غفلت از صنعت ارزآور

 هرمزگان با دارا بودن 84 قفس پرورش ماهی در دریا و تولید بیش از 3‌هزار تن ماهی از قفس‌ها در سال، رتبه اول را در بین استان‌های کشور به خود اختصاص داده است. اما تا رسیدن به تولید 113‌هزار تنی (ظرفیت پیش‌بینی شده تولید) راه درازی در پیش دارد.

کارشناسان می‌گویند به ازای هر 17 تن تولید آبزیان برای سه نفر اشتغال ایجاد می‌شود. به نظر می‌رسد رونق صنعت آبزی‌پروری به‌ویژه تولید ماهی در قفس می‌تواند ناجی هرمزگان در کاهش نرخ بیکاری با توجه به قرار گرفتن در رتبه‌های بالای کشور باشد.

در حالی که بیش از شش دهه از عمر صنعت آبزی‌پروری در جهان می‌گذرد، اما در ایران این صنعت پر‌سود و کم‌هزینه سابقه زیادی ندارد. صید ترال و برداشت غیرمجاز وضعیت آبزیان دریایی در خلیج فارس و دریای عمان را به شدت بحرانی کرده است. از طرفی چند سالی است روی اقتصاد دریا‌محور مانورهای زیادی داده می‌شود و از همه مهم‌تر هزینه ایجاد اشتغال در صنعت، کشاورزی و بخش‌های خدمات و تولید بسیار بالاست.

توسعه پرورش ماهی در قفس به‌ویژه در استان‌های ساحلی از جمله هرمزگان می‌تواند انقلابی در معیشت، درآمد مردم ساحل‌نشین، افزایش صادرات، رونق اشتغال و تقویت سفره ساکنان و مهم‌تر از همه امنیت و اقتدار غذایی ایجاد کند.

هرمزگان از استان‌‌های ساحلی ویژه و دارای ظرفیت توسعه صنعت آبزی‌پروری به‌ویژه در پرورش ماهی در قفس است منوط به اینکه باور و عزم جدی برای تحقق اقتصاد دریا‌محور و حمایت از تولیدکنندگان وجود داشته باشد.

پرورش این نوع آبزی از سال‌ 1361 با پرورش ماهی در قفس در سد «‌دز» استان خوزستان به صورت آزمایشی آغاز و در سال 1364 تولید در این دریاچه آغاز شد. گرچه در سال 1369 قراردادی بین شیلات ایران و یک شرکت نروژی برای تولید 180‌هزار تن ماهی در قفس در دریای عمان منعقد شد اما عملیات اجرایی به صورت آزمایشی از سال 86 در جزیره هنگام و بندر آفتاب آغاز شد.

به رغم سابقه کم اجرای این طرح، روایت واحدی از آغاز فعالیت تولید ماهی در قفس در هرمزگان وجود ندارد. هر چند فریدون همتی، استاندار وقت هرمزگان در آیین تجلیل از کشاورزان نمونه بر روایت‌های مختلف خط بطلان کشید و صراحتا گفت: تا سال 92 صنعت پرورش ماهی در قفس در این استان وجود نداشت. «سی بس» و «سی بریم» دو نوع ماهی تولیدی تولیدکنندگان در هرمزگان است و امکان پرورش گونه‌هایی از قبیل «صبیتی»، «هامور»،

«سی باس‌‌‌ آسیایی» و «سوکلا» هم وجود دارد.

900 کیلومتر نوار ساحلی، 14 جزیره، وجود بنادر صیادی، امکان صادرات به کشورهای خارجی، سابقه زیاد صید و صیادی ساحل‌نشینان و ظرفیت‌های دیگر موجب شده این استان منحصر‌به‌فردترین منطقه کشور برای توسعه آبزی‌پروری به‌ویژه تولید ماهی در قفس باشد.

