ضدیت با غیرت مردان، در یک فیلم هنر و تجربه

سرویس فرهنگ و هنر مشرق- فیلم آه سرد در روز دوم جشنواره، در سالن اصحاب رسانه (سینما ملت) و کاخ جشنواره (برج میلاد) به نمایش درآمد.

خلاصه داستان: مردی به نام بهرام (علی باقری) که مرتکب قتل ناموسی شده، بعد از بیست سال از زندان آزاد می‌شود.

امتیاز: * (ضعیف)

فیلم آه سرد، نخستین ساختۀ ناهید عزیزی صدیق است که سیدرضا محقق تهیه کنندگی آن را بر عهده داشته. جناب محقق، فیلمِ همسرِ این کارگردان را نیز تهیه کرده است؛ فیلمی به نام «شهر خاموش» دومین ساختۀ احمد بهرامی که آن نیز در جشنواره فجر حضور دارد، اما در بخش بین الملل. هر دو فیلم در ژانر هنر و تجربه هستند و تماشای آنها برای مخاطبان عام، با رنج و دشواری همراه است.

فیلم آه سرد، دربارۀ تبعات یک قتل ناموسی است. بهرام (علی باقری) بعد از بیست سال از زندان کوهک آزاد می‌شود و پسرش بهاء (ایمان عزیزی صدیق و برادر کارگردان) او را سوار کرده در مسیر کوهستان‌های پربرف حرکت می‌کنند.

مخاطب با اطلاعات قطره‌چکانی متوجه می‌شود که پسر، در جناح مادر مقتولش ایستاده و پدر را قاتل و مجرم می‌داند. گفته می‌شود که پسر از کودکی، نزد باباشریف بزرگ شده. و او اکنون بدون اینکه از پدرش برای آن قتل توضیح بخواهد، به قتل وی می‌اندیشد.

یکی از موضوعاتی که روشنفکران در این سال‌ها برای بی‌اثر کردنش فیلم‌های فراوان ساخته‌اند، غیرت‌ورزی مردان است. آنها از سوی دیگر، برای «غیرت زنان» ارزش قائل می‌شوند و آن را یک نیاز اساسی و مهم تلقی می‌کنند. در حالیکه قضیه در دین اسلام، کاملاً بالعکس است. «غیرت»، فقط برای مردان مستحسن است و غیرت زنان، در ردیف کفر و حسد محسوب می‌شود. از امام علی(ع) نقل شده که فرمود: «غیرت زن، کفر است و غیرت مرد، ایمان» (نهج البلاغه، کلمات قصار 124). و واضح است که کفر و ایمان، متضاد هستند و نمی‌توان هر دو را موجه دانست. (برای احادیث دیگر دربارۀ شئومت داشتن غیرت زنان، به اواخر جلد پنجم الکافی مراجعه کنید: باب غیرة النساء).

حضرت امیر المؤمنین(ع) البته از غیرت‌ورزی بی‌سبب نیز منع کرده و در سفارش به فرزندش چنین فرموده است: «از غیرت نشان دادن بی‌جا بپرهیز، زیرا که درستکار را به بیمار دلی، و پاکدامن را به بدگمانی می‌رساند» (نهج البلاغه، نامۀ 31).

در فیلم آه سرد، بهترین وجهی که دربارۀ شخصیت پدر می‌توان تصور کرد، این است که او بی‌سبب غیرت‌ورزی کرده باشد. اما این نگاه، بسیار خوشبینانه است و نمی‌توان آن را بر فیلم حمل کرد.

قتل‌های ناموسی، ریشه در ادیان الهی و فرهنگ چند هزار سالۀ مشرق زمین دارد. در دین اسلام احکامی در این خصوص وجود دارند که در قوانین ایران نیز ظهور و بروز داشته‌. ماده 630 قانون مجازات اسلامی حکایت دارد که چنانچه شوهر، همسر خود و مرد اجنبی را در یک فراش یا در حال ارتکاب زنا ببیند و آنها را به قتل رساند، از قصاص معاف می‌شود، مشروط بر اینکه علم به تمکین زوجه داشته باشد و بتواند آن را اثبات کند. مشابه با این حکم، در تورات کنونی یهود نیز موجود است.[1]

به این ماده، «قتل در فراش» می‌گویند، که طبق آن، شوهر می‌تواند هر دو نفر را به قتل برساند، به این شرط که بتواند موضوع را اثبات کند. اما اگر زن در این ماجرا، مجبور و مُکره باشد، بری خواهد بود و شوهر مجاز به آسیب رساندن به او نیست. نکته در این است که قبل یا بعد از ماجرا، شوهر چنین جوازی نخواهد داشت و اگر آسیبی به طرفین برساند، مجرم خواهد بود.

