جعبه سیاه پروازهای نوروزی

با افزایش تقاضای سفرهای نوروزی، بحث محدودیت بلیت‌‌‌‌‌‌های نوروزی در ناوگان هوایی جدی‌‌‌‌‌‌تر شده بود. اغلب متقا‌‌‌ضیان حمل‌ونقل هوایی گلایه‌‌‌مند بودند که بلیت هواپیما برای ایام نوروز در مسیرهای داخلی موجود نیست، همچنین برای تهیه بلیت پروازهای اسفند نیز ‌‌‌با مشکل جدی مواجه شده‌‌‌اند. برخی دیگر از متقاضیان حمل‌ونقل هوایی می‌‌‌گویند با مراجعه به آژانس‌‌‌ها‌‌‌ متوجه شده‌‌‌اند نه‌تنها قیمت بلیت پروازها افزایش یافته است بلکه به اجبار باید به همراه بلیت پرواز، هتل نیز رزرو کنند، در واقع پرواز چارتر شده است و آژانس‌‌‌ها فقط پرواز چارتری عرضه می‌کنند. نبود بلیت هواپیما برای سفرهای نوروزی داخلی در حالی به چالش متقاضیان حمل‌ونقل هوایی تبدیل شده است که رئیس سازمان هواپیمایی کشوری معتقد است امسال رشد 20درصدی در پروازهای داخلی محقق شده است.

به همین مناسبت «دنیای‌اقتصاد» تصمیم گرفت این موضوع را با این کارشناسان حمل‌ونقل هوایی مطرح و آن را بررسی کند.

اجاره هواپیما؛ راهکار جبران کمبود ناوگان فعال

پیشنهادی که به عنوان راهکار برای حل مشکل کمبود ظرفیت خطوط هواپیمایی در مسیرهای داخلی وجود دارد، موضوع اجاره هواپیماست. شرکت‌های هواپیمایی می‌توانند زیر نظر سازمان هواپیمایی کشوری در فصولی که متقاضی پرواز زیاد است(High Season)  از هواپیما‌‌‌های اجاره‌‌‌ای استفاده کرده و هواپیما را نسبت  به مدت زمانی که مورد نیاز است (مثلا 2 تا 3 ماهه) اجاره و برای جبران کمبود ناوگان هواپیماهای داخلی از آنها استفاده کنند.

حمید نجف، کارشناس صنعت هوایی، با اعلام این مطلب در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» گفت: در همین راستا شرکت‌های هواپیمایی می‌توانند با خدمه پرواز و بیمه‌‌‌های ایرانی قرارداد بسته و موضوع را به گونه‌‌‌ای پیش ببرند که مشکلات سفر هوایی مسافران پوشش داده شود.

وی افزود: همچنان که شاهد هستیم در فصولی که تعداد مسافران هوایی افزایش می‌‌‌یابد، مسافران مجبور هستند زمانی که کمبود بلیت هواپیما وجود دارد به سفرهای زمینی روی بیاورند. این خطرات و تلفات حمل‌ونقل جاده‌‌‌ای را تشدید می‌کند. این راهکار را به دولت پیشنهاد دادیم و امیدواریم که دولت به این شکل بتواند این مشکل را مرتفع کند. کارشناسان سازمان هواپیمایی می‌توانند روی این پیشنهاد کار کنند تا بتوانند بخشی از این گرفتاری‌ها را برطرف کنند کما اینکه در گذشته توسط بعضی از شرکت ها داخلی این اتفاق افتاده است.

این در حالی است که مقصود اسعدی‌سامانی، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» معتقد است به دلیل تحریم اجاره هواپیما امکان‌پذیر نیست و اگر این امکان فراهم بود، شرکت‌ها قطعا این کار را انجام می‌دادند. به دلیل تحریم‌ها هیچ کشوری حاضر نیست هواپیما به صورت اجاره‌ای در اختیار ایران قرار دهد اما شرکت‌ها با این موضوع موافق هستند. کما اینکه در گذشته قبل از اینکه تحریم‌‌‌ها تشدید شود، بسیاری از شرکت‌ها هواپیما اجاره می‌‌‌کردند و زمانی که تحریم‌‌‌ها تشدید شد طبعا این راه نیز بسته شد.

وی افزود: طبق مقرراتی که خزانه‌داری آمریکا گذاشته، هواپیماهای خارجی بیشتر از 72 ساعت نمی‌توانند در ایران توقف کنند. این موضوع محدودیت ایجاد کرده تا شرکت‌ها نتوانند از هواپیماهای اجاره‌‌‌ای برای پروازهای داخلی استفاده کنند.

