عظمت ماه مبارک رجب

مقدمه

ماه مبارک رجب از ماه های بسیار باعظمتی است که در آن، رحمت بی پایان الهی چون ابر بهاری بر بندگان سرازیر می شود. عبادت هایی مانند روزه، حج، نوافل، شب زنده داری، زیارت و دعا در این ماه، انسان را تا اوج سعادت سوق می دهند. آنان که حرمت این ماه را نگهداشته و حق آن را ادا کردند، در روز قیامت با ندای «أین الرّجبیّون» از عرش الهی مورد خطاب قرار می گیرند و با همراهی هزاران فرشته و نورانیت خاص، وارد بهشت می شوند و از جایگاه بسیار والایی برخوردارند. البته مناسبت های مهم ماه رجب بر ارزش و مضاعف شدن ثواب های آن افزوده است؛ مثل ولادت امام باقر(ع) در اول رجب، ولادت امام جواد(ع) در دهم و مولود کعبه امیرمؤمنان(ع) در سیزدهم،[1] بعثت پیامبر اکرم(ص) در بیست و هفتم، شهادت امام موسی بن جعفر(ع) و امام هادی(ع) و رحلت حضرت زینب کبری(ع) در این ماه می توان اشاره کرد.

ماه مبارک رجب سه اسم دارد: «اصب»، «اصم» و «رجب المرجب» و هریک از این نام ها رمز و رازی دارند که دانستن آن ها انسان را با عظمت این ماه آشناتر می سازد. آنچه پیش رو دارید، بیان و شرح این نام های باعظمت ماه مبار ک رجب است.

بهترین ماه

تمام روزها و ماه ها نعمت های الهی بر بندگان خدا هستند؛ اما بعضی ماه ها از ویژگی های خاصی برخوردارند که ماه رجب از آن جمله است. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «وَ امّا خیارهُ مِنَ الشُّهُورِ شَهرُ رَجَبٍ وَ شَعبانَ وَ شهرُ رَمضانَ؛[2] اما انتخاب خداوند از میان ماه ها، سه ماه رجب، شعبان و رمضان است.»

ایشان در روایت دیگری می فرمایند: «اِنَّ الله عزَّ وَ جَلَّ اِختارَ مِنَ الشُّهُورِ شَهرُ رَجَبٍ وَ شَعبانَ وَ شَهرُ رَمَضان؛[3] به راستی خدای عزیز و جلیل از میان ماه ها، سه ماه رجب، شعبان و رمضان را برگزید.» به سبب همین تقدس و ارزش بوده که ماه رجب، یکی از ماه های حرام شمرده شده است؛ یعنی جنگ، خونریزی در آن حرام است.

پاداش شناخت عظمت ماه رجب

گام اول در بهره برداری کامل و صحیح از هر چیزی، شناخت درست و دقیق آن است. رسول خدا(ص) دربارۀ شناخت ماه رجب می فرمایند: «اِنَّ مَن عَرَفَ حُرمَة رَجَبٍ وَ شَعبانَ وَ وَصَلَهُما بِشَهرِ رَمضانَ شهر الله الاَعظَم شَهِدَت لَهُ هذِهِ الشُّهورُ یَومَ القیامَةِ وَ کانَ رَجبُ وَ شَعبانُ وَ شَهرُ رَمضانَ شهُودُهُ بِتَعظیمِهِ لَها وَ ینادی مناد: یا رجبُ یا شَعبانُ وَ یا شَهرُ رَمضانَ کَیفَ عَمَلُ هذا العَبد فیکُم وَ کیفَ کانَت طاعَتُهُ للهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَیَقُولُ رَجبُ وَ شَعبانُ وَ شَهرُ رَمضانَ: یا رَبَّنَا ما تزَوّد منّا اِلاّ اِستَعانَةً عَلی طاعَتِکَ وَ استِمداداً لِموادّ فَضلِکَ، و لَقَد تَعَرَّضَ بِجُهدهِ لِرضاکَ وَ طَلَبَ بِطاقَتِه مَحبّتَکَ... ؛[4] به راستی کسی که حرمت ماه رجب و شعبان را بشناسد و آن دو را به ماه رمضان، ماه بزرگ الهی وصل کند، این سه ماه به نفع او در روز قیامت شهادت می دهند و ماه رجب، شعبان و رمضان گواهان او به تعظیم این سه ماه از جانب او خواهند بود و منادی ندا می دهد که: ای رجب و شعبان و ای ماه رمضان! عمل این بنده [ما] در [زمان حلول] شما و طاعت او [در این سه ماه] نسبت به خدای عزیز و جلیل چگونه بوده است؟ پس رجب، شعبان و ماه رمضان می گویند: ای پروردگار ما! از ما توشه نگرفت، جز طلب یاری بر طاعت تو و استمداد بر مواد فضل تو. به راستی، او خود را با تلاش در معرض رضایت تو قرار داد و در حد توان به دنبال محبت تو بود».

