البته، بوروکراسی در دنیای امروز دیگر به‌معنای قبلی نیست. این کلمه که با گذر زمان با معنی منفی در ذهن مخاطب تداعی می‌شود، به‌معنای تشریفات زاید، کاغذبازی و مقررات اضافی است که موجب اتلاف وقت افراد و در نهایت، موجب ازهم‌‌‌‌‌‌پاشیدگی ساختارها می‌شود، اما چرا امری که از ریشه و بن، باید همه‌چیز را سازمان‌‌‌‌‌‌دهی کند، به یکباره مختل می‌شود و این‌چنین معنای منفی گرفته‌است؟ بوروکراسی قواعدی دارد که رعایت آنها می‌تواند در فرآیندهای سیستم در بخش اجرایی هر نهاد یا کشوری، آن را به سمت حکمرانی خوب سوق دهد و رعایت‌نکردن آنها نیز می‌تواند بوروکراسی را به سازوکاری مانع و امتناعی ساختاری در سیاستگذاری عمومی بدل کند. اتاق بازرگانی نیز مانند همه نهادهای اداری شامل برخی قوانین است که اجرای آنها نیازمند بوروکراسی است. برخی از اعضای هیات‌نمایندگان اتاق ایران معتقدند که این بوروکراسی، سالم و برخی دیگر معتقدند که بوروکراسی اتاق ناسالم و باعث اختلال در فرآیندهاست. به هرحال، تقاضای فعالان بخش خصوصی، رها‌شدن از بند‌قوانین دست‌‌‌‌‌‌وپاگیر است.
در بخش اول این گزارش نظرات موافقان ناکارآمدی بوروکراسی اتاق و در بخش دوم هم نظرات موافقان بوروکراسی اتاق را بررسی می‌کنیم.
برنامه کاهش بوروکراسی اجرا نشد
حسین سلاح‌‌‌‌‌‌ورزی، عضو هیات‌رئیسه اتاق ایران بوروکراسی اتاق را پیچیده می‌داند. او می‌گوید: متاسفانه انتقاداتی که درباره بوروکراسی و پیچیده بودن فرآیندهای اداری در اتاق بازرگانی مطرح می‌شود، صحیح و قابل‌تامل است. سلاح‌‌‌‌‌‌ورزی ادامه می‌دهد: به‌رغم اینکه در دوره جدید، یعنی دوره چهار سالهای که رو به اتمام است، یکی از شعارهای اصلی برنامه ارائه‌شده توسط هیات‌رئیسه، کاهش بوروکراسی در اتاق، شفافیت و خردورزی بود، اما متاسفانه باید بگویم که چندان موفق نبوده‌ایم. او اظهار می‌کند: قرار بود کاهش بوروکراسی اتاق، در قالب یک برنامه جامع، تحت‌عنوان برنامه شاخص باشد. ابزار انجام این امر هم سامانه‌‌‌‌‌‌ای به‌نام رصد بود، اما در بخش اجرایی اتاق نتوانستند این برنامه را پیاده‌‌‌‌‌‌سازی کنند. همان‌طور که می‌دانید، اساسا وظیفه و شأن هیات‌رئیسه اتاق بازرگانی، سیاستگذاری است و در بخش اجرا دخالت نمی‌کنند. این برنامه تصویب شد و منابع کافی از سوی هیات‌رئیسه به این مهم اختصاص داده شد اما متاسفانه در قسمت اجرایی، پیشرفتی نکرد.
به ماموریت‌‌‌‌‌‌مان عمل نکردیم
برخی اعضای هیات‌نمایندگان، اتاق را در انجام ماموریتی که باید انجام می‌داد، موفق نمی‌‌‌‌‌‌دانند. سیدمهدی طبیب‌زاده، عضو هیات‌رئیسه اتاق کرمان، در همین مورد می‌گوید: قطعا، سازوکارهای بوروکراسی در اتاق نیز وجود دارد و این سازوکار، از نظام حاکمیت کشور تبعیت می‌کند، اما اینکه چقدر اتاق بازرگانی، توانسته به فعالان اقتصادی کمک کند تا پروسه انجام کارهای اداری تاجران و بازرگانان، تسهیل شود، محل بحث است. او ادامه می‌دهد: من به‌عنوان عضو هیات‌نمایندگان اتاق بازرگانی ایران و هیات‌رئیسه اتاق بازرگانی کرمان، فکر می‌کنم ما به ماموریتی که قانون‌گذار بر عهده ما گذاشته است، عمل نکردیم. در بهبود مشکلات فضای کسب‌وکار و مطالبه‌گری از دولت و مجلس، آنگونه که شایسته پارلمان بخش‌خصوصی بود، عمل نشد.
اتاق مستقل، بدون بوروکراسی است
عده‌ای از فعالان اقتصادی معتقدند اگر اتاق مستقل بود، بوروکراسی نیز در آن وجود نداشت. محمود تهی‌دست، عضو هیات‌رئیسه اتاق بازرگانی زاهدان همچنین بیان می‌کند: اتاق بازرگانی در برخی مواقع می‌تواند تسهیلگر باشد اما این تسهیلگری بسیار اندک است. اتاق‌های بازرگانی، برخلاف آنچه که قرار بود، به بخش دولت وابستگی دارند، بنابراین، این دولت است که در بسیاری از مواقع برای اتاق‌ها تصمیم‌گیری می‌کند. تهی‌دست اضافه می‌کند: اگر اتاق‌های بازرگانی مستقل شوند و سیستم‌‌‌‌‌‌های نظارتی و سیستم‌‌‌‌‌‌های کنترلگر برای اتاق بازرگانی که ذاتا باید مستقل باشد از بین برود، می‌توان به ازبین‌رفتن این بوروکراسی امیدوار بود. منظور از استقلال اتاق این است که بخش‌خصوصی برای اعضا، انتخابات و سیستم درونی این نهاد تصمیم‌گیری کند، اما اگر دولت بخواهد با قصد و غرض‌‌‌‌‌‌های سیاسی در اتاق دخالت کند، اتاق نمی‌تواند بوروکراسی را از بین ببرد زیرا ساختار سیاسی به اتاق نیز آسیب خواهد زد.
مساله ما هم بوروکراسی است
گروهی از هیات‌نمایندگان نیز انتقادات زیادی به بوروکراسی موجود در اتاق دارند. شعبان فروتن، رئیس اتاق بازرگانی ایلام یادآوری می‌کند: بوروکراسی در همه ارگان‌ها هست. در اتاق هم مانند سایر ارگان‌های دیگر که درگیر بوروکراسی هستند، بوروکراسی به‌وفور یافت می‌شود. فروتن تصریح می‌کند: مساله ما نیز همین است؛ زیرا با چنین روالی، مشکلات اقتصادی ما روزبه‌روز شدیدتر می‌شوند. اگر این بوروکراسی وجود نداشت شاید ما هم مانند سایر کشورها می‌توانستیم در قسمت‌های مختلفی پیشرفت کنیم.
با تسهیل عضویت در اتاق صدای بخش‌خصوصی را رساتر کنیم
برخی اعضای هیات‌نمایندگان معتقدند که بوروکراسی کنونی، مخرب نیست اما باید از این هم کمتر شود. علی‌اصغر زبردست، رئیس اتاق همدان توضیح می‌دهد: بر اساس قانونی که جامعیت اتاق را درنظر گرفته‌است، در سالهای پیش وضعیتی برای فعالان اقتصادی مهیا شده‌است که به‌راحتی عضو اتاق بازرگانی شوند. هر فعال اقتصادی که سابقه و پروانه فعالیت داشته باشد نیز می‌تواند عضو اتاق شود. او می‌افزاید: اقتصاد بخش‌خصوصی ما در سه بخش به‌طور کلیدی حضور دارد؛ یکی از این بخش‌ها، اتاق‌های اصناف، دیگری اتاق‌های تعاون و آن یکی هم اتاق‌های بازرگانی، صنعت، معدن، تجارت و کشاورزی هستند. این به آن معناست که کلیه فعالانی که به‌نوعی فعالیت اقتصادی می‌کنند و در این سه بخش قرار دارند، می‌توانند عضو اتاق ایران شوند. به‌نظر من هرقدر بتوانیم عضویت در اتاق بازرگانی را راحت‌‌‌‌‌‌تر کنیم، بیشتر برای سهم‌‌‌‌‌‌خواهی بخش‌خصوصی کمک‌کننده بوده‌‌‌‌‌‌ایم. وی اظهار می‌کند: با عضویت در اتاق است که بخش‌خصوصی حقیقی می‌تواند انتقادات و پیشنهادهای خود را به گوش دولت و مسوولان ذی‌ربط برساند. یک فعال اقتصادی به تنهایی، دسترسی کمی به مسوولان استان یا کشور دارد، اما با عضویت در اتاق، این فعال اقتصادی می‌تواند از طریق اتاق صدای خود را با وضوح بیشتر به گوش مسوولان برساند. اصلا به همین دلیل است که به اتاق تشکل تشکل‌ها می‌گویند. مطالبه‌گری و ارتباط با مسوولان کشوری از طریق اتاق بسیار راحت‌‌‌‌‌‌تر از فعالیت به‌صورت تکی است. همین‌که مسائل و مشکلات در کمیسیون‌های مختلف دسته‌بندی شده و به گوش مسوولان می‌رسد، یعنی اتاق می‌تواند تسهیلگر مسائل و مشکلات اقتصادی باشد. زبردست اضافه می‌کند: به همین دلیل هم هست که پافشاری می‌کنیم که عضویت در اتاق تسهیل شود تا افراد و اصناف بیشتری بتوانند خود را در این دایره جای دهند. البته، فردی که شرایط دریافت کارت عضویت اتاق را دارد می‌تواند عضو هیات نمایدگان اتاق نیز شود. به اعتقاد من ما باید بر این مساله پافشاری کنیم. در دنیا نیز همین اتفاق رخ‌داده است؛ یعنی دایره فعالان اقتصادی حاضر در اتاق افزایش داده‌شده که این‌گونه صدای بخش‌خصوصی هم بلندتر شود.
در اتاق، بوروکراسی مشکل‌‌‌‌‌‌زا نیست
عده‌ای از فعالان معتقدند بوروکراسی اتاق، اسباب زحمت فعالان نخواهد شد. هانی فیصلی، رئیس اتاق بازرگانی خرمشهر در همین مورد یادآوری می‌کند: به‌نظر من بوروکراسی در اتاق وجود ندارد و همه سازوکارهای اتاق بازرگانی، بنا بر رویه‌‌‌‌‌‌های قانونی که قانون‌گذار برای هیات‌نمایندگان و هیات‌رئیسه تعیین‌کرده، صورت می‌گیرد. او ادامه می‌دهد: من فکر می‌کنم اتاق جزو معدود نهادهایی است که وظایف خود را دور از بوروکراسی‌‌‌‌‌‌های معمول انجام می‌دهد و تصور نمی‌کنم بوروکراسی اصلا باعث زحمت فعالان تجاری شود.
بوروکراسی اتاق پیچیده نیست
برخی دیگر به تجربه‌های بد وجود بوروکراسی اشاره می‌کنند اما معتقدند بوروکراسی در اتاق، سالم است. کیوان کاشفی، رئیس اتاق بازرگانی کرمانشاه نیز بیان می‌کند: کشورهای پیشرفته با این نوع بوروکراسی بیگانه‌اند. او ادامه می‌دهد: پیش از دو چندان‌شدن تحریم‌ها، ما این تجربه را داشتیم که شرکت‌های خارجی که به ایران می‌آیند بعد از مشاهده بوروکراسی موجود در دولت عقیده‌‌‌‌‌‌شان درباره ایران را تغییر می‌دهند. کاشفی می‌گوید: در هر صورت، بوروکراسی سنگین در هر دو بخش دولتی و خصوصی، اشتباه است. البته من گمان نمی‌کنم بوروکراسی در اتاق آن چنان پیچیده باشد.
بوروکراسی، زاده تفکر خود اتاقی‌‌‌‌‌‌هاست
عده‌ای گمان می‌کنند که بوروکراسی اتاق وجود ندارد. حسن سلیمانی مدیر امور حقوقی اتاق نیز اظهار می‌کند: برای صحبت درباره بوروکراسی اتاق، ابتدا باید مشخص شود که منظور از بوروکراسی اتاق دقیقا بوروکراسی در کدام بخش آن است. در اتاق بازرگانی تنها دو فرآیند نیاز به پر‌کردن چندین فرم دارد که یکی از آنها صدور کارت عضویت و دیگری صدور کارت بازرگانی است. او ادامه می‌دهد: آییننامه کارت عضویت از سمت خود هیات‌نمایندگان در اتاق در جلسه نشست هیات نمایندگان اتاق ایران، رای‌‌‌‌‌‌گیری و سپس صادر می‌شود. شرایط کارت بازرگانی نیز توسط دولت اعلام می‌شود. او یادآوری می‌کند: بنابراین اگر ایرادی هم هست باید آیین‌نامه‌ای که دولت صادر کرده بررسی شود. برای باقی مسائل نیز در هیات‌نمایندگان اتاق ایران تصمیم‌گیری با رای اعضای هیات‌نمایندگان انجام می‌شود، پس بوروکراسی زاده تفکر خود اتاقی‌‌‌‌‌‌هاست و واقعا وجود ندارد.
اتاق جوابگو و تامین‌‌‌‌‌‌کننده نیازها نیست
حسن حسینقلی، رئیس اتحادیه سرب و روی ایران نیز یادآوری می‌کند: بوروکراسی در اتاق، پیچیدگی خاصی ندارد. تاجران و تولیدکنندگان، تنها هنگام اخذ کارت بازرگانی یا کارت عضویت، باید فرم پر کنند و اطلاعات لازم را در اختیار اتاق بازرگانی قرار دهند. وی بیان می‌کند: نکته مهم اینجاست که جدا از بوروکراسی موجود، اتاق با وضعیت حاضر خود، به هیچ‌وجه جوابگو و تامین‌‌‌‌‌‌کننده نیازهای صنعتگران، کشاورزان و بازرگانان نیست. عده‌ای در اتاق حاضر هستند و سعی در حفظ آییننامه دارند تا جایگاه خود را حفظ کنند. اهداف و وظایف اتاق در این هشت سال‌انجام نشده‌است؛ در واقع اتاق تمرکز خود را بر فعالیت‌هایی گذاشته که دردی از فعالان اقتصادی دوا نمی‌کند. اتاق رسالت خود را از یاد برده است و احتیاج به تغییر و تحول بزرگ دارد.