فروش پرواز به صورت چارتری در ایام غیر‌پیک

در گذشته رسم بر این بود که شرکت‌های هواپیمایی در دوران پیک و افزایش تقاضا برای سفر به گونه‌‌‌ای رفتار می‌‌‌کردند که پروازهای چارتری به حداقل برسد. پرواز چارتری مخصوص ایام غیر‌پیک بوده و آژانس‌‌‌های مسافرتی به همراه تور و بلیت، هتل نیز برای مسافران از نظر گردشگری فراهم می‌کنند.

حمید نجف، کارشناس صنعت هوایی، با اعلام این مطلب گفت: زمانی که تقاضای بلیت برای شرکت‌های هواپیمایی زیاد است نیازی نیست که پروازها به صورت چارتری و دربست به آژانس‌‌‌های هواپیمایی واگذار شود. زیرا امکان سوء استفاده قیمتی در این صورت وجود دارد که به زیان مصرف‌کننده تمام می‌شود.

وی افزود: در هر نقطه‌‌‌ای که عرضه و تقاضا از حالت متعادل خود خارج شده و تقاضا افزایش یابد، احتمال افزایش رانت بالا می‌رود. یک آژانس هواپیمایی صندلی‌‌‌های یک هواپیما را از قبل اجاره کرده و بلیت را با نرخ‌های خودش به فروش می‌‌‌رساند. بعضا بعضی از مسافران برای گرفتن این بلیت محدود، حاضرند هزینه بیشتری پرداخت کنند. در این میان فشار به قشر متوسط و ضعیف‌‌‌تر جامعه وارد می‌شود. البته در ایام پیک مسافرت، هیچ‌کدام از شرکت‌های هواپیمایی اجازه ندارند صندلی‌های هواپیما را به صورت چارتری اجاره دهند و این موضوع تخلف محسوب می‌شود.

راهکار حل مشکلات با مدیریت بهینه

مشکلات و تهدیدهایی که در بخش‌‌‌های مختلف حمل‌ونقل مانند تحریم‌‌‌ها و زمین‌گیری بخشی از هواپیماها به علت کمبود قطعه وجود دارد، دارای راه‌حل‌‌‌هایی است که با مدیریت بهینه قابل انجام است. حمید نجف، کارشناس صنعت هوایی، با اعلام این مطلب گفت: مدیریت زمانی ارزشمند است که بتواند هر تهدیدی را به فرصت تبدیل کند. اگر این اتفاق نیفتد به علت سوء مدیریت خواهد بود. به این صورت که مشکلات بیشتر به گردن تحریم یا کمبود قطعات انداخته می‌شود. این مشکلات سال‌هاست وجود دارد و منکر وجود آنها نیستیم، اما زمانی که دست روی دست گذاشته شود و به دنبال سایر راهکارها برای برطرف کردن آنها نباشند، می‌تواند مقدمه‌‌‌ای بر معضل سوء مدیریت باشد.

وی افزود: افرادی به عنوان کارشناس دراین شرکت‌ها وجود دارند و برای اینکه بار مسوولیت را از دوش خودشان بردارند، ممکن است تلاشی برای برطرف کردن مشکلات انجام ندهند. زمانی که یک مدیر آگاهی کافی از حوزه مسوولیت‌های خود ندارد، طبقات پایین‌تر و کارشناسان به راحتی آنها را از تصمیمات درست منصرف می‌کنند.

نجف در ادامه گفت: در زمانی که موضوع اجاره هواپیما را در یک گروه تخصصی مطرح کرده بودم، یکسری از اعضای آن گروه بدون کارشناسی درباره این راه‌حل، بهانه می‌آوردند. یکسری از مشکلات راه‌حل دارد و مدیر مربوطه باید از قالب مدیریتی خود خارج شود زیرا دولت متعلق به یک قشر خاص نیست. مدیران دولتی در بخش هوایی باید از بدنه کارشناسی و متخصصان غیردولتی نیز استفاده کنند و این موارد را منحصر به موارد جناحی ندانند.