در ادامۀ این روایت آمده است: پس خداوند به ملائکه ای که بر این سه ماه گمارده شده اند، می فرماید: دربارۀ گواهی [سه ماه] دربارۀ این بنده من چه می گویید؟ ملائکه می گویند: ای پروردگار ما! رجب، شعبان و رمضان راست می گویند؛ چون ما او را جز در حال طاعت تو و تلاش در راه رضایت تو و رفتن به سوی نیکی و احسان نیافتیم و به راستی، همیشه در وصل این سه ماه [با اعمال خیر] شاد و بانشاط بود. در این ماه ها رحمت تو را آرزو می کرد و به عفو و مغفرت تو امید داشت. همیشه این گونه بود که از حرام ها در این سه ماه دوری و برای انجام واجبات شتاب می کرد؛ با [حفظ] شکم، دامن، گوش، چشم و سایر اعضای بدن روزه گرفت. در روز تشنگی و در شب بیداری را تحمل کرد و در آن به فقرا و درماندگان زیاد کمک رساند و عنایات و احسان وی به بندگانت زیاد بود. بندگانت را با بهترین وجه همراهی و هنگام جداشدن با نیکوترین حالت وداع می کرد. بعد از تمام شدن این ماه ها [باز هم] به طاعت و عبادت تو قیام کرد و مرتکب حرام هایت نشد «فنعم العبدُ هذا؛ این شخص خوب بنده ای است.»

در این هنگام خداوند دستور می دهد این بنده به سوی بهشت برود، سپس ملائکه با هدایا و اکرام به استقبالش آمده، او را بر طبق هایی از نور و اسب های خوش رفتار سوار می کنند و به سوی نعمت هایی می برند که تمام نمی شود و جایگاهی که کهنه نمی گردد و ساکنان آن برای همیشه در آن می مانند و جوانان آن پیر و کودکان آن میانسال نمی شوند و شادی و خوشی آن تمامی ندارد و جدید آن کهنه و شادی های آن به غم و غصه تبدیل نمی شود و سختی و رنجی در آن مشاهده نمی گردد و از عذاب و حساب سخت در امان هستند و جایگاهی باعظمت و باکرامت دارند(پایان روایت).

این همه رحمت الهی نتیجۀ عبادت در ماه مبارک رجب است.

آیت الله میرزاجواد آقا ملکی تبریزی(ره) دربارۀ فضیلت ماه رجب می گوید: «ماه رجب، ماه بسیار شریفی است به این جهت که: 1- از ماه های حرام است؛ 2- از اوقات دعا می باشد و حتی در زمان جاهلیت به این مطلب مشهور بوده و مردم آن زمان، منتظر این ماه بودند تا در آن دعا کنند؛ 3- این ماه، ماه امیرالمؤمنین(ع) می باشد. همان طور که در بعضی روایات آمده که شعبان، ماه رسول خدا(ص) و رمضان، ماه خدای تعالی است؛ 4- شب اول آن یکی از چهار شبی است که به زنده نگهداشتن(احیای) آن به عبادت تأکید شده است؛ 5- روز نیمۀ ماه هم که محبوب ترین روزها نزد خداوند است؛ 6- روز بیست و هفتم این ماه، مبعث پیامبر اکرم (ص) می باشد؛ روزی که زمان ظهور رحمت خداوند متعال است. چیزی که از اول خلقت تاکنون مانند آن دیده نشده است» و در ادامه می گوید: «مهم این است که انسان مواظب قلبش باشد که زنده با ذکر خدا و با حضور در مقابل او به مراسم بندگی که موجب رضایت اوست، مشغول باشد؛ زیرا مقصود از زنده داشتن شب ها، زنده نمودن قلب در آن است و زنده بودن قلب نیز فقط با ذکر و فکر می باشد و قلب غافل، مانند مرده است. کسی که به مکروهاتی که مورد رضایت خدا نیست، مشغول باشد، پایین تر از مرده است و کسی که در این شب ها به محرمات الهی مشغول باشد، بدتر از کسی است که در غیر این شب ها مرتکب حرام می شود و شاید همین کار باعث شود انسان عاقبت به خیر نشود».[5]

