اما این صنعت با چالش‌‌هایی روبه‌روست. الزام به عدم وضع قوانین غیرکارشناسی، تضمین تامین خوراک پایدار، نرخ‌‌گذاری خوراک با قیمت عادلانه بر پایه قیمت جهانی محصولات تولیدی از جمله حمایت‌‌هایی به شمار می‌‌رود که در شرایط فعلی به یک الزام بدل شده است. اگرچه این چالش‌‌ها برای کل صنعت پتروشیمی بوده و تمام سرمایه‌‌گذاران درگیر آن هستند.
برخی قوانین برای این صنعت با نگاهی نادرست و همچنین بدون درنظر گرفتن شرایط بین‌المللی وضع می‌شود و علاوه بر ایجاد ضرر برای سرمایه‌‌گذاری‌‌های کلان انجام‌شده، راه را برای توسعه طرح‌های فعلی و توسعه زنجیره ارزش می‌‌بندد.
درباره همین موارد در گفت‌وگو با دکتر افشار بازیار، مدیرعامل مجموعه شرکت سرمایهگذاری تجاری شستان ابعاد پیدا و پنهان این شرکت و عملکرد و برنامه‌های آنها در حوزه توسعه صنعت پتروشیمی را بررسی کردیم.
درابتدا 8 دی‌‌ماه، روز صنعت پتروشیمی را به شما و همکارانتان تبریک میگویم. مجموعه شرکت سرمایهگذاری تجاری شستان چند سالی است که با افزایش سرمایه‌‌گذاری‌‌ها خودنمایی برجسته‌‌تری داشته است. در این خصوص و درباره تاریخچه شکل‌‌گیری و آغاز فعالیت اقتصادی شستان توضیح دهید.
با سلام و تشکر از شما و تمام رسانه‌هایی که زحمات و مجاهدت‌‌های درحال انجام در صنعت پتروشیمی را پوشش می‌دهند. من هم به نوبه خود این روز را به تمامی همکارانم در این صنعت ارزش‌آفرین تبریک میگویم. جایگاه رفیع و نقش بی‌‌بدیل صنعت ارزش‌آفرین پتروشیمی در تمامی جهات، ازجمله اثربخشی حداکثری بر افزایش تولید ناخالص ملی، سرآمدی در صادرات و ارزآوری و قرار داشتن میان ارزشمندترین نمادهای بازار سرمایه برهمگان روشن است. بدون شک، این مرتبه از افتخارآفرینی مرهون درایت پیشکسوتان و همچنین تعهد و تخصص پرچمداران فعلی صنعت پتروشیمی کشور است. در حال حاضر نیز توسعه این صنعت پیشران اقتـصاد، مستلزم هوشمندی و آینده‌‌نگری مضاعف در سرمایهگذاری، تسهیل‌‌گری جهت توسعه پایدار و همچنین اتخاذ قوانین حمایتی است، امیدوارم با همت والای امروزمان، بتوانیم پیشکسوتان سربلند آیندگان باشیم. درود و آرزوی سلامتی دارم برای خانواده این عزیزان که در واقع حمایت‌کننده نیروی انسانی؛ ارزشمندترین سرمایه صنعت هستند.
سال 1386 آغاز راه شستان با هدف حفظ ارزش سرمایه‌های بین‌‌نسلی سهامداران و خلق ثروت بوده است. این مجموعه از همان ابتدا با تمرکز بر صنعت پتروشیمی به خرید یا در اختیار گرفتن سهام شرکت‌‌های تولیدی ارزشمند و انجام کارهای بازرگانی برآمده و پس از کسب تجربه شرکت‌‌داری و دانش فنی در این صنعت با در اختیار قرار گرفتن امتیاز طرح‌های پتروشیمی، سرمایهگذاری و نظارت ستادی بر اجرا را در دستور کار خود قرار داد.
هدف اصلی ما برداشتن گام‌‌های ماندگار جهت دراختیار داشتن کامل زنجیره ارزش محصول در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی از بالادست تا پایین‌دست و بازرگانی خارجی محصولات تولیدی برای تضمین سودآوری مداوم است، دستیابی به منابع مالی ارزان جهت اجرای پروژه‌ها نیز از اولویت‌های ماست.