وی افزود: مشکلات ناشی از تحریم مانند کمبود هواپیما و قطعه را نمی‌توانیم نادیده بگیریم اما برای به حداقل رساندن اثر این مشکلات راهکار وجود دارد. شرکت‌های هواپیمایی در شرایط تحریم و زمین‌گیری هواپیماها، می‌توانستند از سایر خطوط هوایی مانند قطر، امارات یا ترکیه برای پروازهای داخلی، چند فروند هواپیما را به صورت کوتاه‌مدت (مثلا از 15 اسفند تا 15 فروردین) اجاره کنند تا بتوانند ترافیک مسافر در دوره نوروزی را پاسخ دهند.

مهم‌ترین علت کمبود بلیت هواپیما؛ عدم‌تعادل عرضه و تقاضا

تقاضا برای پرواز در کشور به‌خصوص بعد از پایان دوره همه‌گیری کرونا افزایش پیدا کرده و امسال اولین نوروزی بود که ما شاهد اوج مسافرت‌‌‌ها در ایام نوروزی بودیم. این در حالی بود که میزان عرضه بلیت هواپیما نسبت به نرخ سال گذشته تفاوت چندانی نداشت. زیرا شرکت‌های هواپیمایی به دلیل مسائل و مشکلات مالی ناشی از اعمال نرخ‌های بلیت دستوری، نتوانستند در زمینه تعمیر و راه‌اندازی بخشی از هواپیماهای زمین‌گیر خودشان اقدام کنند.

مقصود اسعدی‌سامانی، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی با اعلام این مطلب در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» گفت: این موضوع باعث شد تا عرضه صندلی‌‌‌های هواپیما تقریبا با سال گذشته برابر باشد و این یکی از دلایل عمده کمبود بلیت هواپیما محسوب می‌شود.

وی افزود: اگر شرکت‌های هواپیمایی بخواهند به شرایطی برسند که پاسخگوی بازار باشند، باید نگرش جدیدی در حوزه حمل و نقل کشور به‌ویژه حمل‌ونقل هوایی ایجاد شود. معمولا دولت‌‌‌ها به عنوان سیاستگذار باید با تعرفه‌گذاری مناسب اقشار مختلف جامعه را به سمت مدل‌‌‌های مختلف حمل‌ونقل هدایت کنند. چون شرکت‌های هواپیمایی با سرکوب نرخ و اعلام نرخ‌های دستوری مواجه شدند و با وجود زیانی که شرکت‌های هواپیمایی در پروازهای داخلی داشتند، نتوانستند نسبت به تعمیر و راه‌اندازی هواپیماهای زمین‌گیر خود اقدام کنند.

اسعدی‌سامانی در ادامه گفت: از طرف دیگر بسیاری از مسافرانی که از طریق قطار یا اتوبوس مسافرت می‌‌‌کردند با توجه به ارزان‌تر بودن نرخ بلیت هواپیما در مقایسه با زمان سفر با ریل و جاده، ترجیح دادند از طریق هواپیما سفر کنند. این موضوع باعث شد تا تقاضای سفر افزایش پیدا کند. از آن طرف نیز چون بخشی از تقاضای سفر در تعطیلات ایام نوروزی معمولا به سمت پروازهای خارجی سوق پیدا می‌‌‌کرد و اینکه عمدتا مقصد سفر گردشگری ایرانی‌‌‌ها به سمت ترکیه بوده که امسال به علت زلزله ترکیه نیز سفرهای ترکیه کاهش پیدا کرد.

وی افزود: در نتیجه بخشی از متقاضیان سفر که مقصد آنها ترکیه بود، عمدتا به سمت سفرهای داخلی از طریق هواپیما گرایش پیدا کردند. این موضوع باعث شد که شرکت‌های هواپیمایی با افزایش تقاضا نسبت به سال قبل مواجه شوند و ناوگان موجود نیز پاسخگوی این حجم از تقاضا نبود.

درخواست آزادسازی نرخ بلیت هواپیما

اگر دولت خواهان این است که در حوزه عرضه و تقاضا تعادل ایجاد شود، باید به اجرای قانون آزادسازی نرخ بلیت هواپیما کمک کند. در صورت اجرای قانون آزادسازی نرخ بلیت، دست شرکت‌های هواپیمایی بازتر شده و می‌توانند ناوگان بیشتری را در خطوط به پرواز در آورده و بیشتر پاسخگوی تقاضا در این حوزه باشند.