1- رجب المرجب یا رجب المَضَر

یکی از نام های ماه مبارک رجب «رجب المرجّب» یا «رجب المضر» است. اولاً معنای خود رجب به معنای «عظیم شمردن» است؛ چنان که مرحوم مجلسی(ره) به نقل از «النهایۀ» ابن اثیر می فرماید: «یُقالُ: رَجبَ فُلانٌ مَولاَه؛ ایَ عَظَّمَهُ منهُ. یُسَمَّی شهرُ رَجبٍ لانّهُ کانَ یعظّمُ وَ منهُ الحدیث رَجَبُ مَضَرٍّ الّذی بینَ جمادی وَ شَعبانَ اَضاف رَجَبَ اِلی مَضَر لِاَنَّهُم یَعظّمُونه؛[6] گفته می شود: فلانی «رَجَّبَ مولاه»؛ یعنی او را تعظیم کرد. رجب نامیده شده؛ چون (در تمام ادیان) تعظیم می شد و از همین باب است حدیثی که می گوید: «رجب مضَرْ» که بین ماه جمادی و شعبان واقع شده است، اضافۀ رجب به مضر [یکی از اجداد پیامبر اکرم(ص)] جهت تعظیم مضر نزد آنان بوده است».

در روایتی از امام کاظم(ع) می خوانیم: «رَجَبُ نَهرٌ فِی الجنّةِ اَشدُّ بیاضاً مِنَ اللَّبنِ وَ اَحلی مِنَ العَسَلِ مَن صامَ یوماً مِن رَجَبٍ سَقاهُ الله عَزَّ وَ جَلَّ مِن ذلَکَ النهر؛[7] رجب، نهری در بهشت است که از شیر، سفیدتر و از عسل، شیرین تر است. کسی که یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد، خدای عزیز و جلیل از آن نهر به او می نوشاند».

2- رجب الأصَبّ

دربارۀ نام گذاری ماه رجب به «اَصبّ» در روایات نکاتی بیان شده است که اشاره می شود:

1- ریزش رحمت بر امت: امام صادق(ع) از پیامبر اکرم (ص) نقل فرموده است که آن حضرت می فرمایند: «اِنَّما یُسَمّیَ شعبانُ شَهرَ الشَّفاعَةِ لِاَنَّ رَسُولَکُم یَشفَعُ لِکلِّ منْ یٌصَلّی عَلَیهِ فیه وَ یُسَمِّیَ شَهرُ رَجَبٍ الاَصَبَّ لِاَنَّ الرَّحمَةَ تُصَبُّ عَلی اُمَّتی فیه صَبّاً وَ یَقالُ الاَصمُّ لِاَنهُ نهِیَ فِیهِ عَن قِتالِ المُشرکین وَ هُوَ مِنَ الشُّهُورِ الحُرُم؛[8] همانا ماه شعبان را ماه شفاعت نامیده اند؛ چون رسول شما(ص) هر کسی را که در این ماه بر او صلوات بفرستد، شفاعت می کند و ماه رجب را ماه اصبّ نامیده اند؛ چون در آن رحمت الهی بر امت من فرو می ریزد و ماه اصمّ می گویند؛ چون در این ماه از جنگیدن با مشرکان نهی شده و رجب، جزء ماه های حرام است.»؛