دراختیار داشتن طرح‌هایی ارزشمند که تک‌محصولی نبوده و دارای زنجیره تولید و ارزش باشند برنامه اصلی در بخش سرمایهگذاری است؛ مانند طرح مجتمع عظیم پتروشیمی بوشهر. این طرح، مجموعه‌‌ای از واحدهای بالادستی تا پایین‌‌دستی است و تنها دریافت‌‌کننده گاز ترش به عنوان خوراک در عسلویه است. فاز اول این واحد با ظرفیت بیش از 1/ 4 میلیون تن در سال درحال بهره‌‌برداری است. واحدهای این فاز شامل پالایشگاه شیرین‌‌سازی گاز، واحد استحصال اتان و متان، واحد متانول و یوتیلیتی نیز توسط واحد RO و ASU تامین می‌شود. محصولات دیگر نیز متان، اتان، پروپان، بوتان، پنتان پلاس، گوگرد و متانول هستند. فاز دوم نیز با ظرفیت سالانه نزدیک به 2 میلیون تن، بیش از 85 درصد پیشرفت داشته و تا پایان سال 1402 تمام واحدهای آن به بهره‌‌برداری خواهند رسید. درباره واحدهای الفین، MEG و HDPE باید گفت که محصولات نهایی اتیلن گلایکول‌‌ها، پلی اتیلن سنگین و C3+ هستند. البته به واسطه عدم تامین کامل گاز ترش، واحد پالایشگاه گازی که با سرمایه حدود 350 میلیون دلار احداث شده است، حداکثر با 70 درصد ظرفیت فعالیت می‌کند.
شرکت سرمایهگذاری تجاری شستان صرفا یک شرکت سرمایه‌‌گذار است یا اجرای طرح‌ها را نیز خود انجام می‌دهد؟
شستان شرکت سرمایهگذاری است و در چهار حوزه نفت، گاز و پتروشیمی؛ نیرو و انرژی؛ صنعت و معدن و در نهایت مالی و بازرگانی سرمایهگذاری می‌کند.
بیشتر تمرکزمان برای سرمایهگذاری در صنعت پتروشیمی است و سایر حوزه‌ها را جهت تکمیل چرخه‌های مورد نیاز دنبال می‌کنیم. برمبنای اهداف ترسیم‌شده خود سعی داریم در تولید محصول، خدمات صنعتی و غیر‌صنعتی پتروشیمی فعال باشیم. تشکیل زنجیره ارزش از تامین انواع خوراک تا خدمات بازرگانی و صادرات، کاری است که توسط گروه شستان انجام می‌شود.
مجری طرح‌ها شرکت‌‌های تابعه هستند و به واسطه ساختار پویا و نیروی انسانی متخصص که در شستان تجمیع شده‌‌اند، نظارتی عالی و دقیق با هدف پایش فعالیت‌‌ها، بررسی چالش‌‌ها و ارائه راهکار، صورت می‌گیرد.
برای معرفی بهتر گروه شستان لازم است نام و نوع مالکیت شرکت‌‌ها را عنوان کنم؛ مالکیت بر شرکت‌‌های پتروشیمی بوشهر، مرجان، مخازن سبز پتروشیمی عسلویه و سپهر مکران، سهامداری پلیمر آریاساسول و دماوند انرژی عسلویه در منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس و همچنین سهامداری شرکت پایانه‌ها و مخازن پتروشیمی که در بندرهای پارس (عسلویه) و ماهشهر مشغول به فعالیت است؛ جایگاه این شرکت را نشان می‌دهد.
گاز شیرین، متان، اتان، پروپان، بوتان، پنتان پلاس، گوگرد، متانول، گریدهای مختلف پلی‌‌اتیلن‌‌های سبک، سنگین C3+، تامین یوتیلیتی، ارائه خدمات انبارش و صادرات محصولات و همچنین بازرگانی محصولات تولیدی گروه که توسط شرکت بازرگانی خارجی شستان صورت می‌‌پذیرد، تشکیل‌دهنده زنجیره ارزش شستان در تولید و خدمات صنعتی است. برای خدمات غیر‌صنعتی نیز در حال متمرکز کردن این خدمات در یکی دیگر از شرکت‌‌های گروه به نام پتروعمران هستیم.
آینده‌‌نگری شستان درباره زنجیره ارزش محصول صنعت پتروشیمی در همین موارد خلاصه نمی‌شود. ساخت قطب سوم پتروشیمی کشور در منطقه آزاد چابهار و شهرک پتروشیمی مکران در این زمره است. ما آینده خود و صنعت پتروشیمی کشورمان را در این پروژه عظیم، استراتژیک و فراملی دنبال می‌کنیم. شهرکی که 1200 هکتار مساحت داشته و پیش از راه‌‌اندازی فاز اول خود توانسته نگاه و نظر کشورهای بزرگ مصرف‌کننده محصولات پتروشیمی را نیز به خود جلب کند و نوید رونق اقتصادی منطقه و جلب‌توجه بیشتر سرمایه‌‌گذاران داخلی و خارجی به فرصت‌‌های همکاری در سواحل مکران را می‌دهد.
