خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – زهرا بهرامی: پنج سال پیش بود که بلندترین برج آجری دنیا و یکی از ارزشمندترین آثار معماری دوره اسلامی در گلستان در سی و ششمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در سن‌پترزبورگ روسیه، به همراه مسجد جامع اصفهان ثبت جهانی شد.
به‌زعم بسیاری از مردم و کارشناسان ثبت جهانی برج قابوس می‌توانست زمینه‌ساز توجه ویژه به گنبد قابوس بن وشمگیر در گنبدکاووس باشد؛ اما با حصارکشی انجام‌شده در پارک پیرامون این اثر شاخص ارتباط شهر با برج قابوس و برج قابوس با شهروندان قطع شد تا جایی که گاهی احساس می‌شود یک قهر فرهنگی بین شهروندان و این اثر جهانی ایجادشده است.
آگاهی از آخرین برنامه‌ها و شرایط فعلی این اثر ارزشمند دوره اسلامی زمینه گفتگو با جاوید ایمانیان مدیر پایگاه جهانی برج قابوس در دفتر خبرگزاری مهر را فراهم کرد.
* پنج سال از ثبت جهانی برج قابوس می‌گذرد در این مدت چه اتفاق مثبتی برای بلندترین برج آجری جهان رقم خورده است؟
می‌توان گفت تهیه پلان مدیریتی برج و تعیین اهداف، برنامه‌های کوتاه، میان و بلندمدت و چشم‌انداز مهم‌ترین اتفاق برای تنها اثر معماری کالبدی استان باشد. درواقع از بین 21 اثر کشور که ثبت جهانی شده‌اند برج قابوس جزو سه یا چهار پایگاه میراث جهانی کشور است که دارای طرح پلان مدیریتی است.
* اما به نظر نمی‌رسد توانسته باشیم از این شاخصه و ظرفیت جهانی در استان به‌درستی استفاده کنیم.
بله می‌پذیرم تاکنون نتوانسته‌ایم از این قابلیت جهانی برای گنبدکاووس و استان استفاده کنیم. درواقع برج قابوس ظرفیتی مانند ظرفیتی که نقش‌جهان برای اصفهان ایجاد کرده، است اما آنچه در مورد نقش‌جهان اتفاق افتاده را در گلستان شاهد نیستیم.
* دلیل آن چیست؟
خیلی از موارد در این اتفاق دخیل هستند. ابتدا اینکه زمینه و بستر اولیه فرهنگی در شهری مثل گنبدکاووس و استان گلستان وجود ندارد.
* این بستر فرهنگی خودبه‌خود ایجاد نمی‌شود.
بله. مدیریت یکپارچه و مشارکت‌های مردمی در حفاظت و معرفی اثر بسیار مهم است. درواقع مباحث اجتماعی و فرهنگی مردم در ایجاد رونق اقتصاد گردشگری و حفاظت اثر و حریم آن مؤثر باشد اما در سال‌های گذشته هیچ‌کدام از این دو مورد در استان اتفاق نیفتاده است؛ اما فراموش نکنید این اتفاق نه‌تنها در خصوص برج قابوس بلکه در مورد حضور قومیت‌های مختلف در گنبدکاووس رقم خورد و ساکنان این شهر نتوانسته‌اند از زندگی قومیت‌های مختلف در این شهر به‌عنوان یک ظرفیت و پتانسیل استفاده کنند.
* بعد از حصار کشی انجام‌شده در پارک که برج قابوس در آن قرار دارد به نظر می‌رسد ارتباط مردم با برج قطع‌شده است؟
بله باید اقداماتی در برج قابوس و حریم آن انجام دهیم که مردم احساس کنند اتفاق بزرگی افتاده. این اقدامات هم باید در حریم کالبدی و هم حریم منظر برج اتفاق بیفتد.
* مثلاً چه اتفاقی؟
باید فضای برج و حریم آن ازنظر شهرسازی، معماری و مبلمان شهری با میدان مرکزی و سایر نقاط شهر متفاوت باشد و مردم احساس کنند وارد فضای تاریخی شده‌اند؛ اما تقریباً همه (هم شهروندان و هم مسئولان) انتظار دارند این اتفاق توسط پایگاه رقم بخورد. ما پایگاه پژوهشی هستیم و این نگاه یک نگاه اشتباه است و باید دستگاه‌هایی مانند فرماندار، شهرداری و شورای شهر که مسئولیت اجرایی دارند وارد این قضیه بشوند.
* برای تغییر این نگاه چه کرده‌اید؟
از چند ماه قبل نشست با مدیران شهرستان را آغاز کرده‌ایم اما نیاز به یک مدیریت یکپارچه داریم. باید در مدیران شهری این احساس به وجود بیاید که باید برای برج قابوس و حریم و زیرساخت‌های آن‌همه پای‌کار باشند.
