فرود دیپلماسی در چهارراه استانبول؟

تکرار تاریخ؟

دوران ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد، سطح تنش‌‌ها با انگلیس به دلیل حمایت انگلیس از ناآرامی‌‌های سال 88 بسیار شدت یافته بود؛ در نهایت نیز پس از تحریم بانک مرکزی توسط انگلیس، کلیات طرح کاهش روابط با این کشور در تاریخ ششم آذر ماه سال 90 با 179 رای مثبت و چهار رای منفی تصویب و وزارت امور خارجه را موظف کردند تا علاوه بر به حداقل رساندن روابط اقتصادی و بازرگانی با این کشور، ظرف دو هفته روابط سیاسی ایران را با دولت انگلیس به سطح کاردار تنزل دهند. البته تنش در روابط به همین جا ختم نشد و دو روز بعد یعنی هشتم آذر ماه نیز عده‌‌ای با عنوان دانشجویان خشمگین به سفارت انگلیس در تهران حمله کردند. بعد از این اتفاق ناگوار بود که انگلیس 48 ساعت به دیپلمات‌‌های ایرانی برای ترک خاک این کشور فرصت داد و آنها نیز به کشور بازگشتند.

اما دوباره در زمان ریاست‌جمهوری حسن روحانی روابط دو کشور بعد از سال‌ها تنش به روابطی عادی بازگشت و پس از انعقاد توافق هسته‌‌ای برجام، در 1 شهریور 1394، سفارت بریتانیا در تهران با حضور فیلیپ هاموند، وزیر خارجه بریتانیا بازگشایی شد. همزمان با آن، سفارت ایران در لندن نیز با حضور افراد مختلفی از جمله اعضای هیات دوستی ایران و بریتانیا، بازگشایی شد.

کوثری چه گفت؟

اسماعیل کوثری که سال 90، نایب‌رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس و از حامیان طرح کاهش روابط با انگلیس بود در آن مقطع معتقد بود که انگلیسی‌‌ها با اتخاذ تصمیمات غیرمعقولانه، ضربات جبران‌‌ناپذیری را به خودشان وارد خواهند کرد. این نماینده مجلس که امروز بار دیگر خواستار کاهش روابط با انگلیس بر اساس قانون مصوب سال 90 شده، می‌گوید: «این موضوع در مجلس یازدهم و از جایگاه نظارتی مجلس به ویژه توسط اعضای کمیسیون امنیت ملی باید مورد پیگیری قرار گیرد.» نماینده مردم تهران در مجلس گفته اروپایی‌‌ها باید بدانند که با ایران مقتدر مواجه هستند و نیازمند روابط با آنها به هر قیمتی نیستیم.

وی همچنین افزود: «‌کشورهای اروپایی، آلمان، فرانسه و انگلیس نشان دادند که خیرخواه ملت ایران نیستند و همواره اقدامات ضد ایرانی آنها را شاهد بوده‌‌ایم.» کوثری با اشاره به اینکه ما در مجلس ضمن اینکه پیگیری‌‌های لازم را برای اجرای قانون کاهش روابط با انگلیس خواهیم داشت، تاکید کرد: «بحث تجدیدنظر در روابط با فرانسه و آلمان را نیز مورد بررسی و پیگیری قرار می‌‌دهیم.» نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در بخش دیگری از حرف‌‌هایش گفت: «ما به دنبال گسترش روابط با دیگر کشورها هستیم و تنها استثنای ما در این باره رژیم صهیونیستی است که آن را مشروع نمی‌‌دانیم و درباره آمریکا هم سیاست‌های استکباری این کشور را برنمی‌‌تابیم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، اما با وجود اینکه به دنبال گسترش روابط هستیم هیچ‌گاه رابطه به هر قیمتی را نمی‌خواهیم و نمی‌‌پذیریم.»

تنش در روابط از کجا ناشی می‌شود؟

 روابط ایران و کشورهای اروپایی از جمله انگلیس، فرانسه و آلمان متاثر از برخی متغیرها همچون نا‌‌آرامی‌‌ها در ایران، بحث ارسال پهپاد به روسیه و بی‌نتیجه ماندن برجام است. ایران آنها را متهم به دخالت در مسائل داخلی خود می‌کند و آنها نیز مدعی هستند که ایران حقوق بشر را در داخل کشور رعایت نمی‌کند. در این دو ماه نیز چندین قطعنامه علیه ایران در شورای حکام و شورای حقوق بشر سازمان ملل علیه ایران صادر شد که نتیجه آن تنش بیشتر در روابط تهران-بروکسل بود.همچنین با وجودی‌که کشورهای غربی می‌گویند می‌خواهند مسائل مربوط به حقوق بشر و ارسال پهپاد را جدای از مسائل هسته‌‌ای ایران پیگیری کنند اما مبرهن است که این موضوعات و اقداماتی که در راستای هر کدام صورت می‌گیرد بر پرونده‌های دیگر اثرگذار است. یعنی وقتی آنها در حوزه حقوق بشر ایران را تحریم کنند حتما بر مساله برجام نیز تاثیر منفی می‌‌گذارد. لذا امروز نه‌تنها روابط ایران و اروپا ممکن است یک دوره دیگر تنش فزاینده را تجربه کند بلکه سرنوشت برجام نیز به دلیل آنکه نیمی از اعضای مقابل ایران را کشورهای اروپایی تشکیل می‌دهند متاثر از این تحولات خواهد بود.