هرمزگان ظرفیت تولید 113‌هزار تن ماهی در قفس را دارد و تاکنون مجوز تولید 110‌هزار تن آن صادر شده است. شهرستان بندر لنگه به تنهایی ظرفیت تولید 60‌هزار تن را داراست. اما همچنان برخی موانع و البته دغدغه‌ها برای رونق این صنعت در هرمزگان وجود دارد.

سید‌جواد ساداتی‌نژاد وزیر جهاد کشاورزی وقت در نشست ستاد راهبردی اقتصادی هرمزگان در اواخر سال 1399 به صراحت گفت: طرح‌‌‌های پرورش ماهی در قفس مورد حمایت کامل این وزارتخانه قرار می‌‌‌گیرند. همچنین وزیر فعلی جهاد کشاورزی که ریاست کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس را بر عهده داشت هم از جهش تولید در این بخش به خاطر برخی ملاحظات منطقه‌ای خبر داد و از عزم مجلس در راستای برداشتن موانع پیش روی فعالان صنعت آبزی‌پروری خبر داد. اما هنوز زنجیره کامل این صنعت در تولید مولد، پرورش ماهی، عمل‌آوری و بسته‌بندی ایجاد نشده است.

همین امر تولیدکنندگان را با مشکلات متعددی از جمله تامین بچه ماهی موردنیاز و مشکلات دیگری مانند نداشتن آزمایشگاه، دارو و واکسن، عدم‌امکان انتخاب نوع بچه ماهی با توجه به تنوع ذائقه مصرف‌کنندگان داخلی و خارجی، مشکل کمبود تجهیزات روز دنیا در اجرا و فعالیت تولیدی، بوروکراسی پیچیده اداری، مشکل نقدینگی و عدم‌پرداخت تسهیلات ارزان‌قیمت و روان‌سازی در پرداخت مواجه کرده است.

توسعه صنعت آبزی‌پروری تحول اقتصادی را به دنبال دارد

سرپرست شیلات هرمزگان در خصوص نقش شیلات هرمزگان در توسعه اقتصاد دریا‌محور گفت: شیلات به عنوان دستگاه متولی آبزی‌پروری و صید و صیادی جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد دریامحور دارد. یکی از طرح‌های مهم در این زمینه پرورش ماهی در دریاست که طی سال‌های اخیر نگاه ویژه‌ای به آن شده است. ظرفیت مطالعه و مکان‌یابی شده 113‌هزار تن برای آن دیده شده است که با راه‌اندازی آن تحول بزرگی در اقتصاد منطقه رخ می‌دهد و موهبت‌های بزرگی برای استان و جوامع محلی خواهد داشت.

ساسان صادقی افزود: برنامه این اداره کل تولید 20‌هزار تن ماهی پرورشی در دریا طی سال آینده است بنابراین پیش‌بینی می‌شود در صورت تحقق تولید حداقل برای 600 نفر به صورت مستقیم و ‌هزار و 200 نفر به صورت غیرمستقیم اشتغال ایجاد شود.

وی برخی چالش‌های سد راه توسعه صنعت پرورش ماهی قفس را تایید و بیان کرد: نبود بیو‌تکنیک تولید بچه ماهی در کشور، بالا بودن کمیت بچه ماهی با توجه به واردات از خارج کشور، نبود تسهیلات بانکی کم‌بهره، کمبود نیروی کارشناس ماهر و نبود اعتبارات لازم برای آموزش از چالش‌های مهمی است که برای رفع آنها تلاش می‌شود.

صادقی آینده استان هرمزگان را در توسعه صنعت پرورش ماهی در قفس امید‌بخش دانست و اظهار کرد: با توجه به اینکه توسعه اقتصادی استان بر مبنای دریامحور برنامه‌ریزی شده است و یکی از طرح‌های مهم در این زمینه پرورش ماهی در قفس است و بر اساس ظرفیت‌های مطالعه شده و مجوزهای صادر شده و همچنین با توجه به کاهش شدید ذخایر طبیعی آبزیان به‌ویژه ماهی، نقش و جایگاه این طرح در آینده پررنگ‌تر و توجه ویژه‌ای به این بخش خواهد شد.