مقصود اسعدی‌سامانی، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی با اعلام این مطلب در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» گفت: شورای عالی هواپیمایی در تیرماه سال گذشته زمانی که قیمت دلار 25هزارتومان بود با افزایش 30 درصدی نرخ بلیت موافقت کرد. نرخ بلیت هواپیما در حدود 20 ماه گذشته، افزایش نداشت و علاوه بر آن حتی 15‌درصد در آذر ماه سال گذشته کاهش داشته؛ به این صورت که دولت در آذر سال گذشته تصویب کرد که نرخ بلیت باید 15‌درصد کاهش پیدا کند.

وی افزود: شورای عالی هواپیمایی در تیر ماه سال گذشته افزایش 30 درصدی نرخ بلیت هواپیما را مصوب و آن را منوط به بعد از پروازهای اربعین کرد و بعد هم به دلیل شرایطی که کشور داشت با اجرای آن موافقت نکرد. در حال حاضر با توجه به افزایش نرخ ارز قطعا افزایش 30 درصدی نرخ بلیت، پاسخگوی حل مشکلات شرکت‌های هواپیمایی نخواهد بود و تغییر این نرخ برای ارائه بهتر خدمات حمل‌ونقل هوایی اجتناب‌ناپذیر است.

اسعدی‌سامانی در ادامه گفت: موضوع آزاد‌سازی نرخ بلیت در سال‌های گذشته نشان داد که آزادسازی نرخ بلیت هواپیما می‌تواند در استفاده اقشار بیشتری از جامعه از هواپیما تاثیر‌گذار باشد. آمارها نشان می‌دهد که میزان سفرها در سال گذشته حدود یک‌درصد  حمل‌ونقل عمومی کشور را شامل شده است. در دوران اعمال آزادسازی نرخ هواپیما (سال 94 تا 97) شاهد رشد مسافران بودیم و همین طور توانستیم تعداد 44 فروند هواپیما به ناوگان کشور اضافه کنیم. همچنین تعداد مسافران هوایی از 17 میلیون مسافر در سال به 24 میلیون مسافر در سال در پروازهای داخلی رسید.

وی افزود: از سال 1397 که دوباره با توجه به افزایش نرخ ارز نرخ بلیت تکلیفی هواپیما اعمال شد، مجدد شاهد کاهش مسافر بودیم. این نشان می‌دهد که اگر این دولت قانون برنامه ششم توسعه را که در آن بر آزاد‌سازی نرخ بلیت هواپیما تاکید شده اجرا کند، بسیاری از این مشکلات می‌تواند برطرف و شرایط برای استفاده بیشتر مردم از هواپیما فراهم شود.

ارائه تسهیلات به شرکت‌های هواپیمایی برای افزایش تعداد پروازها

راه حل این مشکل به تعداد ناوگان و تعداد صندلی برمی‌‌‌گردد. بیش از 50‌درصد ناوگان هوایی کشور زمین‌گیر است. برای اینکه این ناوگان راه‌اندازی شده و سر خط بیاید که یکی از راه‌های افزایش ظرفیت پرواز و صندلی به حساب می‌آید باید تسهیلاتی در اختیار شرکت‌های هواپیمایی قرار گیرد تا بتوانند این هواپیماهای زمین‌گیر را سر خط بیاورند.

مقصود اسعدی‌سامانی، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی با اعلام این مطلب در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» گفت: راهکار این موضوع این است که صندوق توسعه حمل‌ونقل فعال شده و بتواند نقدینگی و سرمایه در گردش شرکت‌ها را با نرخ مناسب تعیین کند. اگر این اتفاق بیفتد بخش زیادی از این ناوگان زمین‌گیر می‌تواند به ناوگان فعال کشور اضافه شوند.

وی افزود: بخش دوم هم برطرف شدن مسائل سیاسی و امکان خرید هواپیماهای جدید در دراز‌مدت است. اگر آزاد‌سازی نرخ بلیت و ارائه تسهیلات دولتی به شرکت‌های هواپیمایی اعمال شود، می‌تواند کمبود بلیت را برطرف کند.

اسعدی‌سامانی در ادامه گفت: اما با توجه به تقاضای زیادی که در حوزه بلیت وجود دارد تا زمانی که تعرفه‌ها اصلاح نشود، به لحاظ راحتی و ارزان بودن حمل‌ونقل هوایی در شرایط فعلی، یکسری تقاضاهایی که مربوط به ریل و جاده است به این سمت سوق پیدا کرده است. اگر  این تقاضاها به سمت منابع خودشان هدایت شوند، شاید صنعت هواپیمایی تقاضای متعادل‌تری داشته باشد و در آن صورت می‌تواند تا حدودی پاسخگوی تقاضا باشد.