قطب سوم را مناطق توسعه‌‌ای پتروشیمی دیگر نیز به کار می‌‌برند. شما بسیار صریح از این صفت برای چابهار استفاده کردید. تفاوت یا مزیتی وجود دارد؟
مزیت یا تفاوت یا هر نامی که می‌توان بر آن نهاد. اهمیت سواحل جاسک تا مکران بر این است که از تنگه هرمز و التهابات احتمالی آن به دور است. تنها بندر اقیانوسی کشور است، به بزرگ‌ترین کشورهای مصرف‌کننده محصولات نزدیک است. مجوز خوراک تا 30 میلیون مترمکعب در روز و مجوزهای زیست محیطی نیز دریافت شده است.
شرکت توسعه پتروشیمی نگین مکران با سرمایهگذاری 100درصدی شستان تاسیس شده و ماموریت آن ساخت و توسعه زیرساخت‌‌های این شهرک عظیم است. تامین متمرکز یوتیلیتی، ساخت آب‌‌گیر و آب‌‌شیرین‌‌کن، خطوط انتقال آب و محصول، مخازن میانی و ذخیره‌‌سازی، پایانه و تجهیزات صادرات در بندر اقیانوسی شهید بهشتی، از مهم‌ترین زیرساخت‌‌ها و پروژه‌های در حال اجرا توسط این شرکت است.
مطالعات راهبردی برای آینده این پروژه انجام شده و طبق اعلام وزارت نفت، تاپایان سال جاری گاز نیز به چابهار تحویل شده و واحد پیشرو شهرک؛ مجتمع پتروشیمی بدرشرق که در مالکیت گروه شستان قرار دارد نیز، فاز اول آن پس از راه‌‌اندازی زیرساخت‌‌های متمرکز شهرک تا پایان 1402 به تولید خواهد رسید. در مجموع 5 طرح GTO شامل شرکت‌‌های بدرشرق، گسترش صنایع شیمیایی سینا، کیمیا صنعت مبنا، پتروشیمی آریا (هلدینگ پتروفرهنگ) و پتروشیمی تفتان آریا (هلدینگ خلیج فارس) مجوز دریافت کردهاند که سه طرح اول بین 20 تا 50 درصد پیشرفت فیزیکی داشته‌‌اند. گروه مپنا نیز درحال ساخت نیروگاه برق و بخار شهرک است.
امید داریم با جذب سرمایه‌‌گذار و کمک شرکت‌‌های دانش‌‌بنیان، این منطقه را به الگویی برای توسعه متوازن صنایع دارای زنجیره ارزش کشور تبدیل کنیم.
تا به حال چه میزان سرمایهگذاری در صنعت پتروشیمی توسط شستان صورت گرفته؟ سرمایهگذاری خارجی هم داشته‌اید؟
در مجموع تا به حال بیش از 5/ 4 میلیارد دلار سرمایهگذاری به شکل ارزی در شرکت‌‌های گروه انجام شده است و قطعا ارزش روز دارایی‌‌ها بسیار بیشتر از این است. بخشی از سرمایهگذاری هم با مشارکت دیگر هلدینگ‌‌ها بوده، به عنوان مثال شستان 67 درصد پتروشیمی مرجان را در مالکیت داشته و مابقی دراختیار هلدینگ تاپیکو است. در جذب سرمایه‌های خارجی نیز همکاری‌‌های خوبی در دهه 90 صورت گرفت. نزدیک 5/ 2 میلیارد دلار سرمایه خارجی برای دو طرح بوشهر و مرجان در قالب فاینانس و پیش‌‌فروش محصول جذب شد که به گواه اسناد و مدارک موجود، نحوه دریافت، تامین کالا و تجهیزات، تمدید زمان قرارداد و بازپرداخت در صنعت کشور، امکان تبدیل شدن به الگو را دارد.
در دوره فعلی نیز باتوجه به وضعیت روابط بین‌الملل، تمرکز بر تامین منابع ریالی-ارزی از طریق تسهیلات بانکی، فروش اوراق و فاینانس داخلی توسط شرکت‌‌های گروه است. به شکل کلی، تامین منابع در شستان از طریق چرخه مالی ایجاد‌شده بین شرکت‌‌ها انجام گرفته و سعی می‌شود طی فرآیندهای منظم، بخشی از سود یا فروش هرشرکت به طرح توسعه‌‌ای همان شرکت یا پروژه درحال ساخت دیگری اختصاص باید.
فعالیت‌‌های دانش‌‌بنیان و همکاری با دانشگاه‌ها در گروه شستان چگونه بوده است؟
در مجموعه گروه و شرکت‌‌های تولیدی، همکاری خیلی خوبی با شرکت‌‌های دانش‌‌بنیان و دانشگاه‌ها داریم. شرکت‌‌های پتروشیمی بوشهر و مرجان در این خصوص سرآمد هستند و پروژه‌های بهبود و عملیاتی که منجر به کاهش مصرف سوخت و افزایش میزان تولید داشته را در واحدهای خود به شکل کامل و موفق اجرا کردهاند. جزئیات بیشتر این فعالیت‌‌ها را در آینده‌‌ای نزدیک توسط مجریان طرح‌ها در همین رسانه به اطلاع مخاطبان محترم خواهیم رساند.
