همچنین مشاهده و رصد سامانه هم نشان می‌دهد که ساعت فعالیت کار نانوایان چیزی حدود 8 تا 10درصد افزایش پیدا کرده چراکه برای نانوایان واضح بود اگر تولید نان رقم نخورد، اختصاص آرد در دوره آتی اتفاق نخواهند افتاد و این تصور و رویکرد که نانوایان یک میزان آرد ثابتی در اختیار دارند و هر میزان نان تولید کنند این مقدار تغییری نمی‌کند، کنار گذاشته شد. به گفته او مصارف آرد در پایان 1401 در مقایسه با سال1400 نه‌تنها افزایش پیدا نکرد، بلکه تا حدود 4درصد هم کاهش پیدا کرد.
حذف ارز ترجیحی و اعطای یارانه جدید
سال گذشته قرار شد ارز 4200تومانی بالاخره پس از کش و قوس‌‌‌‌‌های فراوان حذف شود. حذف ارز ترجیحی افزایش قیمت کالاهای اساسی را به‌دنبال داشت، بنابراین قرار شد جای آن یارانه نقدی به خانوارها پرداخت شود، اما رویکرد دولت در موضوع بهینه‌‌‌‌‌سازی اختصاص یارانه نان متفاوت از سایر کالاهای اساسی بود؛ بنابراین طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان در اردیبهشت ماه سال‌گذشته با رویکرد استقرار کارتخوان‌های هوشمند آغاز شد که از طریق کارتخوان‌های هوشمند فرآیند عملکرد نانوایان به‌صورت یکپارچه و سیستمی در سراسر کشور قابلیت مشاهده‌پذیری وبرنامه‌‌‌‌‌ریزی را پیدا کند. با اجرایی‌شدن طرح اما بسیاری از نانوایان اظهار می‌کردند که طرح منافع آنها را تامین نمی‌کند و برایشان ضرر و زیان بسیاری به‌دنبال دارد، اما وزارت اقتصاد در مقابل به هدر رفت آرد در شرایط پیش از هدفمندسازی یارانه نان اشاره می‌کرد و معتقد بود این طرح می‌تواند جلوی هدررفت نان را بگیرد. به گفته مشاور وزارت اقتصاد، در پایان سال1401 به‌رغم اینکه انتظار داشتیم میزان مصرف نسبت به سال1400 افزایش پیداکند، اما خوشبختانه با پیاده‌سازی فاز اول این طرح، مصرف آرد حدود 4درصد هم کاهش پیدا کرد.
او در مصاحبه‌‌‌‌‌ای با «ایلنا» اظهار کرد: در سال1400 بیش از 120هزار‌میلیارد تومان رقم یارانه‌‌‌‌‌ای بود که دولت برای تامین آرد پرداخت کرد و معادل عملکرد سال1400 لازم بود تامین کند تا در سال1401 بتواند نان را همچنان با قیمت مشابه سال1400 و به‌صورت یارانه‌‌‌‌‌ای عرضه کند. وی ادامه داد: خوشبختانه اجرای این طرح با همکاری خوب نانوایان آغاز شد و دولت هم در سال‌گذشته دو راهبرد جدی را دنبال می‌کرد؛ اول اینکه قیمت نان آزادسازی نشود و یارانه آن باقی‌بماند؛ دوم اینکه هیچ‌‌‌‌‌گونه سهمیه‌‌‌‌‌بندی نان برای مردم ایجاد نشود که با این رویکرد در تاریخ اقتصادی کشور تجربه مشابهی نداشتیم چراکه معمولا برای ساماندهی اقلام یارانه‌‌‌‌‌ای یا سهمیه‌‌‌‌‌بندی انجام‌شده یا آزادسازی قیمت به اجرا رسیده، اما طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان هیچ‌کدام از این دو رویکرد را انتخاب نکرد و با یک الگوی داده‌محور تلاش کرد از هدر رفت یارانه آرد و نان جلوگیری کند.
مشاور وزیر اقتصاد درباره برآوردهای به‌دست آمده از میزان انحراف مصرف آرد گفت: در سال‌گذشته طرح هدفمندی یارانه ارز ترجیحی انجام شد و فاصله قیمت آرد یارانه‌‌‌‌‌ای و گندم یارانه‌‌‌‌‌ای نسبت به گندم سایر مصارف از 4برابر به 16برابر رسید و طبیعی بود که در این شرایط انگیزه انحراف مصرف آرد گندم یارانه‌‌‌‌‌ای افزایش پیدا می‌کرد و اگر دولت طرحی را اجرا نمی‌کرد، شاهد شدت یافتن افزایش مصارف گندم یارانه‌‌‌‌‌ای به شکل انحرافات آرد و گندم می‌‌‌‌‌بودیم.