تاریخ پرنوسان ایران و اروپا

حال این پرسش مطرح می‌شود که این طرح چقدر ممکن است باتوجه به فضای حاکم بر مجلس و کشور عملیاتی شود و چه پیامدهایی خواهد داشت. حشمت‌الله فلاحـت‌‌پیشه، رئیس‌‌پیشین کمیسیون امنیت ملی مجلس در پاسخ به روزنامه «دنیای اقتصاد» گفت: «‌واقعیت امر این است که مناسبات ایران و کشورهای اروپایی تاریخ پرنوسانی دارد و از این رو امروز به عنوان مثال مجموع مناسبات اقتصادی ما با کشور عراق چند برابر کل مناسبات ما با 27 کشور عضو اتحادیه اروپا و انگلیس است. درواقع در طول تاریخ روابط ایران و اروپا به حدی دچار نوسان شده که آثار آن را در کاهش مناسبات اقتصادی شاهد هستیم.»

نماینده پیشین مجلس به این موضوع نیز اشاره کرد که کاهش مناسبات ایران با برخی کشورهای اروپایی، سیاستی است که دست دولت است و نیازی به تصویب قانون ندارد. فلاحت‌‌پیشه در عین حال معتقد است که در طول تاریخ موضوع کاهش روابط با غرب بیشتر به یک موضوع اعلانی تبدیل شده است و در عمل در ماموریت‌‌ها، عکس آن را شاهد هستیم. این نماینده پیشین در ادامه با اشاره به شرایط فعلی کشور گفت: «من اگر امروز در مجلس حضور داشتم بیشتر به دنبال سازوکاری برای کاهش تنش با کشورهای مختلف دنیا می‌‌رفتم. زیرا تحولات اخیر نشان داد که هیچ کشوری به اندازه ایران در دنیا دشمن ندارد.» این کارشناس با بیان اینکه من از خباثت تاریخی انگلیس غافل نیستم، گفت: «واقعیت این است که بخشی از دشمن‌‌سازی‌‌ها توسط برخی از چهره‌ها و به واسطه موضع‌‌گیری‌‌ها و سیاست‌های اشتباه صورت می‌گیرد.»

ابتکارهایی علیه تنش

به گفته فلاحت‌‌پیشه انتظاری که در این فضا از مجلس وجود دارد این است که سعی کند تا حد امکان تنش‌‌های حاکم بر سیاست خارجی کشور را کاهش دهد. وی تاکید کرد: «‌هر چه ایران مناسبات اقتصادی گسترده‌‌تری در دنیا داشته باشد در کارزارهای سیاسی نیز موفق‌‌تر است. نمونه مدنظر من چین است؛ این کشور رتبه اول را با اغلب کشورهای غربی در مناسبات اقتصادی دارد و جالب اینجا است که اغلب کشورهای غربی نیز چالش‌‌های متعددی با چین دارند اما این چین است که همواره دست برتر را در مناسبات دارد.»

نماینده سابق مجلس گفت: «‌در طول ایام سیاست‌های کاهش رابطه با کشورهای غربی چه در قالب قانون‌گذاری چه در قالب حمله به سفارت، آثار اقتصادی سوئی برای ایران در پی داشته است و در این بین ایران هرچه بیشتر فرصت از دست داده کشورهای منطقه آن را ربوده‌‌اند.» فلاحت‌‌پیشه در عین حال گفت اکنون مجلس به‌جای آنکه نقش احساسی تنش‌‌زا در سیاست خارجی داشته باشد باید به دنبال ابتکارهای تنش‌‌زدایانه باشد. وی افزود: «‌تقریبا ما با اغلب کشورهای دنیا حتی کشورهای اروپایی در مجلس گروه‌های دوستی پارلمانی داریم که حتی در زمان چالش بین دولت‌ها، این گروه‌ها تلاش می‌کنند تا برخی زمینه‌های روابط را حفظ کنند و امروز نیز می‌توان از این ابتکار استفاده کرد.»

فرصت احیای برجام

رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی مجلس درباره تاثیر کاهش روابط با کشورهای اروپایی چون انگلیس بر روند احیای برجام توضیح داد: «‌در موضوع برجام من پیش‌تر گفته بودم که غرب برای احیای برجام بازمی‌‌گردد؛ یعنی غرب به ویژه آمریکا و انگلیس حداکثر تلاش خود را کردند تا به دنبال ناآرامی‌‌های داخلی توان چانه‌زنی ایران کاهش پیدا کند و زمانی که به این نتیجه رسیدند دیگر نمی‌توانند بیش از این بهره بگیرند از احیای برجام سخن گفتند. باید توجه داشت در شرایطی که زمزمه‌های احیای برجام دوباره برخاسته و غربی‌‌ها پس از ناکامی در تحمیل آشوب و بی‌ثباتی دائمی در ایران دوباره به دیپلماسی روی آورده‌‌اند، طرح‌هایی همچون کاهش سطح رابطه با کشورهای اروپایی در راستای منافع ملی کشور ارزیابی نمی‌شود و باز هم فرصت‌‌ها را از دست خواهیم داد.»