* درواقع مدیریت یکپارچه باید نقش و وظیفه دستگاه‌های مختلف را هم مشخص کند؟
دقیقاً. تهیه اکشن پلن برج قابوس با همین هدف در حال انجام است. مثلاً اگر گفتیم گردشگری برج قابوس باید توسعه پیدا کند نقش هر دستگاه و حجم و روش اجرای آن را هم مشخص کنیم. درواقع در این اکشن پلن به دنبال مشخص کردن نقش تک‌تک دستگاه‌ها و مردم هستیم. در حال حاضر برج جهانی قابوس یک ریال اعتبار ملی ندارد و اعتبار اجرای این مجموعه هم از ردیف اعتباری استانی ماده 180 (اعتبارات شهرستانی) دیده‌شده بود که تاکنون از این ردیف یک ریال هم تخصیص نیافته است
* اما شما پیش‌تر اشاره کردید بستر فرهنگی در شهر گنبدکاووس و استان فراهم نیست. در چنین شرایطی تهیه پلان مدیریتی و اکشن پلنی که اجرایی نشود، چه فایده‌ای دارد؟
بله ما همچنان با مشکل جدی درزمینهٔ سازی فرهنگی مواجه هستیم؛ اما باید دیوارهای ایجادشده در اطراف پارک برداشته شود تا ارتباط بین بنا با پارک و شهر و پارک و شهر با بنای برج ایجاد شود. نشست‌های اخیر با شهردار، کسبه و اهالی خیابان‌های اطراف برج باهدف ایجاد بستر فرهنگی برگزارشده است. خیابان‌های اطراف برج باید کندرو شود اما این مهم بدون همکاری و همراهی مردم میسر نیست. مهم‌ترین اتفاقی که باید در اطراف اثرهایی که ثبت جهانی شده‌اند، انجام بشود این است که حرکت انسانی و اجتماعی در اطراف آن جریان یابد. در حال حاضر حرکت‌های اجتماعی گنبدکاووس در کنار برج قابوس رقم نمی‌خورد بلکه در دریاچه مصنوعی انجام می‌شود. درحالی‌که تمام رویدادهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در شهری مثل اصفهان در نقش‌جهان رقم می‌خورد.
* چه کسی یا به عبارتی چه دستگاه و ارگانی باید این حرکت را جهت بدهد؟
در حال حاضر شهروندان و مدیران یک شهر برج قابوس را به‌عنوان یک اثر جهانی نمی‌شناسند و وقتی نام گنبدکاووس مطرح می‌شود از اسب ترکمن، والیبال، دوتار ترکمن و سوارکاری و ... صحبت می‌شود اما حتی یک برنامه از شب‌های هیرکان صداوسیمای گلستان در کنار تنها اثر ثبتی جهانی برگزار نمی‌شود چطور می‌توان انتظار داشت نقش برج قابوس به نقش‌جهان نزدیک شود. درواقع صداوسیمای گلستان می‌تواند در این حوزه پیشگام باشد و با دعوت از چهرهای شناخته‌شده جهانی مانند سردار آزمون، فرهاد قائمی و ... در کنار برج قابوس رویدادهای اجتماعی در کنار این اثر ارزشمند را رقم بزند. تأکید می‌کنم آغاز این حرکت وظیفه یک نفر یا یک دستگاه نیست یک حرکت همه‌جانبه با یک محوریت واحد نیاز است تا بتوانیم به افق‌های پیش‌بینی‌شده برسیم.
* شما به موضوع برداشته شدن دیوارهای پارک برج قابوس اشاره کردید. در حال حاضر این پارک نیازهای اولیه ازجمله یک سرویس بهداشتی ندارد؟
بله محوطه‌سازی و ساماندهی اطراف برج یکی از نیازهای جدی است و به‌سختی توانستیم نظر هیئت راهبردی را برای اجرای آن جلب کنیم. یک مجموعه آمفی‌تئاتر، سرویس بهداشتی و ... و همچنین محوطه‌سازی فضای سبز و برگرداندن آن به دوره پهلوی و بازارچه صنایع‌دستی در زیرزمین و ارتفاع دو متر از سطح زمین پیش‌بینی‌شده که چهار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد؛ اما در حال حاضر برج جهانی قابوس یک ریال اعتبار ملی ندارد و اعتبار اجرای این مجموعه هم از ردیف اعتباری استانی ماده 180 (اعتبارات شهرستانی) دیده‌شده بود که تاکنون از این ردیف یک ریال هم تخصیص نیافته است.
* در چنین شرایطی ظاهراً ناچار هستید بر روی مباحث فرهنگی متمرکز شوید؟
بله تقریباً با مدیران، مسئولان شهرستان، تشکل‌های مردم‌نهاد فعال در سایر حوزه‌ها (هیچ تشکل مردم‌نهاد در حوزه میراث فرهنگی شهرستان فعال نیست)، روسای دانشگاه‌ها و کسبه و اهالی خیابان‌های اطراف برج نشست داشته‌ایم و این نشست‌ها تا تغییر کامل نگاه و نگرش ادامه می‌یابد.