جلال تاکید کرد: در پایان سال1401 به‌رغم اینکه انتظار داشتیم میزان مصرف نسبت به سال1400 افزایش پیداکند، اما خوشبختانه با پیاده‌سازی فاز اول این طرح، مصرف آرد حدود 4درصد هم کاهش پیدا کرد.
مشاور وزیر اقتصاد افزود: در مرحله اول طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان، استقرار زیرساخت‌های کارتخوان‌های هوشمند و موضوع شفافیت داده‌های عملکردی نانوایان را در دستور کار دولت قرار دادیم و در فاز بعدی که به‌صورت آزمایشی آذر ماه سال‌گذشته در استان قزوین اجرا و در انتهای بهمن ماه سال‌گذشته به‌تدریج در کل کشور به‌صورت فراگیر به اجرا رسید، شناورسازی سهمیه آرد نانوایان به انجام رسید.
وی با بیان اینکه مرحله شناورسازی سهمیه آرد نانوایان یا همان تخصیص آرد به نانوایان مبتنی بر عملکرد کارتخوان‌های هوشمند یکی از گام‌های مهم در فاز دوم بود، گفت: گام دیگر در فاز دوم که از 17بهمن ماه سال‌گذشته انجام شد، این بود که کمک‌هزینه پرداختی به نانوایان از 15درصد به 30درصد افزایش پیدا کرد. این کمک‌هزینه از شروع فاز اول به دلیل عدم‌تغییر قیمت نان در سال1401 به همه نانوایان در سراسر کشور به‌صورت روزانه پرداخت می‌شد و در شروع فاز دوم، میزان آن از 15درصد عملکرد روزانه، به 30درصد افزایش پیدا کرد.
جلال ادامه داد: اتفاق مهمی که در شناورسازی سهمیه آرد نانوایان رقم خورده، اینکه نانوایانی که عملکرد صحیحی دارند یعنی معادل آرد یارانه دریافت شده، فروش نان را به‌صورت دقیق و منظم و در قالب تراکنش‌های صحیح در کارت‌خوان هوشمند انجام می‌دهند، آرد یارانه‌‌‌‌‌ای این نانوایان افزایش پیدا می‌کند و امکان می‌یابند که نان بیشتری تولید کنند.
مشاور وزیر اقتصاد گفت: این موضوع افزایش کمک‌هزینه و اختصاص آرد یارانه‌‌‌‌‌ای مبتنی بر عملکرد نانوا و افزایش دسترسی به آرد یارانه‌‌‌‌‌ای مابه‌ازای عملکرد صحیح، باعث‌شده که اختصاص آرد یارانه‌‌‌‌‌ای بابت عدم‌عملکرد کاهش ساعت فعالیت یا ثبت تراکنش‌های غیر‌واقعی کاهش پیدا کند و آثار صرفه‌جویی یا جلوگیری از هدررفت آرد یارانه‌‌‌‌‌ای در کشور دیده شود؛ و در این میان سوءاستفاده از خلأهای درآمدی نانوایان که در سال‌های گذشته توسط مجموعه‌‌‌‌‌ای از افراد فرصت‌طلب و دلالان رقم خورده بود، با یک شیب تدریجی کاهش پیدا کند. وی درباره مشخص‌شدن میزان انحرافات مصرف آرد یارانه‌‌‌‌‌ای با اجرای این طرح، اظهارکرد: هدررفت آرد یارانه‌‌‌‌‌ای از گذشته وجود داشت. در سال1401 به دلیل حذف ارز ترجیحی و هدفمند‌شدن یارانه‌‌‌‌‌ها، انتظار ما این بود که میزان هدر رفت آرد یارانه‌‌‌‌‌ای افزایش هم پیدا کند.
جلال ادامه داد: براساس داده‌ها، حداقل 25درصد یارانه درنظر گرفته‌شده برای یارانه آرد از چرخه تولید نان خارج می‌شود. البته باید به این نکته توجه شود که تخصیص آرد به نانوایان مبتنی بر سامانه‌‌‌‌‌ای که وزارت جهادکشاورزی در اختیار دارد با دقت کیلوگرم ثبت می‌شود؛ یعنی هربار که نانوایان خرید آرد آنجام می‌دهند، در این سامانه ثبت می‌شود که چه میزان آرد از کدام کارخانه خارج‌شده و چه میزان آرد توسط کدام نانوایی خریداری شده‌است.