همان‌طور که در ابتدا گفته شد این مصاحبه به بهانه روز پتروشیمی انجام می‌شود، از این فرصت استفاده کنیم و درباره وضعیت کنونی، چالش‌‌ها و راهکارهایتان صحبت کنیم.
عدم توسعه‌یافتگی مناسب در صنایع بالادستی گاز، نقش کمرنگ رگولاتوری و توسعه نامتوازن در برخی زنجیره‌ها از موارد اصلی است. همین موضوع باعث ایجاد چالش‌‌هایی بزرگ برای تولیدکنندگان متانول شده است. کاهش جهانی قیمت محصول، افزایش نرخ خوراک و یوتیلیتی و قطعی خوراک عواملی است که هرکدام به تنهایی اقتصاد و آینده تولیدکنندگان متانول را تاریک می‌کند. این محصول بدون درنظر گرفتن شرایط فعلی، به عنوان محصول نیمه خام در نظر گرفته شده و مالیات نیز برای فروش آن وضع شده است. انتظار از سرمایه‌‌گذاران این است که 80 درصد سود خود را برای زنجیره ارزش سرمایهگذاری کنند؛ در شرایطی که بخش قابل توجهی از درآمدشان به‌‌خاطر عدم تامین خوراک پایدار، افزایش قیمت خوراک و قوانین مالیاتی جدید از دست رفته است.
در این بین نقش رگولاتوری شرکت ملی صنایع پتروشیمی به عنوان تدوین‌کننده نقشه راه صنعت بسیار مهم است. همکاران‌‌مان در این شرکت اقدامی ماندگار انجام داده و نقشه راه جدیدی را تدوین کردهاند که هرچند دیرهنگام است ولی باید تمام سرمایه‌‌گذاران خود را ملزم به انجام آن بدانند تا شرایط برای آینده امیدوار‌کننده باشد. انتظار ما و سایر سرمایه‌‌گذاران براین است پیگیری‌‌ها به شکلی باشد که نتیجه‌‌ای مناسب با هدف تامین منافع طرفین صورت پذیرد.
توسعه و زنجیره ارزش بسیار الزاماتی دارند که درحال حاضر به شکلی معمول در دسترس نبوده و راه‌‌اندازی این واحدها درصورت امکان، هزینه بیشتری نیز خواهد برد.
از راهکارهای خود برای رفع این چالش‌‌ها بگویید.
برای رفع چالش خوراک، شستان سرمایه‌‌گذاری‌‌هایی در سه میدان گازی با هدف افزایش تولید جهت انتقال خوراک به پتروشیمیهای بوشهر و مرجان را در دستور کار قرار داده است. مشوق‌‌های درنظر گرفته شده برای سرمایه‌‌گذاران نیز با توجه به تغییر قیمت خوراک و تورم نیاز به بازنگری اساسی دارد. در بحث زنجیره متانول در حال برنامه‌‌ریزی لازم جهت ساخت واحدهای MTO هستیم که نخستین واحدمان را در شهرک پتروشیمی مکران و در مجتمع پتروشیمی بدرشرق راه‌‌اندازی خواهیم کرد. البته این قسمت کاری است که توسط سرمایه‌‌گذار انجام خواهد شد و نقش کارشناسان و قانون‌‌گذاران دستگاه‌های حاکمیتی، نیز بسیار اثرگذار خواهد بود. تامین منابع از طریق صندوق توسعه ملی، کمک به تامین دانش فنی و بومی‌‌سازی سریع آن، ارائه مشوق‌‌هایی مانند تنفس خوراک و تضمین تامین خوراک پایدار هم از وظایف همین دستگاه‌هاست.
یقینا هم‌‌افزایی و هم‌رایی بیش از پیش شرکت‌‌های سرمایه‌‌گذار در صنعت ارزش‌آفرین پتروشیمی، پیشرفت بیش از پیش کشور و تامین منافع سهامداران‌‌شان را که ملت عزیزمان هستند، به‌‌همراه خواهد داشت.
در پایان اعلام می‌کنم شستان براساس نیاز کشور، به سرمایهگذاری در یکی از پنج طرح استراتژیک پتروپالایشگاهی کشور در بندرعباس پرداخته است. همچنین پروژه پتروپالایشگاه و شهرک پتروشیمی مکران با هدف تکمیل زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی، فرصت‌‌های سرمایهگذاری مناسبی است که در شستان فراهم آمده و آماده شراکت و همکاری با دیگر سرمایه‌‌گذاران هستیم.
