین میزان طی پنج‌ماه از خردادماه رسیده و بیشترین افزایش شاخص در بخش خدمات و کشاورزی بوده است. این در حالی است که شاخص قیمت فروش محصولات با ثبت رقم 47/ 55واحدی با شیب کمتری نسبت به ماه قبل افزایش داشته است.  براساس گزارش مرکز آمار ایران از شاخص قیمت مصرف‌کننده در آبان نرخ تورم نقطه‌‌‌ای آبان‌ماه 1401 در مقایسه با ماه قبل 5/ 0واحد‌درصد کاهش یافته است. نرخ تورم نقطه‌‌‌ای گروه عمده «خوراکی‌‌‌ها، آشامیدنی‌‌‌ها و دخانیات» با کاهش 3واحد درصدی به 7/ 67‌درصد و گروه «کالاهای غیرخوراکی و خدمات» با افزایش 8/ 0واحد درصدی به 9/ 36‌درصد رسیده است. شاخص میزان صادرات کالا یا خدمات در آبان‌ماه به 69/ 45واحد رسید و همچنان برای پنجمین ماه پیاپی کاهشی است و در آبان با شدت بیشتری نسبت به ماه قبل کاهش داشته است.

شاخص میزان فروش کالاها یا خدمات در آبان‌‌‌ماه (با ثبت رقم 21/ 48واحدی) برای دومین ماه پیاپی در رکود بوده؛ اما شدت کاهش کمتری را نسبت به ماه قبل ثبت کرده است. این شاخص در بخش خدمات و کشاورزی و صنعت با کاهش همراه بوده است؛ اما فعالان بخش ساختمان افزایش فروش را به ثبت رسانده‌‌‌اند.

شاخص انتظارات در خصوص میزان فعالیت اقتصادی در ماه آینده به 62/ 52واحد رسید که در مقایسه با ماه قبل با شدت بسیار کمتری افزایش داشته است. به‌رغم انتظارات خوش‌بینانه از بهبود فعالیت‌‌‌ها در بخش صنعت، فعالان اقتصادی در بخش ساختمان، انتظار کاهش شدید فعالیت‌‌‌ها را در آذرماه دارند. به‌‌‌طورکلی در آبان‌ماه شرکت‌ها همچنان با کاهش شدید تقاضا به‌‌‌ویژه در بخش خدمات و کشاورزی و کاهش میزان فروش روبه‌رو هستند. مانند ماه قبل کمبود نقدینگی و اتفاقات اخیر کشور در این روند کاهشی تاثیرگذار بوده است. از سوی دیگر روند صعود نرخ ارز با توجه به کمبود قدرت خرید مشتریان شرایط را برای فعالان اقتصادی مشکل می‌کند.