مشاور وزیر اقتصاد افزود: اما اتفاقی که رقم می‌خورد، این است که یکسری افراد فرصت‌طلب، واسطه و دلال از خلأ درآمدی یا ضعف درآمدی نانوایان سوءاستفاده می‌کردند و در قالب هماهنگی با این نانوایان بخشی از آرد یارانه‌‌‌‌‌ای را که توسط نانوا خریداری می‌شد را به مصارفی غیر از تولید نان اختصاص می‌دادند.
وی درباره محل استفاده از این انحرافات آرد یارانه‌‌‌‌‌ای تاکید کرد: برآورد ما این بوده که بیشترین انحراف مصارف خوراک دام وطیور است، پس از آن بیشترین مصرف در سایر مصارف صنعتی که از آرد گندم استفاده می‌کنند، بوده‌است و محل بعدی استفاده انحرافات که کمترین حجم را داشته، به شکل قاچاق از کشور خارج می‌شد.
جلال مشخصا درباره مشکل استان سیستان و بلوچستان در توزیع نان و ایجاد صف‌‌‌‌‌های طولانی برای خرید نان بین مردم و اعتراضات مبنی‌بر اینکه دولت در این استان افزایش جمعیت اتباع خارجی و افغان را در تعیین سهمیه درنظر نگرفته و مشکل قاچاق آرد از این استان مرزی اظهار کرد: اینکه اتباع خارجی در کشورمان جمعیت بالایی دارند، حرف غلطی نیست، اما یکی از اهداف مرحله جدید طرح هم، اختصاص آرد مبتنی برعملکرد یعنی فروش نان توسط نانوایان برای رفع این مساله بوده‌است. باید توجه داشت در فصول مختلف در استان‌های مختلف تردد‌‌‌‌‌های جمعیتی انجام می‌شود و درایام عید، ایام برداشت محصول، شاهد تردد‌‌‌‌‌های جمعیتی؛ چه اتباع ایرانی و چه اتباع خارجی هستیم.
مشاور وزیر اقتصاد گفت: نکته‌‌‌‌‌ای که این زیرساخت جدید فراهم کرده این است که شناورسازی اختصاص آرد به نانوایان را محقق کرده و دیگر نگرانی‌هایی از این جنس که سهمیه آرد در استان یا شهری کافی نیست را برطرف می‌کند. در این فرآیند جدید، اختصاص آرد مبتنی بر هر دوره 30روزه عملکرد نانوا محاسبه و انجام می‌شود و معمولا خرید آرد نانوایان هر 10 روز یکبار انجام می‌شود. در این مدت محاسبات سامانه به‌روز و براساس میزان فروشنان، میزان تخصیص آرد برای دوره بعد تعیین می‌شود. جلال تاکید کرد: با آغاز فاز دوم طرح و شناورسازی سهمیه آرد نانوایان، مبتنی بر گزارش‌هایی‌‌‌‌‌که از استان‌ها داشتیم صف‌‌‌‌‌های نامتعارف که دلیل اصلی آن، همان فاصله قیمتی آرد یارانه‌‌‌‌‌ای با آرد سایر مصارف بود که در نهایت انگیزه برخی نانوایان را به این سمت می‌برد که سهمیه آرد را پس‌انداز کنند و ساعت تولید نان را کاهش دهند، برطرف شده و با آغاز این طرح از ابتدای اسفند ماه سال‌گذشته و قبل از ماه مبارک رمضان گزارش‌های متعددی از استان‌ها دریافت کردیم که صف‌‌‌‌‌های نامتعارف ازبین رفته‌‌‌‌‌است. وی گفت: در استان سیستان و بلوچستان هم مشابه سایر استان‌ها بیشترین انحراف آرد برای مصارف خوراک دام و طیور و پس از آن محل استفاده آرد انحرافی، سایر مصارف و بعد از آن قاچاق است. البته قاعدتا در استان‌های مرزی ممکن است ظرفیت قاچاق بالاتر باشد. مشاور وزیر تاکید کرد: به‌طور طبیعی در سال‌های گذشته رشد 5/ 2 تا 3درصدی در مصرف آرد داشتیم که معمولا ناشی از رشد جمعیت طبیعی کشور و مهاجران بود و سال‌گذشته هم انتظار داشتیم که حداقل تا 3درصد مصرف آرد مابه ازای رشد جمعیت اتباع مصرف آرد نسبت به سال1400 بیشتر شود. همچنین انتظار افزایش مصارف نان را هم داشتیم و این اتفاقات هم رخ‌داده و البته انحرافات مصرف آرد هم می‌توانست رقم بخورد، اما اتفاق مثبتی که رخ‌داد این بود که به‌رغم تمام این انتظارات، مصارف آرد در پایان 1401 در مقایسه با سال1400 نه‌تنها افزایش پیدا نکرد بلکه تا حدود 4درصد هم کاهش پیدا کرد.