2- ریزش رحمت بر بندگان ویژه: روایت دیگری از ریزش رحمت ویژه بر بندگان خاص الهی خبر داده است که رسول خدا(ص) می فرمایند: «وَ هُوَ شَهرُ الاَصبِّ یصُبُّ فیهِ الرَّحمَةُ عَلی مَن عَبَدهُ اِلاّ عَبداً مُشرکاً اَوْ مَظهِرَ بِدعَةٍ فِی الاِسلام، اَلا انِّ فی شَهرِ رَجَبٍ لَیلَةٌ مَن حَرَّمَ النَّوم عَلی نفسِهِ وَ قامَ فیها حَرَّم اللهُ جَسَدهُ عَلَی النّارِ، و صافَحهُ سَبعُونَ الَفَ مَلَکٍ وَ یَستَغفرون لَهُ اِلی یَوم مثله، فاِن عادَ عادت الملائکَةُ. ثُمَّ قالَ: مَن صامَ یَوماً واحِداً منِ شَهرِ رَجَبٍ اُومِنَ منَ الفزعِ اَلاکبَرِ وَ اُجیر مِنَ النّارِ؛ و آن ماه اصب [رجب] است که رحمت [الهی] فرو می ریزد بر کسی که او را پرستش کند؛ مگر بندۀ مشرک یا کسی که بدعتی را در اسلام اظهار و ایجاد کرده است. به راستی در ماه رجب، شبی هست[9] که هر که خواب را در آن بر خود حرام کند، هزار ملک با او مصافحه می کنند و هزار ملک تا همانند آن روز [در سال بعد] برای او آمرزش می طلبند، پس اگر برگشت، ملائکه نیز برمی گردند. سپس فرمود: کسی که یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد، از ترس روز قیامت در امان است و از آتش [جهنم] نجات می یابد».[10]

«ابن بطوطه» در سفرنامۀ خود می نویسد: شب مبعث نزد مسلمانان عزیز است، به خصوص نزد عراقی ها و خراسانی ها و بلاد فارس و روم که به «لیلة المحیا» معروف است؛ مردم گرفتار آن دیار به کنار مضجع شریف مولایشان علی(ع) در نجف اشرف می آیند و به شب زنده داری و اعتکاف مشغول می شوند و حاجات خود را با خواندن دعا و راز و نیاز از خداوند طلب می کنند. هنوز نیمۀ شب تمام نمی شد که بیش تر گرفتاران، از جمله مریضان و زمین گیر شد گان شفا پیدا می کردند و راه منزل خود را می پیمودند، در حالی که صحیح، سالم و تندرست بودند.

وی در ادامه می گوید: من در همان روزگار در یکی از مسافرخانه های شهر نجف، نزدیک قبر شریف آن بزرگ مرد تاریخ سکنی اختیار کرده بودم. سه نفر را دیدم که فلج بودند و توانایی راه رفتن نداشتند. یکی از آنان رومی و دیگری اصفهانی و سومی اهل خراسان بود. پرسیدم: چرا خوب نشده اید و اینجا مانده اید؟ گفتند: چون ما شب بیست و هفتم ماه رجب کنار قبر امیرالمؤمنین(ع) نرسیدیم که احیا نگهداریم؛ ولی همین جا می مانیم تا شب بیست و هفتم ماه رجب سال آینده شفا بگیریم.».[11]

نمونه هایی از رحمت الهی در این ماه:

الف) برآورده شدن حاجات

در روایتی آمده است: حضرت آدم علیه السلام به پروردگار عرضه داشت:[12]

خداوندا! چه روزهایی و چه وقت هایی نزد تو محبوب ترند؟ وحی آمد که محبوب ترین اوقات، روز نیمۀ رجب است. ای آدم! در این روز با قربانی، میهمانی، روزه، دعا، استغفار و گفتن «لا اله الا الله»، به من نزدیک شو. ای آدم! در قضای من است که از فرزندانت پیامبری بابرکت مبعوث کنم که او و امتش را با روز نیمۀ رجب مخصوص نمایم؛ هیچ چیزی از من نمی خواهند، مگر آن که به ایشان بدهم و مغفرت نمی خواهند، مگر این که ایشان را می بخشم و رزقی نمی خواهند، مگر عطایشان کنم و بخششی نمی خواهند، مگر این که گناهانشان را سبک گردانم و رحمتی نمی خواهند، مگر این که بر ایشان ترحم نمایم. ای آدم! کسی که روز نیمۀ رجب در حال روزه و ذاکر و خاشع و حافظِ دامنش صبح نماید و از مالش صدقه دهد، هیچ جزایی نزد من جز بهشت ندارد. ای آدم! به فرزندان بگو که خود را در رجب حفظ کنند که خطا در این ماه، بزرگ است».