الزامات زیست محیطی فدای توسعه اقتصاد دریامحور نشود

فعالان حوزه محیط‌زیست نگران تمرکز بیش از حد تولیدکنندگان و متولیان شیلات به توسعه اقتصاد دریامحور و غفلت از مسائل محیط‌زیست هستند. نگرانی آنها بیشتر بر ورود ماهیان مهاجم و تاثیر آن بر اکوسیستم، آلودگی منابع آبی، کم‌توجهی به رعایت اصول توسعه پایدار و زیست‌محیطی متمرکز است.

توسعه غیرمسوولانه پرورش ماهی، ظهور گونه‌های ناخواسته ماهی در منابع آب‌های طبیعی، پساب مزارع پرورش ماهی که حاوی مقادیری مواد آلی، فسفات و نیترات و مواد معلق هستند، تغییر بو یا مزه آب ناشی از فعالیت‌های میکرو‌ارگانیسم‌های آبزی و وجود آمونیاک در پساب‌ها، افزایش شوری، تغییر در دما و وجود خزه‌ها یا جلبک‌های میکروسکوپی و مواد ضدعفونی‌کننده و جابه‌جایی بچه ماهیان به‌ویژه گونه‌های ماهیان وحشی که محیط‌زیست دریایی را تهدید کنند؛ از جمله نگرانی‌های پیش رو است.

دوستداران محیط‌زیست نگران آن هستند که الزامات زیست محیطی فدای توسعه اقتصاد دریا‌محور شود. هر چند شیلات بر رعایت الزامات زیست محیطی و تولید مسوولانه آبزیان تاکید دارد.

به نظر می‌رسد برای اینکه جوامع محلی بیشتر از اجرای این طرح منتفع شوند باید واگذاری مجوز به صیادان بومی و اعطای تسهیلات کم‌بهره به آنان در دستور کار قرار گیرد. صد البته باید برنامه مشخصی برای ارتباط دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی با تولیدکنندگان تدوین شود.

بهره‌گیری از تکنولوژی روز دنیا در تولید، بسته‌بندی و صادرات محصول، توسعه مراکز آموزشی مرتبط با شیلات به‌ویژه در شهرهای ساحلی، تبادل تجارب با کشورهای موفق در اجرای این طرح و ایفای نقش حمایتی بیشتر دولت ضروری به نظر می‌رسد. در صورت عدم‌تحقق این موارد هرمزگان تا رسیدن به ظرفیت پیش‌بینی شده تولید، راه درازی در پیش خواهد داشت.

کارشناسان و متولیان شیلات بر این باورند که با توسعه صنعت پرورش ماهی در دریا امکان مهاجرت معکوس با ایجاد فرصت‌های شغلی جدید برای فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، تولید پروتئین با کیفیت در سبد مصرفی خانوار ایرانی، صادرات محصولات و کسب درآمد ارزی، تشویق تشکل‌های صیادی به سمت آبزی‌پروری دریایی پایدار با توجه به کاهش ذخایر آبزیان در دریا فراهم می‌شود.

در واقع تولید بالای ماهی در مقایسه با سایر سامانه‌های پرورشی، کاهش هزینه‌های تولید و اقتصادی بودن طرح، سهولت مدیریت پرورش، تنوع و گونه‌های مختلف، امکان برداشت اختیاری همزمان با نیاز بازار از نظر اندازه و میزان، عدم‌نیاز به برق، اکسیژن و پمپاژ آب، کوتاه بودن زمان ساخت و راه‌اندازی سایت پرورش نسبت به سایر سیستم‌های آبزی‌پروری و پرورش همزمان چند گونه در قفس‌های جداگانه و هم‌راستا بودن این طرح با توسعه دریا‌محور و توسعه سواحل مکران، توسعه آبزی‌پروری دریایی به منظور کاهش فشار صید و حفظ گونه‌های با ارزش اقتصادی، تولید گونه‌های جدید و با ارزش از مزایای اجرا و توسعه طرح‌های تولید ماهی در قفس است.