به قلم : آذردخت داوری - روانشناس بالینی و پژوهشگر حوزه کودک
تحریریه زندگی آنلاین : بر اساس تحقیقات روانشناسی، کودکان در برابر مشاهده محتوای غیراخلاقی در فضای مجازی و اینترنت شکننده و آسیب‌پذیر هستند. هر چقدر والدین در این زمینه هوشمندتر عمل کنند، فرزندانشان کمتر با اضطراب و مشکلات دیگر در آینده روبه‌رو می‌شوند. نخستین گام این است که خود والدین در برخورد با فرزندی که محتوای نامناسب مشاهده کرده، با آرامش و کاملاً منطقی عمل کنند. مشاهده برنامه با محتوای غیراخلاقی ممکن است هر لحظه برای خانواده‌ها و فرزندان آنها پیش بیاید و محتوای غیراخلاقی فضای مجازی و دسترسی بچه‌ها به آن (شامل محتوای جنسی موزیک‌ها، فیلم و تصاویر پورن، خشونت، سایت‌های تروریستی و جعلی شامل قمار، بازی‌های آنلاین مشوق مصرف مواد مخدر، خودکشی و ...) از طریق رایانه‌ها، لب تاپ و گوشی‌های همراه امکان‌پذیر است. حالا این نگرانی برای خانواده‌ها وجود دارد که بعد از این اتفاق چه‌کاری باید انجام دهند؟ خیلی از خانواده‌ها در این زمینه حساسیتی به خرج نمی‌دهند و بچه‌ها را آزاد می‌گذارند و بعدها تبعات و آسیب‌ها گریبانشان را رها نمی‌کند، اما اکثر خانواده‌ها مراقبت بیشتری می‌کنند تا بچه‌ها دچار آسیب روانی در این زمینه نشوند.
بیشتربخوانید:
عکس‌العمل مناسب خانواده در برابر کودک
به گفته محققان بخش زیادی از والدین یک‌بار هم که شده با این موضوع درگیر می‌شوند که بچه‌هایشان فیلم یا تصاویری غیراخلاقی را می‌بینند که نباید ببینند، در این باره یا کودکان دچار اضطراب پنهان یا آشکار می‌شوند یا خود والدین اضطراب دارند که بچه‌هایشان آسیب ببینند. در این رابطه نوع مواجهه والدین با بچه‌ها خیلی اهمیت دارد که باید بدان توجه کرد.
فضای تربیتی خانواده باید چگونه باشد؟
موضوع پرداختن به کودکان و فضای مجازی تنها مربوط به کودکان نیست بلکه یک مسئله تربیتی است افرادی که سرپرست خانواده هستند، والدین و به‌ویژه مادران که در خانه سروکار بیشتری با بچه‌ها دارند، باید به مسائل تربیتی کودکان خیلی توجه کنند. فضای تربیتی خانه همراه با معنویت و رعایت مسائل مذهبی و یا باز و شکننده بودن روابط در خانواده برای سوق دادن بچه‌ها به سمت فضای مجازی و کارهای غیراخلاقی بسیار اثرگذار است. فضایی که بچه‌ها در آن بزرگ می‌شوند نباید نسبت به مسائل غیراخلاقی چون طرح مسائل جنسی، دیدن و شنیدن درباره فیلم‌های پورن باز و همه نوع محتوایی در دسترس بچه‌ها باشد. خیلی وقت‌ها خانواده‌ها گوشی‌های موبایل را به‌راحتی در اختیار بچه‌ها قرار می‌دهند و بچه‌ها هم با این صحنه‌ها در گوشی‌ها روبه‌رو می‌شوند.
بیشتربخوانید:
پیشگیری بهتر از درمان است
نکته دیگر این است که همیشه پیشگیری کردن بهتر از درمان است به این معنا که فضای تربیتی کودکان را محلی امن قرار داده و مواظبت شود تا بچه‌ها با صحنه‌های مذکور روبرو نشوند، اعمال این راه حل بهتر از این است که بعداً در جستجوی چاره باشیم. بنابراین گام اول این است که مراقبت شود چنین محتواهایی در گوشی‌های همراه یا لب تاپ‌ها نباشد، چون برای بزرگسالان هم آسیب‌زا است، چه برسد برای کودکان ا!