ب) رحمت ویژۀ الهی

پیامبر(ص) می فرمایند: «اِنَّ اللهَ تَبارَکَ وَ تَعالی نَصَبَ فِی السَّماءِ السَّابِعۀِ مَلَکاً یقالَ لَه الدّاعی. فاِذا دَخَلَ شَهرُ رَجَبٍ، یَنادی ذلِک الملَکُ، کلَّ لَیلَةٍ مِنهُ اِلی الصَّباحِ: طُوبی لِلذّاکِرینَ! طُوبی لِلطائعِینَ! وَ یقولُ الله تَعالی: اَنا جَلیسُ مَن جالَسنی وَ مَطیع مَن اَطاعَنی وَ غافِرُ مَنِ استَغفَرنی؛ اَلشَّهرُ شهری وَ العبدُ عبدی وَ الرَّحمَةُ رَحمَتی، فَمَن دَعانی فی هذا الشَّهرِ اَجَبتَهُ وَ مَن سَأَلنی اَعطَیتُهُ وَ مَن استَهدانی هدَیتُه وَ جعَلَتُ هذا الشَّهرَ حَبلاً بَینی وَ بَینَ عِبادی، فَمن اعتَصَمَ بِهِ وَصَلَ اِلَیَّ؛[13] به راستی خدای تبارک و تعالی، ملکی را در آسمان هفتم قرار داده است که به او داعی [دعوت کننده] می گویند. هنگامی که ماه رجب فرا می رسد، هر شب تا صبح ندا می دهد: خوشا به حال ذاکرین [خدا]! خوشا به حال فرمانبرداران! و خدای متعال می فرماید: من هم نشین کسی هستم که با من هم نشین باشد و از کسی که از من اطاعت کند، اطاعت می کنم و کسی را که استغفار کند، می بخشم؛ [زیرا] ماه [رجب] ماه من و بنده، بندۀ من و رحمت، رحمت من است. هر کس مرا در این ماه بخواند، او را اجابت می کنم و هر کس از من [چیزی] درخواست کند، به او می بخشم و کسی که از من هدایت بخواهد، او را هدایت می کنم. این ماه [رجب] را ریسمانی بین خود و بندگانم قرار داده ام، پس کسی که به وسیلۀ این ماه [به این ریسمان] چنگ بزند، به [قرب] من خواهد رسید».

ج) پاداش چندبرابری اعمال

از آنجا که ماه مبارک رجب در پیشگاه الهی از جایگاه ویژه ای برخوردار است و رحمت خدا به صورت فراگیر سرازیر می شود، اعمال و عبادات در این ماه نیز از ثواب و پاداش ویژه ای برخوردارند که به نمونه ای اشاره می شود:

1- روزه:

برای روزۀ ماه رجب، پاداش های گوناگونی نقل شده است، از جمله:

یکم: وجوب بهشت و دوری از آتش: امام کاظم(ع) می فرمایند: «رَجبُ شَهرٌ عَظیمٌ یضاعَفُ فیه الحَسَناتُ وَ یمحو فیهِ السیّئاتُ مَن صامَ یَوماً منَ رَجَبٍ تَباعَدَت عَنهُ النّارُ مَسیرَة مِاَئةِ سَنَةٍ وَ مَن صامَ ثلاثَةَ ایّامٍ وَجَبتْ لَهُ الجَنَّةُ؛[14] رجب، ماه بزرگی است که حسنات در آن دو برابر و گناهان در آن محو می شود. هر کس یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد، به اندازۀ مسیر صد سال جهنم از او دور می شود. کسی که سه روز از ماه رجب را روزه بگیرد، بهشت بر او واجب می شود».

رسول خدا(ص) می فرمایند: «اِنّ فی الجَنَّةِ قَصراً لایدخُلُه اِلاّ صوّام رجب؛[15] به راستی در بهشت قصری است که جز زیاد روزه گیرندگان در ماه رجب، کسی در آن راه نمی یابد.»؛