در فیلم آه سرد، جزئیات قتل معلوم نیست. لذا در کنفرانس خبری جشنواره، سؤال راقم از خانم نویسنده/ کارگردان همین بود که چرا جزئیات قتل را در فیلم نیاورده‌اید تا معلوم شود که آیا جواز «قتل در فراش» تحقق یافته یا نه. خانم عزیزی، اینطور پاسخ داد که نمی‌خواسته قضاوت کند (!)، مخصوصاً که از قانون و قضا هم سررشته ندارد و به آن ورود نمی‌کند.

این پاسخ، زیرکی خانم کارگردان را می‌رساند. او در هنگامی که دیگران را تشویق به عدم قضاوت می‌کند، خودش علیه غیرت‌ورزی فیلم ‌ساخته و شوهران غیور را نیز محکوم کرده است! یکی از مشخصه‌های بارز فمینیست‌ها همین است که قانون و قضا را یک طرفه برای خود می‌خواهند؛ فوایدش برای زنان، و مضراتش برای آقایان!

فیلم‌های فراوانی علیه غیرت‌ورزی مردان ساخته شده مانند فیلم طبقۀ حساس/ کمال تبریزی (1392) که این موضوع را تا قبرستان هم دنبال کرده و تمسخر می‌کند. در اینجا به برخی از مشهورترین فیلم‌هایی که علیه غیرت مردان ساخته شده اشاره می‌کنیم (لینک‌ها، حاوی نقدها راقم هستند):

ـ دو زن/ تهمینه میلانی (1376)

ـ قرمز/ فریدون جیرانی (1377)

ـ به آهستگی/ مازیار میری (1382)

ـ چهل سالگی/ علیرضا رئیسیان (1388)

ـ من همسرش هستم/ مصطفی شایسته (1390)

ـ به خاطر پونه/ هاتف علیمردانی (1391)

ـ طبقۀ حساس/ کمال تبریزی (1392)

ـ دوران عاشقی/ علیرضا رئیسیان (1393)

ـ نقطه‌کور/ مهدی گلستانه (1394)

ـ مَلی و راه‌های نرفته/ تهمینه میلانی (1395)

ـ مردی بدون سایه/ علیرضا رئیسیان (1397)

در بهترین حالت، منظر فیلمساز این است که غیرت مرد و زن را یکسان بشمارد؛ در حالیکه کفر و ایمان یکسان نبوده و نخواهند بود. مثلاً فیلم‌های من همسرش هستم (مصطفی شایسته/ 1390) و برف روی کاج‌ها (پیمان معادی/ 1390) هر دو سعی کرده‌اند که غیرت زن را همچون غیرت مرد جلوه دهند.

«آه سرد» در مقام اولین فیلم خانم ناهید عزیزی صدیق، کشدار و خسته‌کننده است. تکنیک فیلم به آثار همسر این خانم می‌ماند؛ یعنی فیلم‌های دشت خاموش (1399) و شهر خاموش (1401) ساختۀ احمد بهرامی، که هر دو جوایزی از جشنواره‌های خارجی برده‌اند. می‌خواهم نتیجه بگیرم که آه سرد نیز برای جشنواره‌های خارجی ساخته شده است. هرچند که انتظار می‌رود که در جشنواره چهل و یکم فجر، سیمرغ بهترین فیلم هنر و تجربه را دریافت کند.

بیش از یک قرن است که در اروپا، غیرت مردان را بی‌اثر کرده‌اند و حتی به حق مردان در باکره بودن همسران خود (که در تورات هم مؤکد است و در مسیحیت نیز وجود دارد)، ترتیب اثر نمی‌دهند. مجلس ششم شورای اسلامی، با اینکه بسیاری از حقوق شرعی مردان را از آنها گرفت و در کفۀ زنان گذاشت، اما حق باکره بودن زوجه را چون در قانون تصریح نشده بود، نتوانست تغییر دهد. با این حال طبق ماده 1128 قانون مدنی اگر ازدواج، مشروط بر صفتی در طرف مقابل باشد، در صورت نبود صفت، حق فسخ برقرار است. بنابراین، اگر باکره بودن زوجه در عقدنامه ذکر شود و بعداً خلاف آن ثابت گردد، برای مرد حق فسخ خواهد بود.

می‌خواستم بگویم اگر خانم عزیزی و سایر فمینیست‌ها همینطور به کار خودشان ادامه دهند، بعد از چندی مسئلۀ بکارت هم که نوع تشریع مبتنی بر تکوین است، از ذهن مردان رخت خواهد بست و فمینیست‌ها موفق خواهند شد که این آخرین قلعه را نیز فتح کنند و بنیان خانواده را بر باد دهند.

*امیر اهوارکی