مادران آرامش خود را حفظ کنند
در نظر داشته باشید گاهی کودکان هیچ شناختی نسبت به مسائل جنسی و حتی تفاوت‌های جنسیتی ندارند و خیلی مسائل را درک نمی‌کنند، توصیه به والدین است که اضطراب و تشویش خود را در مواجهه با بچه‌ای که چنین محتوایی را دیده کنترل کنند چرا که این اضطراب به بچه‌ها منتقل می‌شود و ترس بیشتر و اضطراب بیشتری را آنان تجربه می‌کنند.
مثلاً اگر بچه به‌طور معمول با گوشی شما بازی می‌کرده یا با لب تاب درس می‌خوانده یک مرتبه با فیلم یا عکسی مواجه شده که غیر اخلاقی است، مادر این را می‌فهمد و با هیاهو و اضطراب شروع به واکنش نشان دادن می‌کند، سراسیمه می‌شود و بچه هم ترس‌ولرز به بدنش می‌افتد و می‌فهمد که کاری کرده که نباید می‌کرده یا چیزی دیده که نباید می‌دیده و همین هیاهو ترس و اضطراب آسیب بیشتری دارد کما اینکه کودک فضای خانواده را جای امنی نمی‌بیند. گاهی اوقات بچه‌ها اصلاً نمی‌دانند چیزی که دیده‌اند، چیست؟ پس نخستین توصیه به والدین و به‌ویژه مادران این است که آرامش خود را حفظ کنند و اگر با چنین چیزی روبه‌رو شدند، عکس‌العملی نشان ندهند چون خود این واکنش، ممکن است آسیب‌زا باشد.
بیشتربخوانید:
اقتضای سنی کودک را در نظر بگیرید
مسئله دیگر توجه به سن بچه‌ها است. بچه‌ها در سنین مدرسه عموماً مسائل را بهتر درک می‌کنند و حساسیت‌ها و کنجکاوی‌های بیشتری دارند، ضمن اینکه ممکن است همسالانشان نیز مسائلی را با آنها در میان بگذارند.
خشم، عصبانیت و تهدید را فراموش کنید
به گفته روانشناسان خیلی از والدین اتفاقات مربوط به بلوغ جنسی یا کنجکاوی بچه‌ها در این زمینه را یک مسئله تابو یا غیرمنتظره می‌دانند که نباید درباره آن صحبت بشود درحالیکه این هم چون از شیر گرفتن، از پوشک گرفتن، چهاردست‌وپا و خیلی چیزهای دیگر امری طبیعی است اینکه بچه‌ها نسبت به بدنشان کنجکاوی پیدا می‌کنند، حتی ممکن است تمایل داشته باشند که بدن همدیگر را ببینند یا لمس کنند همه اینها جزئی از فرایند رشدشان است که والدین می‌بایست با هوشیاری و آگاهی زمینه‌های لازم برای شناخت آنها نسبت به اندام‌های خودشان را فراهم کنند پس اگر والدینی متوجه این کنجکاوی‌ها شد نباید واکنش منفی نشان دهد.
خیلی والدین بیان می‌کنند: بچه من اهل این چیزها نبود! نمی‌دانم چه کسی از راه بدرش کرد؟ یا این چه بلایی بود سرمون اومد!، حالا چه خاکی تو سرمون کنیم از راه بدر شد و ...والدین نباید خود را سرزنش کنند حتی اگر کودکی کنجکاوی‌اش باعث شد که به جستجوی اینترنتی و دیدن یک محتوای نامناسب دست زد نباید باعث ناراحتی، خشم و تهدید از سوی بزرگترها شود.
رفتارهایی با شتاب زدگی، عصبانیت و خشم گرفتن نسبت به بچه‌ها، دعوا، درگیری، بحث و مشاجره و در نهایت تهدید و تحقیر فقط بچه‌ها را آسیب‌پذیرتر می‌کند چرا که آنها گناهی ندارند بلکه این والدین هستند که می‌بایست مراقبت بیشتری از بچه‌هایشان داشته باشند.
تربیت جنسی چطور و چگونه؟
تربیت جنسی یعنی به کودکان تفاوت‌های جنسیتی و مسائل مختلف مربوط به کارکردهای جنسی را بنا به سن و سال و درکش توضیح داده شود. قرار نیست یک بچه سه ـ چهار ساله درباره نحوه بارداری و مسائل مربوط بدان چیزی بداند.