دوم: برآورده شدن حاجت و پاکی از گناهان: امام رضا(ع) می فرمایند: «مَن صامَ یَومین مِن رَجَبٍ رضی الله عَنهُ یَومَ یَلقاهُ وَ مَن صامَ ثَلاثَةَ اَیامٍ مِن رَجَبٍ رضی اللهُ عَنه وَ اَرضاهُ وَ اَرضی عَنهُ خصماءَهُ یَومَ یَلقاه وَ مَن صامَ سبعَةَ ایامٍ من رَجبٍ فُتِحَت ابوابُ السَّمواتِ السبع لِروحهِ اِذا ماتَ حتّی یَصِلَ الی المَلکُوت الاَعلی وَ مَن صامَ ثمانیة مِن رَجبٍ فُتِحَت لَهُ اَبوابُ الجَنّةِ الثمانیه وَ مَن صام مِن رَجَبٍ خَمسَة عَشَرَ یوماً قضَی الله عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ کُلّ حاجَةٍ الاّ اَن یَسألَهُ فی مأثَمٍ اَو فی قطیعَةِ رَحِمٍ وَ مَن صام شَهرَ رَجَبٍ کُلّه خَرَج مِن ذُنُوبِه کَیومٍ وَلَدَتهُ اُمُّه، وَ اُعتِقَ مَنَ النّارِ وَ دَخَلَ الجَنَّةَ معَ المصطَفَینِ الاَخیَار؛[16] کسی که دو روز از ماه رجب را روزه بگیرد، خداوند در روزی که او را ملاقات می کند [قیامت] از او راضی است و کسی که سه روز از رجب را روزه بگیرد، خداوند از وی راضی می شود و او را هم از خود راضی می کند و طلبکارانش را نیز در روز قیامت راضی خواهد کرد و کسی که هفت روز از رجب را روزه بگیرد، درهای آسمان های هفت گانه برای روح او هنگام مرگش باز می شوند تا به ملکوت اعلی می رسد و کسی که هشت روز از رجب را روزه بگیرد، درهای هشت گانۀ بهشت برایش باز می شوند و کسی که پانزده روز از رجب را روزه بگیرد، خداوند تمام حاجت هایش را برآورده می کند؛ مگر دربارۀ گناه یا قطع رابطه با بستگان نسبی درخواستی داشته باشد [که مستجاب نمی شود] و کسی که تمام ماه رجب را روزه بگیرد، از گناهانش مانند روزی که از مادر متولد شده است، پاک و از آتش آزاد می شود و در بهشت با نیکان برگزیده خواهد بود.»؛

سوم: امان از عذاب قبر: ثوبان می گوید: همراه پیامبر(ص) کنار قبری بودیم. حضرت ایستاد و بعد حرکت کرد، دوباره ایستاد و بعد حرکت کرد. عرض کردم: پدر و مادرم فدایت شوند! راز توقف شما بین این قبور چه بود؟ حضرت به شدت گریه کردند و ما نیز گریستیم. آن گاه فرمودند: این اموات در قبرهایشان عذاب می شدند، به گونه ای که نالۀ آن ها را شنیدم، بر آن ها ترحّم کردم و از خداوند خواستم که به آنان تخفیف دهد و خداوند نیز اجابت فرمود، سپس حضرت فرمودند: «فَلَو صامُوا هؤلاءِ ایّام رجب وَ قامُوا فیها ما عذَّبوا فی قُبورِهِم. فَقُلت یا رَسولَ الله صیامَهُ وَ قِیامَهُ اَمانٌ مِن عذاب القبر؟ قال: نعم؛[17] اگر این ها ماه رجب را روزه می گرفتند و شب زنده داری داشتند، در قبرهایشان عذاب نمی شدند، پس عرض کردم: آیا روزه و نماز در ماه رجب، امان از عذاب قبر است؟ فرمود: بله».

رسول خدا(ص) دربارۀ کسی که نتواند روزه بگیرد، فرمودند: «یَتَصدّقُ کلَّ یَومٍ بِرَغیفٍ عَلی المساکین؛ روزی یک نان به فقیران صدقه دهد.» در این صورت، چنین شخصی به آن پاداش ها می رسد و اگر توان دادن یک نان هم نداشته باشد، روزی صدمرتبه در ماه رجب بگوید: «سُبحانَ الِلهِ الجَلیلِ، سُبحانَ مَن لایَنبَغی التسبیحُ اِلّا لَه، سُبحَانَ الاَعَزِّ الاَکرَم، سُبحَانَ من لَبسَ العِزِّ وَ هوَ لَه اَهلٌ»[18] معلوم می شود هیچ کس در ماه رجب محروم نمی شود و خداوند نگذاشته است فردی از پاداش های روزه داری بی نصیب باشد.

