آخرین رکن از ارکان ثلاثه کلاهبرداری، عنصر روانی یا معنوی آن است. مقصود از عنصر روانی وجود و احراز سوء نیت در رفتار مرتکب جرم است، یعنی فرد عالماً (از روی علم) و عامداً (از روی عمد) مرتکب عمل مجرمانه گردد. اجزاء تشکیل دهنده سوء نیت عبارتند از:
سوء نیت عام:
به نقل از آریا دادیار www.ariadadyar.com وکیل اینگونه توضیح می دهد :
یعنی اینکه مرتکب از روی آگاهی و عمد قصد ارتکاب جرم را نماید. در کلاهبرداری سوء نیت عام یعنی اینکه مرتکب عالماً عامداً و با نیت مجرمانه عملیات اجرائی جرم یعنی تمسک و توسل به رفتار فریبنده را انجام دهد.
سوء نیت خاص:
یعنی قصد تحقق نتیجه مجرمانه. به عبارت دیگر قصد مرتکب کلاهبرداری از استفاده از وسیله فریبنده باید بردن مال دیگری باشد؛ بنابراین اگر کسی با صحنه سازی فریبکارانه خود را صاحب جواهرفروشی معرفی نماید و طرف مقابل فریب این صحنه سازی را بخورد ولی هدف مرتکب از این صحنه سازی تحصیل مال دیگری نبوده بلکه به دلیل کمبودها و عقده های روانی فقط قصد جلب توجه و کسب اعتبار در جمعی که حضور دارد باشد؛ نمی توان حکم به کلاهبرداری داد زیرا قصد مجرمانه برای تحصیل مال دیگری وجود نداشته است.
نمونه هایی از رفتارهای فریبنده
- فریب دادن مردم به وجود شرکت ها یا تجارتخانه ها یا کارخانه ها یا مؤسسات موهوم
- فریب دادن مردم به داشتن اموال و اختیارات واهی
- امیدوار کردن مردم به امور غیرواقع
- ترساندن مردم از حوادث و پیش آمدهای غیرواقع
- اختیار اسم یا عنوان مجعول
شیوه طرح شکایت کیفری کلاهبرداری
به منظور طرح شکایت کیفری تحت عنوان کلاهبرداری می‌بایست به دفاتر خدمات قضایی مراجعه و نسبت به تنظیم و تقدیم شکوائیه اقدام کرد. توجه داشته باشیم که در شکوائیه علاوه بر مشخصات سجلی، تاریخ و محل وقوع جرم باید براساس نکاتی که در بالا بدانها اشاره شد، رفتار متقلبانه و تحصیل مال از این طریق توسط مرتکب با ادله اثباتی مناسب قید گردد؛ به همین جهت توصیه می شود قبل از تقدیم شکوائیه با مرور دقیق نوشته حاضر و آراء قضایی مربوط به آن با اطلاعات کافی نسبت به این مهم اقدام نمایید.
مرجع صالح برای رسیدگی به کلاهبرداری
مرجع صالح برای طرح شکایت کیفری، دادسرای محل وقوع جرم( کلاهبرداری )است، در این خصوص محل وقوع جرم محلی است که آخرین رکن برای ارتکاب جرم یعنی بردن و تحصیل مال غیر رخ می دهد؛ به عبارت ساده تر دادسرای محلی صالح به رسیدگی است که در حوزه آن دادسرا، قربانی جرم مال خود را به کلاهبردار داده است. پس از رسیدگی دادسرا پرونده به دادگاه کیفری 2 که در حوزه آن دادسرا قرار دارد ارسال تا روند رسیدگی ادامه پیدا کرده و رأی مقتضی صادر گردد.
ادله اثباتی
- اقرار
- سند
- شهادت شهود
- علم قاضی
روند رسیدگی به شکایت
- مراجعه به دفاتر خدمات قضایی برای ثبت شکوائیه
- ارجاع پرونده به دادسرای مربوطه
- ارجاع پرونده به پلیس آگاهی با دستور قضایی و دعوت از شاکی یا شکات برای اخذ اظهارات و ادله اثباتی( شرح شکایت ) و سایر موارد مندرج در دستور
- عودت پرونده از پلیس آگاهی به دادسرا
- دعوت از متهم با اخطار جلب
- تفهیم اتهام و اخذ تأمین مناسب از متهم
اتخاذ تصمیم توسط دادسرا به صورت قرار مجرمیت یا منع تعقیب
نکته ای که درمورد روند رسیدگی دادسرا باید به آن اشاره کرد این است که در طول رسیدگی دادسرا در بسیاری از موارد پرونده بارها برای انجام تحقیقات بیشتر و یا موارد خاص به کلانتری مربوطه ارسال تا مأمورین انتظامی نسبت به انجام دستورات قضایی اقدام کنند و نتیجه را به اطلاع مرجع قضایی برسانند تا نهایتاً دادیار یا بازپرس پرونده اقدام به تصمیم گیری نماید. تصمیم مرجع قضایی هم از دو حالت خارج نیست: یا متهم را مستحق مجازات می داند که در این صورت با صدور کیفرخواست تقاضای مجازات او را از دادگاه کیفری نموده و پرونده را به دادگاه ارسال می کند یا به دلیل ضعف ادله و عمل مرتکب او را بی گناه تشخیص می‌دهد که در این صورت اقدام به صدور قرار منع تعقیب می‌نماید.