تنها کافی است که تفاوت‌های جنسیتی بین مرد و زن را برایش توضیح داده شود و قسمت‌های مختلف بدنش را بتواند بشناسند چرا که بچه‌ها در این سن و سال نسبت به اعضای بدنشان با دست زدن یا نگاه کردن کنجکاوی نشان می‌دهند و این یک امر طبیعی است و مادران نباید نگران و مضطرب باشند، به جای نگرانی می‌توانند او را با اندام‌های بدنش آشنا کنند و به او آگاهی‌های لازم را در ارتباط با کارکردهای مختلف اعضای بدن بدهند. در حال حاضر کتاب‌های زیادی در زمینه پاسخ به سؤالات جنسی و آشنایی با اندام‌های بدن برای کودکان منتشر شده که به کمک والدین می‌آیند.
والدین دسترسی بچه‌ها به فضای مجازی و اینترنت را محدود کنند
طبق تحقیقات محققان، بچه‌ها عموماً به‌طور خودانگیخته دست به جستجوی محتوای خاصی در اینترنت نمی‌زنند مگر اینکه چیزی دیده یا شنیده باشند و حساسیتشان تحریک شده باشد. بهترین حالت این است که والدین گوشی‌های همراه و سرچ لب تاپ و رایانه خود را محدود نموده و اگر سوالی برای بچه‌ها پیش آمد خودشان پاسخگو باشند. در همه جای دنیا والدین برای دسترسی فرزندانشان به اینترنت محدودیت قائل می‌شوند. کودکی که می‌ترسد از والدینش سؤال بپرسد، به سراغ جستجوی اینترنتی و یا پرسش از همسالانش می‌رود تا کنجکاوی‌هایش را ارضا کند. مادر اگر بتواند ارتباط مؤثر و صمیمی بدون سوگیری، ارزیابی، عصبانیت، ناراحتی و قضاوت با بچه داشته باشد، سؤالات فرزندش هم در یک محیط صمیمی پاسخ داده می‌شود و دنبال کارهای پنهانی هم نمی‌رود.
با بچه‌ای که مضطرب شده چه کنیم؟
همین چند وقت پیش بود که یک نوجوان در سنین مدرسه به دلیل دسترسی آزاد به اینترنت توانسته بود با یک خانم که در فضای مجازی دست به ارتباطات غیراخلاقی می‌زد، ارتباط برقرار و صحبت کند، او در گفت‌وگویش با این خانم مطرح می‌کرد که چقدر به‌راحتی می‌تواند هر کاری که دوست دارد در فضای مجازی بدون اطلاع والدینش انجام دهد اما به‌وضوح مشخص بود که این پسربچه چقدر اضطراب و استرس را تحمل می‌کند.
اضطراب یکی از مهمترین مشکلات روانشناختی است. بنابراین باید مراقب باشید که بچه‌ها در سنین مختلف دچار اضطراب نشوند، گاه ممکن است بچه دست به کاری زده یا چیزی دیده باشد که از نگاه والدین مخفی باشد و همین باعث اضطرابش بشود که البته باز هم بین بچه‌ها در این زمینه تفاوت وجود دارد و والدین می‌بایست مراقب حرکات و رفتارهای متفاوت فرزندانشان باشند تا متوجه مسائل بشوند. بچه‌ای که مدام در ارتباط و دسترسی با محتواهای غیراخلاقی باشد، قطعاً دچار آسیب و اضطراب می‌شود و اگر کودک برای اولین بار با این صحنه مواجهه شود، ممکن است دچار ترس و اضطراب شود چرا که درک و آگاهی از آن ندارد.
والدین درصورتی‌که احساس کردند فرزندشان در این زمینه دچار مشکل و اضطراب شده می‌توانند به روانشناس کودک مراجعه کنند و از او کمک بخواهند چرا که مداومت این اضطراب و ترس‌ها قطعاً آسیب‌زا و باعث رفتارهای تکانشی، آسیب‌های ناشی از اختلالات جنسی و اعتیادی می‌شود.
سخن پایانی
اینکه فضای مجازی، رایانه و موبایل‌ها الان در خانه‌های همه وجود دارد. بازی‌ها، برنامه‌ها و اطلاعات بیشمار که باید تحت نظر والدین در اختیار بچه‌ها قرار بگیرد تا خدایی نکرده تبدیل به اعتیاد به فضای مجازی، تماشای برنامه‌های مستهجن و غیراخلاقی و آسیب دیدن بچه‌ها نشود. والدین می‌توانند اینترنت را تبدیل به یک فضای امن همراه با محتوای شاد، آموزشی و کاربردی برای بچه‌ها کنند.