2- عمرۀ رجبیّه

از رحمت های ویژۀ این ماه، پاداش انجام عمره در آن است که بر سایر ماه ها برتری دارد. «معاویة بن عمار» از امام صادق (ع) پرسید: «ای العُمرَةِ اَفضَلُ عُمرَةٌ فی رَجَبٍ اَو عُمرَةٌ فی رمضانَ؟ فَقالَ: لَابَل عُمرَةٌ فی شَهرِ رَجب؛[19] کدام عمره برتر است؛ عمرۀ رجبیه یا عمرۀ رمضان؟ حضرت فرمودند: عمرۀ ماه رجب».

3- زیارت معصومان(ع)

در ماه رجب به زیارت معصومان (ع) رفتن سفارش خاص شده است؛ هرچند زیارت در تمام روزها و فصول سال مستحب مؤکد است؛ ولی در ماه مبارک رجب که عمره و اعمال دیگر ثوابی مضاعف دارند، زیارت آن بزرگواران نیز ثواب بیش تری دارد. از جمله زیارت امام حسین (ع) در اول و وسط ماه[20] و نیز زیارت امام هشتم(ع) در هریک از روزهای این ماه که بسیار سفارش شده اند.[21]

4- دعا و نماز

دعا در تمام ماه رجب، پاداش عظیمی دارد، به ویژه در «لیلة الرغائب» که اولین شب جمعۀ ماه مبارک رجب است. اکنون اعمال و دعاهای آن به اختصار بیان می شود:

[سفارش می شود؛ انسان مؤمن] پنجشنبۀ اول ماه رجب را روزه بگیرد، سپس شب جمعه بین نماز مغرب و عشا 12 رکعت نماز بخواند [شش نماز دورکعتی] و در هر رکعتی حمد یک مرتبه و سورۀ قدر سه بار و توحید [قل هو الله] را 12 مرتبه بخواند و بعد از نماز 70 بار صلوات بفرستد. بعد به سجده رود و 70 مرتبه بگوید: «رب اغفِرْ وَ ارحَمْ و تجاوَز عَمّا تَعلَمُ اِنَّکَ اَنتَ العَلیُّ الاَعظَم؛ پروردگارا! ببخش و ترحم فرما و بگذر از آنچه [از گناهانم] می دانی، به راستی که تو برترین و بزرگوارترینی.» دوباره سجده کند و همین دعا را 70 بار بگوید. وقتی این اعمال را انجام داد، خداوند به او این پاداش ها را می دهد: 1- تمامی گناهانش را می بخشد، هرچند زیاد باشند؛ 2- 700 نفر از بستگانش را می تواند روز قیامت شفاعت کند؛ 3- خداوند در شب اول قبر، این نماز را با بهترین و نورانی ترین چهره می فرستد تا در قبر مونس و همدمش باشد.[22]

دعای امّ داوود نیز از اعمال این ماه شریف است که در روز سوم اعتکاف خوانده می شود.

علامه مجلسی و حاج شیخ عباس قمی(ره) دعاهایی را در موارد مختلف گزارش کرده اند. از جمله این دعاها که بسیار هم سفارش شده است: سید بن طاووس از محمد بن ذکوان - آن قدر در حال سجده گریه کرد که نابینا شد - می گوید: به امام صادق(ع) عرض کردم: لطفاً برای ماه رجب مرا دعایی تعلیم دهید که از طرف خدای متعال به وسیلۀ آن سود ببرم! حضرت فرمودند: در تعقیب نمازهای صبح و شام، هر روز دعای «یا من ارجوه...» را بخوان![23]

ه) ندای «أین الرجبیون» و رحمت بسیار ویژه

وقتی مؤمنین احترام ماه رجب را که ماه رحمت و ریزش فیض الهی است، نگهداشته، مقام و منزلت آن را بشناسند و با تلاش در راه بندگی خدا و کوشش برای جلب رضایت الهی، به نیکی و احسان به بندگان و عبادت هایی چون نماز، روزه، مناجات و شب زنده داری با تمام شرایط و... بپردازند، حق این ماه بابرکت را ادا کرده اند. این گونه افراد با تأیید ملائکۀ شاهد اعمال، از کسانی شمرده می شوند که اهل ماه رجب و به اصطلاح «رجبیّون» هستند که در روز قیامت از جایگاه و منزلت بسیار والایی برخوردارند.

امام صادق (ع) می فرمایند: «اذا کان یوم القِیامَةِ نَادی مُنادٍ مِن بُطنانِ العَرشِ اَینَ الرَّجَبیُّونَ فَیقُومُ اناسٌ تُضیءُ وُجوهُهم لِاَهلِ الجَمع عَلی رُؤسِهِم تیجانُ الملکِ وَ ذَکرَ ثواباً جَزیلاً اِلی اَن قالَ هذا لِمَن صامَ مِن رَجبٍ شیئاً وَ لَو یَوماً فِی اَوّلِهِ اَو وَسَطِه اَو آخِرِه؛[24] هنگامی که روز قیامت برپا شود، منادی از بطن عرش ندا می دهد: رجبیون کجایند؟! پس مردمانی که چهره هایشان برای جمعیت [قیامت] می درخشد، برمی خیزند و بر سرهای آنان تاج شاهی قرار دارد. آن گاه حضرت پاداش های فراوانی را نام برد تا فرمود: این پاداش ها برای کسی است که در ماه رجب روزه گرفته باشد، گرچه یک روز از اولش یا یک روز از وسطش و یا یک روز از آخرش».

3- اصمّ

نام سوم رجب، «رجب الاصمّ» است؛ یعنی ماه عظیم و تعظیم شده. در روایتی می خوانیم: «اَلا اِن رَجَبَ شَهرُ الله الاَصَمِّ، وَ هوَ شهرٌ عَظِیمٌ، وَ اِنّما یُسَمّی الاَصَمَّ لِاَنه لایقارِنُهُ شَهرٌ مِنَ الشُّهُورِ حُرمَةً وَ فَضلاً عِندَ اللهِ تَبارکَ وَ تَعالی، وَ کانَ اَهلُ الجاهِلیَّةِ یعَظِّمُونَهُ فی جاهِلیّتِها فَلَمّا جاءَ الاسلامُ لَم یزدَد اِلاّ تعظیماً؛[25] آگاه باشید که رجب، ماه اصمّ خداوند بوده، ماه عظیمی است و به این علت، اصم نامیده شده که هیچ ماهی از نظر احترام و فضیلت در پیشگاه الهی با آن برابری نمی کند و مردم زمان جاهلیت، با وجود نادانی هایی که داشتند، آن را تعظیم می کردند. وقتی اسلام آمد، بر عظمت آن افزود».

روزی پیامبر اکرم(ص) رسماً عظمت ماه رجب را در جمع مسلمین بیان فرمود. «عبدالله بن عباس» می گوید: «کانَ رَسولُ الله(ص) اِذا جاءَ شَهرُ رَجَبٍ جَمَعَ المسلِمُونَ حولَهُ وَ قام فیهِمْ خطیباً فَحَمِدَ اللهَ وَ اَثنی و ذکرَ من کانَ قَبلَهُ مِنَ الاَنبیاء فَصَلّی عَلیهِم ثُمَّ قالَ ایها المسلِمُونَ قَد اَظّلکم شَهرٌ عَظیمٌ مبارکٌ؛[26] رسول خدا(ص) پیوسته این گونه بود که هرگاه ماه رجب فرا می رسید، مسلمانان اطراف حضرتش حلقه می زدند، ایشان برخاسته، خطبه می خواند و بعد از حمد و ثنای خداوند و یادی از پیامبران گذشته و قبل از خود و فرستادن درود بر آنان، می فرمود: ای مسلمانان! ماه بزرگ و بابرکتی بر شما سایه افکنده است».

در روایت دیگر دربارۀ اصم بودن ماه رجب می فرمایند: «یُسَمِّیَ شَهرُ رَجَبٍ... الاَصمُّ لِاَنّهُ نهِیَ فِیهِ عن قتالِ المُشرکین وَ هُوَ مِنَ الشُّهُورِ الحُرُم؛[27] همانا این ماه را اصم گفته اند؛ چون در این ماه از جنگیدن با مشرکان نهی شده و رجب، جزء ماه های حرام است.»[28]

بدین خاطر آن را «رجب الفرد» نیز می گویند؛ زیرا سه ماه از ماه های حرام (ذی القعده، ذی الحجه و محرم) به هم پیوسته اند و این ماه از آن ها جدا افتاده و فرد است[29] و به این ماه واصل (بی سر و صدا) نیز گفته شده؛ زیرا در آن از جنگ با مخالفان و مشرکان نهی شده است.[30]

پی نوشت ها: